زائران خانه خدا مناسک حج، احرام در مکه، وقوف در عرفات، وقوف در مشعرالحرام، رمی جمره عقبه در منا، قربانی، حلق یا تقصیر، طواف حج، نماز طواف، سعی بین صفا و مروه، طواف نسا، نماز طواف نسا، بیتوته در منا و رمی جمرات و مناسک این سفر معنوی را به پایان رسانده و حاجی شده‌اند و آهسته آهسته به شهرها و خانه‌های خود بازمی‌گردند.

نکته مهم اینجاست حاجیان چگونه متوجه شوند حجشان مورد قبول خداوند قرار گرفته است یا از آن مهم‌تر، آن‌ها چگونه می‌توانند آثار حج را در زندگی خود نگه داشته و در تمام زندگی تسری دهند؟

حج، مأمنی برای توجه به توحید

امام صادق(ع) در روایتی که در کافی نقل شده، می‌فرماید: «کسی که بدون تکبر به سمت زیارت خانه‌ خدا بشتابد، حج باشد یا عمره، گناهانش بخشوده خواهد شد، مانند روزی که از مادر متولد شده بود». همین‌طور در آیه 200 سوره بقره آمده است: «هنگامی که مناسک حج را انجام دادید، خدا را یاد کنید، همانند یادآوری از پدرانتان آن‌گونه که رسم آن زمان بود بلکه از آن هم بیشتر. در این مراسم، مردم دو گروه هستند: بعضی از مردم می‌گویند: خداوندا به ما در دنیا نیکی عطا کن! ولی در آخرت، بهره‌ای ندارند». به بیانی، فردی که در مدت انجام مناسک حج، ذکر خداوند دارد باید این دوره را به عنوان مقدمه و کارگاه بشناسد و پس از آن، حضور خداوند را با ذکرالله ادامه دهد. همچنان که دراین آیه آمده، وقتی مناسک حج خود را انجام دادید، خدا را به یاد آورید. به این معنا که این مناسک مأمنی برای توجه به توحید و رهایی از شرک است و حاجی باید پس از آن نیز همراه با ذکرالله، خداوند را به یاد داشته باشد و توحید را در دل و جانش رسوخ دهد.

حاجیان پیش از رفتن به حج، دعا می‌کردند خدایا توفیق حج مقبول را به همه ما کرامت کن و حالا پس از آن باید دعا ‌کنند خدایا حج را برای همه ما نگهدار. در فروع کافی روایتی از امام صادق(ع) داریم که حضرت فرمود: «الحاجُّ لایَزالُ عَلَیْهِ نُورُ الحَجِّ مالَمْ یَلُمَّ بِذَنْب» به این معنا که نور و روشنایی حج همواره بر حاجی باقی است، تا وقتی که دنبال گناه نرفته باشد. پس حج‌گزار باید به‌شدت مراقب اعمال و رفتارش باشد. روایتی دیگر از امام صادق(ع) داریم که ایشان فرمود: حق همسایگی نعمت‌ها را نیکو بجا آورید و مواظب باشید از شما به دیگری منتقل نشوند. بدانید اگر نعمت از جوار کسی رخت بربندد، کمتر پیش می‌آید دوباره به سوی او بازگردد. نعمت حج و برکات رسیده از آن دوباره برنمی‌گردد مگر اینکه خداوند توفیق حجی دیگر به انسان بدهد. شاید یکی از رازهای نامیدن روز قیامت به یوم‌الندامه و الخسره، روز پشیمانی و حسرت نیز همین باشد. حسرت انسان از اینکه پس از حج، مثل روزی که از مادر متولد شده پاک بود، اما حالا با یک گناه، آن جایگاه از دست رفته و آلوده شده است.

یک حج، یک عمر معنویت

خدای بزرگ در آیه 19 سوره مبارک حشر تصریح می‌کند: «مانند کسانی نباشید که خدا را فراموش کردند، پس خدا هم آنان را دچار خودفراموشی کرد؛ اینان همان فاسقان‌اند و چون کسانی نباشید که خدا را فراموش کردند و او نیز آنان را دچار خودفراموشی کرد؛ آنان همان نافرمانان‌اند. از آن کسان نباشید که خدا را فراموش کردند و خدا نیز چنان کرد تا خود را فراموش کنند». این آیه در کنار آیه 200 سوره بقره فراموش نکردن خدا را متذکر می‌شود. یکی از برکات حضور در حج «یخرج من ذنوبه کهیئته یوم ولدته أمّه» است. وقتی زائر از منا خارج می‌شود، مانند شخصی است که از مادر متولد شده است، پس باید بسیار در حفظ این حالت تلاش کند. در نظر داشته باشد گاهی اوقات یک عمل، به ظاهر کوچک است اما بی‌حرمتی به دستور خداست و باید به تمام اعمال دقت ویژه‌ای داشت.

بهره‌مندی از آثار و دستاوردهای معنوی و اخلاقی حج در تمام مدت عمر بسیار مهم است. حج‌گزار باید راهکارهایی را به کار ببندد تا بتواند دستاوردهای معنوی را در خود حفظ کرده و گسترش دهد. به همین منظور انسان باید در جایگاه عالم هستی و دستاوردهای عظیم حج بسیار تفکر کند. او باید فضای معنوی حج و موقعیتی که پس از انجام مناسک برایش به همراه داشته را برای خود یادآوری کند و قول و قراری که با خدای خود گذاشته را از یاد نبرد و در ذهن و یادش مرور کند. در کنار تمام این موارد تلاش کند دلبستگیهای دنیوی را مهار کرده و بیشتر از همیشه به عبادت و راز و نیاز با خدا بپردازد. عمل به دستورات الهی و مراقب مدام از نفس را سرلوحه تمام کارهای خود بداند و در کنار رعایت حقوق مردم و پاک نگهداشتن مال و دارایی، به دوری از گناهان و توبه به درگاه خداوند توجه ویژه‌ای داشته باشد. ان‌شاءالله خداوند حج مقبول را روزیمان کرده و توفیق نگهداری از آن را به ما عطا کند.

حجی مقبول

حج صحیح، حجی است که انسان احکام را آن‌طور که توصیه شده، انجام دهد. طواف، احرام، سعی و... او صحیح باشد اما حج مقبول غیر از حج صحیح است. هر حج مقبولی حج صحیح هم است اما چه بسیار ممکن است حجی که صحیح است اما مقبول نباشد. در مستدرک‌الوسایل روایتی از پیامبر(ص) آمده که ایشان به این پرسش پاسخ داده و در بیان معیار حج مقبول می‌فرماید: کسی که به حج و زیارت خانه‌ خدا موفق شده، نشانه‌ قبولی حج او این است از آن پس، مرتکب گناه نشود، اما اگر همچنان تن به تباهی و گناه داد، این نشان از مردود بودن حج او است. اسرار عبادت‌ها در قیامت که روز ظهور باطن افراد و اعمال آنان است، ظهور می‌کند و آن زمان هر فردی نه تنها نتیجه، یعنی قبولی یا رد را بلکه دلیل و سرّ رد یا قبولی را هم مشاهده می‌کند: «یوم تُبلی السّرائر» بنابراین کسی که در دنیا توانست بفهمد حجش مورد قبول یا نکول واقع شده، به گوشه‌ای از اسرار حج رسیده است.