خداوند در آیه ۱۸۳ سوره بقره می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ». این آیه، رمضان را نه‌تنها یک فریضه، بلکه مدرسه تقوا معرفی می‌کند؛ مدرسه‌ای که در آن، روح انسان به معامله با پروردگارش فرا خوانده می‌شود. اما این معامله چگونه سودمند می‌شود و عمر ما را در دنیا و آخرت بیمه می‌کند؟

در روایتی از پیامبر اکرم(ص) آمده است: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» (صحیح بخاری). یعنی هر کس رمضان را از روی ایمان و امید به اجر الهی، روزه بگیرد، گناهان ماقبل او بخشوده می‌شود. این حدیث نشان می‌دهد رمضان فرصتی است برای پاک‌سازی وجود از گناهان گذشته. اما شرط قبولی این معامله، تنها روزه‌داری جسم نیست، بلکه روزه‌داری جان است؛ چنان‌که امام علی(ع) فرمودند: «صَوْمُ الْقَلْبِ خَیْرٌ مِنْ صَوْمِ اللِّسَانِ، وَ صَوْمُ اللِّسَانِ خَیْرٌ مِنْ صَوْمِ الْبَطْنِ» (غررالحکم).

نشانه‌های قبولی این معامله الهی در سه محور کلیدی شکر، تداوم و توکل نهفته است:

شکر توفیق؛ کلید گشایش رحمت

نخستین نشانه قبولی عبادت، باور نعمت توفیق است. خداوند می‌فرماید: «الحمدلله الذی هدانا لهذا»؛ این ما نبودیم که به رمضان رسیدیم، او بود که دست ما را گرفت. شکر این توفیق، تنها با گفتن «الحمدلله» نیست، بلکه با ادامه‌ زیبایی‌های رمضان محقق می‌شود. در این مسیر سحرخیزی را با ۱۰ دقیقه استغفار پیش از اذان زنده نگه دارید. روزه‌های مستحبی (سه روز در ماه) را فراموش نکنید. انس با قرآن را حتی با روزی دو آیه ادامه دهید. این‌ها آب باریکه‌ای است که خداوند به آن برکت می‌دهد و خواب و نفس ما را عبادت می‌شمارد.

تداوم؛ جاده‌ای که خدا سنگفرش می‌کند

عبادت رمضان، تمرینی برای یک سال است. پیامبر(ص) فرمودند: «اگر مردم فضیلت رمضان را می‌دانستند، آرزو می‌کردند تمام سال رمضان باشد». پس رمضان پایان نیست، آغاز است: انفاق مؤمنانه را هفته‌ای یک بار به نیت امام زمان(عج) یا اموات ادامه دهید. اشک و توسل را در هیئت‌های هفتگی زنده نگه دارید. معارف دین را با مطالعه حدیث یا تفسیر قرآن هرچند کوتاه پیگیر باشید، چراکه خداوند وعده داده است: «تو یک قدم بردار، من ۱۰۰ قدم به سوی تو می‌آیم».

توکل؛ واگذاری نتیجه به کریم‌ترین حسابدار

نتیجه‌ عبادت‌ها را نباید با معیارهای دنیایی سنجید. خداوند در حدیث قدسی می‌فرماید: بنده‌ام! تو بندگی کن، من هم رسم بنده‌پروری را به جا می‌آورم. حتی زکات فطر نشانه‌ای از این مهربانی است: خدا می‌خواهد همه حتی نیازمندان در این فیض شریک شوند. اگر خانواده‌ای توانایی ندارد، زکات را در میان خود بچرخانند تا ثوابش شامل همه شود. این همان خدایی است که «جان و مال مؤمنان» را به بهای بهشت خریده است.

پایان رمضان، آغازِ همزبانی با خداست... خدایا! این عید فطر را روزی کن که بگوییم: خدایا! نه به شرط پاداش، بلکه چون تو سزاوارِ بندگی‌ای، عبادت کردیم.