۱۳۱۷سال پیش در چنین روزی، ۲۰ ذی الحجه سال ۱۲۸ هجری قمری امام موسی کاظم(ع) از نوادگان گرامی پیامبر اسلام (ص) دیده به جهان گشود. امامی که تا ۲۰ سالگی در محضر پدر بزرگوارش امام جعفر صادق(ع) بود و از دریای دانش و معرفت آن حضرت بهره‌هایی فراوان برد و پس از شهادت پدر، ۳۵ سال امامت و رهبری مسلمانان را برعهده گرفت و در این راه سختی‌های بسیاری را تحمل کرد.

سالروز ولادت باب الحوائج(ع) بهانه‌ای شد تا با حجت‌الاسلام محمدصادق کفیل، رئیس مرکز تخصصی صحیفه سجادیه و از کارشناسان دینی به گفت‌وگو بپردازیم و از ایشان در مورد زمانه و راهکارهای تربیتی امام کاظم(ع) بشنویم.

تدبیر شیخ الائمه(ع) برای حفظ جان امام کاظم(ع)

حجت‌الاسلام کفیل با اشاره به دوران زندگی امام کاظم(ع) می‌گوید: دوران زندگی موسی بن جعفر(ع) یکی از مهمترین دوره‌های تاریخ اسلام و شیعه و دوره‌ای پر فراز و نشیب و همراه با آزمایشات و ابتلائات زیادی برای شیعیان بود. آن حضرت اولین امامی بود که بلافاصله بعد از شهادت امام قبلی دستور شهادت ایشان صادر شد اما با هوشمندی که امام صادق(ع) برای حفظ جان ایشان داشت، این توطئه خنثی شد. پس از شهادت امام صادق(ع) به دستور منصور دوانیقی دستور داد تا هر کسی که امام به عنوان وصی مشخص و معین نموده است، کشته شود و به این وسیله قصد داشت نسل امامت را منقرض کند اما امام صادق(ع) با ذکاوت که داشت، پنج نفر را به عنوان وصی خود تعیین کرده بود که منصور دوانیقی، ابن سلیمان والی مدینه، حمیده همسر حضرت، عبدالله افطح و امام کاظم(ع) بودند و با این وصیت هوشمندانه که ناشی از علم امامت بود، توطئه شوم منصور دوانیقی خنثی شد.

او ادامه می‌دهد: با این وصیت جان امام کاظم(ع) حفظ شد ولی از طرفی شبهاتی برای جانشینی ایشان در بین شیعیان پیش آمد. امر امامت برای بعضی از شیعیانی که شناخت و معرفت کافی نسبت به امام نداشتند مشتبه شد، زیرا امام کاظم(ع) به عنوان امام، مشخصاً معرفی نشده بود و در میان افراد وصی مخفی بود. در روایات نقل شده است که جناب ابوحمزه ثمالی در مسجد کوفه بود که خبر شهادت امام صادق(ع) را به او دادند و بلافاصله از ناقل خبر سوال کرد چه کسی وصی امام صادق(ع) است؟ و جواب دادند که به ۵ نفر وصیت شده است. ابوحمزه ثمالی لبخندی زد که به معنای تمجید از ذکاوت امام صادق(ع) بود.

امام کاظم(ع) پیشوای مظلوم و دربند

این کارشناس دینی به بخش‌های کمتر عنوان ‌شده از زندگی پربار و مظلومانه امام موسی‌بن جعفر(ع) پرداخته و توضیح می‌دهد: در زندگی امام کاظم(ع) ویژگی خاصی وجود داشت که موجب می‌شد زندگی این امام از دیگر امامان متمایز و متفاوت باشد. ایشان تحت ظلم و ستم شدیدی زندگی می‌کرد که در زیارت‌نامه خاص ایشان نیز به آن اشاره شده است اما با تمام مشکلاتی که وجود داشت، امام کاظم(ع) اجازه نداد که دشمنان مانع رسیدن دستورات و ارشادات دینی به مردم شوند و سکوت نکرد. امام کاظم(ع) به مدت ۳۵ سال امامت جامعه را برعهده داشت و در آن مدت ۱۰ سال با منصور دوانیقی، ۱۰ سال با مهدی عباسی، یک سال با هادی عباسی و حدود ۱۴ سال هم با هارون الرشید هم عصر بود. در تمام این مدت و در تمام زمان‌ها و مناسبت‌ها حتی در زندان دستورات و سفارشات دینی خود را به مردم می‌رساند. می‌توان گفت که دوران امام کاظم(ع) بعد از امام سجاد(ع)، سخت ترین و غریب‌ترین دوره بود اما امام کاظم(ع) با تدبیر خود توانست جامعه را به خوبی مدیریت کند.

حجت‌الاسلام کفیل یادآور می‌شود: امام کاظم(ع) اولین امامی بود که زندانی شد. البته قبل از ایشان برای امام باقر(ع) و امام صادق(ع) چند روز زندان ذکر شده است اما بر اساس گزارش‌های متواتر تاریخی و روایی هیچ امامی مانند ایشان تا این حد طعم زندان را نچشیده بود. خلفای ظالم تصمیم می‌گرفتند با تهدید، شهید کردن، تخریب و... بین مردم و امام فاصله ایجاد کند ولی در دوره امام کاظم(ع) امام را از مردم جدا کردند. در تاریخ امامت امام هفتم(ع) زندانی کردن، فساد دربار و سختی‌های بسیاری ذکر شده است. شرایطی دشوار که در راه استوار امام خللی ایجاد نکرد. امام کاظم(ع) دنباله برنامه علمی پدر را گرفت و در همان شرایط دشوار با تدابیر ارزشمندی که به کار گرفت، به تربیت شاگردان بزرگ و رجال علم و فضیلت پرداخت و برای حفظ تشیع تلاش های بسیاری انجام داد. ما مدیون امام کاظم(ع) هستیم زیرا پایداری اسلام راستین در کشورمان حاصل فعالیت‌های تبلیغی فرزندان حضرت موسی‌بن‌جعفر(ع) و اهل‌بیت(ع) ایشان است که همه از آثار و برکات هدایت‌گری امام موسی کاظم(ع) است.

رهنمودهایی از سیره اخلاقی امام کاظم(ع)

رئیس مرکز تخصصی صحیفه سجادیه به برخی از صفات و ویژگی‌های خاص هفتمین پیشوای مسلمین اشاره کرده و عنوان می‌کند: ایشان در میان مردم به القابی مانند کاظم، باب الحوائج، عبد الصالح، امین، عالم، وفی و طیب معروف بودند که این القاب نشان می‌دهد این خصوصیات در رفتار ایشان برجسته و متجلی بوده است. خصوصیات و رفتاری که اگر در هر جامعه‌ای رواج داشته باشد بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی از آن جامعه دور خواهد شد.

حجت‌الاسلام کفیل در پایان با بیان روایتی از امام کاظم(ع) می‌گوید: در بحارالانوار آمده که ایشان می‌فرماید برای خداوند در روی زمین بندگانی است که در تأمین نیازهای مردم می‌کوشند، آن‌ها در روز قیامت ایمن هستند، در تأمین نیازها یعنی مشکلات مردم را حل می‌کنند. از این گونه توصیه‌های اخلاقی در سیره امام کاظم(ع) بسیار زیاد است. به تصدیق تمام مورخان آن حضرت به زهد و عبادتِ بسیار معروف بوده است. حضرت موسی بن جعفر(ع) از عبادت و سخت‌کوشی به عبد صالح معروف و در سخاوت و بخشندگی مانند نیاکان بزرگوار خود بود. رفتار حکیمانه و صبورانه آن حضرت حقانیت خاندان عصمت و اهل بیت(ع) را روشن می‌کرد. آن حضرت با رفتار حکیمانه در برابر سلطان و خلیفه ستمگر به بیان حقیقت تاکید کرده و طبق روایتی که در تحف‌العقول آمده می‌فرمود «حق را بگو هر چند نابودی تو در آن باشد. ولی در واقع نجات تو در گفتن حق است و باطل را فروگذار اگر چه نجات تو درآن باشد، ولی در حقیقت نابودی تو در آن است».