پیامبر خدا(ص) طبق روایتی که در بحارالانوار نقل شده، در این باره میفرمایند: بر هر مسلمانی است که هر روز صدقه بدهد. عرض شد: چه کسی توان این کار را دارد؟ حضرت فرمود: برداشتن چیزهای آسیب رسان از سر راه، صدقه است؛ نشان دادن راه به دیگری، صدقه است، عیادت از بیمار، صدقه است، امر به معروف، صدقه است، نهی از منکر، صدقه است و جواب سلام را دادن، صدقه است».
در الخصال نیز آمده است که آن حضرت خودداری از بدی، را صدقه دانسته و میفرمایند: "هر کار نیکی، صدقه است.
همچنین در الکافی نقل شده است که پیامبر خدا(ص) فرمودند: زبانت را نگهدار؛ زیرا این کار صدقهای است که برای خودت میدهی. و نیز امام صادق(ع) نیز در تشریح ویژگی صدقهای که مورد رضایت خداوند است میفرمایند: صدقهای که خدا آن را دوست دارد عبارت است از اصلاح میان مردم، هرگاه رابطه شان تیره شد و نزدیک کردن آنها به یکدیگر، هرگاه از هم دور شدند.
ایشان همچنین طبق روایتی که در بحارالانوار آمده میفرمایند: فهماندن سخن به ناشنوا، بی آن که از این کار به ستوه آیی، صدقهای گواراست.
آیا صدقه فقط شامل پول میشود؟
کلمه «صدقات» جمع صدقه است و چون قیدی در آن نیامده، به معنای مطلق انفاق هایی است که در راه خدا بشود (چه واجب و چه مستحبّ). صدقه موارد و مصداق های گوناگونی دارد و بخشش پول، یکی از موارد صدقه می باشد.
آیا خواندن آیت الکرسی به نیت سلامتی همه زائران و مسافران اسلام و هدیه کردن ثواب آن به روح اموات نیز مصداق صدقه است؟
صدقه عبارت است از کمک بلاعوض در راه خدا و خواندن آیت الکرسی به نیت سلامتی مسافران و زائران اسلام و هدیه کردن ثواب آن به روح اموات نیز مصداق صدقه میباشد. چون خواندن آیت الکرسی از بهترین خیر و نیکی ها است که در قرآن به آن سفارش شده است. در قرآن مجید آیات فراوانی در باره انفاق و صدقه و بخشش در راه خدا آمده است. همین امر سبب میشد که در باره جزئیات از پیامبر(ص) سؤال کنند. در سوره بقره آمده است «از تو ای پیامبر سؤال میکنند چه چیز را انفاق کنند؟»؛ «یَسْئَلُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ». سپس میافزاید: «بگو هر خیر و نیکی (و هر گونه سرمایه سودمند مادی و معنوی) که انفاق میکنید برای پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و مستمندان و واماندگان در راه، باید باشد»؛ «قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ فَلِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ». مسلماً ذکر این پنج طایفه به عنوان بیان مصداق های روشن است وگرنه منحصر به آن ها نمیباشد. در پایان آیه میفرماید: «و هر کار خیری انجام میدهید، خداوند از آن آگاه است»؛ «وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ». لزومی ندارد تظاهر کنید و مردم را از کار خویش آگاه سازید. چه بهتر که برای اخلاص بیش تر، انفاق های خود را پنهان سازید؛ زیرا کسی که پاداش میدهد، از همه چیز با خبر است و کسی که جزا به دست او است، حساب همه نزد او است.
جمله «وَ ما تَفْعَلُوا» معنای وسیعی دارد که تمام اعمال خیر را شامل میشود. و جمله «ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ» (آنچه از نیکی ها انفاق میکنید) میگوید: انفاق از هر موضوع خوبی میتواند باشد و تمام نیکی ها را شامل میشود؛ از اموال باشد یا خدمات، از موضوعات مادی باشد یا معنوی.
آیا از نظر ارزش و ثواب بین صدقه مادی و معنوی تفاوتی وجود دارد؟
همان گونه که در پاسخ قبلی بیان شد، از نظر ارزش و ثواب، بین صدقه مادی و معنوی تفاوتی نیست. کمتر مستحبی است که به پای صدقه دادن برسد و روایات بر استحباب این عمل دلالت دارند؛ حتی بر کسانی که خارج از مذهبند و حتی نسبت به حیوانات.
ابن سنان می گوید: "امام صادق(ع) فرمود: برای شیطان هیچ چیز از صدقه دادن مؤمن گران تر نیست و صدقه قبل از آن که به دست بنده برسد، در دست پروردگار متعال قرار می گیرد."
همچنین آن حضرت فرمود: خدای متعال چیزی را خلق نکرد مگر آن که برای آن نگاهبانی است که آن را نگه می دارد، مگر صدقه که خدای متعال خودش آن را نگه می دارد و پدرم وقتی صدقه می داد، آن را در دست سائل قرار می داد، پس آن را از وی می گرفت و می بوسید و می بویید، سپس آن را به سائل بر می گرداند.
این مضمون در روایات دیگر هم وارد شده و شخص باید بداند که صدقه در دست چه کسی قرار می گیرد؛ لذا مبادا آزار و منتی بر آن واقع گردد و اگر خاضعانه آن را به سائل مؤمن برگرداند، نسبت به پروردگار خضوع کرده است.
همچنین امام صادق(ع) به نقل از رسول خدا(ص) فرمود: "زمین قیامت، آتش است مگر سایه مؤمن و جوار او که صدقه وی او را سایه انداخته و حفظ کرده است".
همچنین در روایت دیگری نیز آمده است: "خدای متعال، صدقه را تربیت میکند، آن گونه که شما بچه شتر را تربیت می کنید و اگر شما نصف خرما صدقه دهید، خداوند آن را تربیت میکند و روز قیامت آن را به بنده می دهند، حتی اگر مثل کوه احد یا بزرگ تر از آن باشد".
هر کس صبح صدقه بدهد، از بلاهای آسمانی در آن روز مصون می ماند و اگر در اول شب صدقه دهد، از بلاهای آسمانی در آن شب در امان می ماند و اگر کسی اهل بیت مسلمانی را کفایت نماید، گرسنگی شان را رفع نماید، بدن آنها را بپوشاند و آبروی آنها را حفظ کند از هفتاد حج برتر است.
نظر شما