به گزارش قدس آنلاین، خرداد ماه سال۱۴۰۰ بود که روز اول محرم به عنوان «روز ملی ادبیات آیینی» نام‌گذاری شد. اگرچه امروز بزرگداشت محتشم کاشانی؛ شاعر قرن دهم و یکی از مهمترین شاعران مرثیه‌سرای شیعه است و ترکیب‌بند مشهور «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» از معروف‌ترین مرثیه برای شهیدان واقعه کربلا در ادبیات فارسی است متعلق به این شاعر است اما امروز می‌خواهیم از کسی بنویسم و یاد کنیم که عنوان پدر ادبیات آیینی به او تعلق دارد. سیدمهدی شجاعی به جهت تقدم در گونه ادبیات آیینی و هم به جهت گستردگی مخاطب و قالب های متفاوت در این ژانر از سرآمدان نویسندگان چهل سال اخیر است.
شجاعی برای همه گروه های سنی و در فرم های داستان کوتاه، داستان کودک و نوجوان، داستان بلند، رمان، نمایشنامه، فیلمنامه، ترجمه و شرح ادعیه و متون شیعی و بازآفرینی نقاط عطف تاریخ تشیع قلم زده است.
تمرکز بر نویسندگی
سید مهدی شجاعی در سال ۱۳۳۹ در تهران به دنیا آمد و هفده سال بعد با دیپلم ریاضی، برای ادامه تحصیل در رشته تئاتر وارد دانشکده هنرهای دراماتیک شد. او در بدو ورود به دانشکده، گرایش کارگردانی تئاتر را برگزید و حدود سه سال نیز با همین گرایش پیش رفت و عموم واحدهای کارگردانی را پشت سر گذارد. در این زمان که به سن بیست سالگی رسیده بود، از میان مسیرهای مختلف پیش رو، نویسندگی را به عنوان حرفه برگزید. به همین جهت از رشته کارگردانی به نمایشنامه نویسی و ادبیات دراماتیک تغییر جهت داد و همچنین با اعلام انصراف از ادامه تحصیل همزمان در رشته علوم سیاسی، علی رغم گذراندن عموم واحدهای مهم و اساسی، تمرکز خود را به طور ویژه در حوزه داستان‌نویسی قرار داد. اما در میان داستان‌نویسی بر ادبیات آیینی معاصر متمرکز شد که آثار بسیار پُر فروش و همین طور ماندگاری را خلق کرده است و از نویسندگان پُرکار این حوزه شد تا جایی که لقب «پدر ادبیات آیینی» را به او نسبت داده اند.
«کشتی پهلو گرفته»، «از دیار حبیب»، «پدر، عشق و پسر»، «آفتاب در حجاب»، «آن است شیوه حکومت»، «دست دعا»، «چشم امید»، «شکوای سبز»، «کمی دیرتر»، «سقای آب و ادب»، «مرد رویاها»، «یعقوب‌ترین یوسف»، «یوسف‌ترین زلیخا» و «طوفان دیگری در راه است» از جمله آثار این نویسنده است.
نقطه عطف
سال ۱۳۶۸ رمانی با عنوان «کشتی پهلو گرفته» در بازار کتاب ایران آفتابی شد. این آفتاب تمام یخ‌بندان‌های سخت نویسندگی پیش از خود در حوزه ادبیات دینی را در کوتاه‌ترین زمان ممکن به قطره آبی بدل کرد و قصه آن شد که نویسنده جوانش، با آن سیمای روشن، محجوب و آن متانت همواره‌اش به یکی از نامی‌ترین نویسندگان ایران تبدیل شد. زمانی از نشر کتاب نگذشته بود و این کتاب که قبل از تولد کاغذی‌اش از سوی برخی دچار مشکلاتی برای چاپ بود و آن برخی تا پیشنهاد خمیر شدن کتاب هم پیش رفته بودند، عنوان پرفروش‌ترین کتاب ایرانی را در سال‌های متوالی از آن خود کرد، به چاپ‌های متعدد رسید و این تجدیدچاپ تا امروز بیش از سه دهه از چاپ نخستینش به عدد ۵۹ نیز رسیده است و نویسنده‌اش عنوان پرمخاطب‌ترین نویسنده ایرانی را نصیب خود کرد.
«کشتی پهلو گرفته» نام سیدمهدی شجاعی را بر زبان‌ها انداخت. نوجوانان دهه شصتی جلد سیاه کتابی را در دست می‌گرفتند و می‌خواندند که با زبانی شاعرانه حرف‌های تازه‌ای از زندگی پربرکت بانوی دو عالم حضرت فاطمه زهرا (س) نقل می‌کرد. نوجوانان کتاب را با صدای بلند می‌خواندند و در مقابل توصیفات جذاب سیدمهدی شجاعی از ناملایمات و ایستادگی این بانو در مقابل ظلم و جور زمانه اشک می‌ریختند. سبک تازه‌ای با این کتاب در ادبیات آیینی ایران شکل گرفت.
کوزه‌ای از یک اقیانوس
خود شجاعی در یک مصاحبه در خصوص نوشتن این اثر گفته است: «زمانی مقداری غور بیشتری در شخصیت حضرت زهرا(س) داشتم و هرچه جلوتر رفتم، احساس کردم که ایشان دارای شخصیتی منحصربه‌فرد در عالم هستی است و گویی کسی حواسش به این موضوع نیست که ایشان دارای خلقتی فوق‌العاده و جایگاه ویژه‌ای نزد خداست. هرچه در این اقیانوس بیکران پیش می‌رفتم با مواردی مواجه می‌شدم که برایم بسیار غریب بود. رسیدم به نقطه‌ای و مقاله‌ای ادبی با عنوان «حضرت زهرا(س) بهانه آفرینش و خلقت» و مبتنی بر حدیث؛ «یا أَحْمَدُ! لَوْلاک لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاک، وَ لَوْلا عَلِی لَما خَلَقْتُک، وَ لَوْلا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُکما» نوشتم.»
این نویسنده گفته است در نوشتن آثار مذهبی با اقیانوسی مواجه می‌شود که عظمت آن در کوزه نمی‌گنجد. او نوشتن آثار دینی را چنین توصیف کرده است: «من یک کوزه از آن اقیانوس می‌آورم و تا پیاله پیاله به خلایق برسد، خیلی تنزل پیدا می‌کند و تازه بخشی از حقیقت است که آدم می‌بیند و قطعاً همه آن نیست. تألیفات برای ائمه(ع) از این جنس است که دوست دارم دیگران را در لذت آنچه کشف کرده‌ام، شریک کنم و سعی می‌کنم این حقیقتی را که دریافته‌ام تا آنجا که ممکن است به دیگران هم برسانم.»
سید مهدی شجاعی از آن دسته نویسنده‌هایی است که معتقد است نویسنده آیینی‌نویس باید حال و «آن» داشته باشدو مخصوصا «آن» نویسندگی در آثار آیینی و دینی حتما باید در نویسنده پدید آید. او معتقد است داستان نوشتن برای اهل بیت(ع) اینگونه نیست که به اراده انسان وابسته باشد. نویسنده فقط باید مقداری سفره را پهن کند؛ باقی اتفاقات از سوی صاحب کار به او می‌رسد. او تاکید کرده است: «درباره کار برای ائمه (ع) هیچ‌وقت نمی‌گویم کار من است. گاهی وقفه‌ای در کار انداخته‌ام و ۱۵ ماه این وقفه طول کشیده و ایشان نیامدند و کلمه‌ای اضافه نشده است. اصل توفیق از آن طرف است و ما منت دار آنهاییم برای این توفیقات.»
آثار سیدمهدی شجاعی با همین نگاه او به چاپ‌های متعدد رسیده است و از سوی جامعه کتابخوان هم مورد قبول واقع شده است ؛چاپ پنجاه و نهم کتاب«کشتی پهلو گرفته»، چاپ هفدهم «کمی دیرتر»، چاپ دهم «آسمانی ترین مهربانی»، چاپ پنجاه و هفتم کتاب «پدر، عشق و پسر»، چاپ سی و هشتم «آفتاب در حجاب» و چاپ بیست و دوم کتاب «از دیار حبیب»...
توجه خاص به امام سجاد(ع) و دوران زندگی ایشان
سید مهدی شجاعی با نوشتن سه گانه حماسه سجادیه کوشیده است با وفاداری تمام به نص صریح تاریخ، روایتی دیگر از زندگی و سیره امام سجاد(ع) در دسترس مخاطبان قرار دهد، روایتی که در عین بیانی روان و شیوا به بسیاری از ابهامات تاریخی پیرامون آن امام و دوران حیات ایشان پاسخ می دهد. به فاصله کوتاهی پس از واقعه کربلا فجایعی در بلاد اسلام رخ داد که ننگ و رسوایی آن برگهای تاریخ را سیاه کرد. ولی اینکه این فجایع چرا و چگونه به وقوع پیوستند به آسیب شناسی جدی و تحلیل اندیشمندانه احتیاج دارد و اینجاست که اهمیت کار شجاعی مشخص می‌شود.
او در این مجموعه تنها راوی صرف تاریخ نیست. داستان گوی صرف هم نیست، بلکه تلاش می‌کند در قالب روایت داستانی که تماما مستند به مستندات تاریخی معتبر است، پرده از رازهایی بردارد که دانستن آنها برای انسان جستجوگر امروز لازم و ضروری است البته سه گانه شجاعی با ممیزی‌های سرسختانه وزارت ارشاد روبرو شد.
«تویی به جای همه» اولین جلد این سه‌گانه است، که در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت. بعد از مدتی، جلد دوم این کتاب با عنوان «اگر غم لشکر انگیزد» منتشر شد، در این جلد هم مانند کتاب نخست، سعی شده است یک واقعه دینی از دل تاریخ بیرون کشیده شود و خواننده را با خوانشی متفاوت از تاریخ مواجه کند. این کتاب بعد از ممیزی‌هایی که روی آن اعمال کردند، منتشر شد . سومین کتاب این سه گانه با عنوان «جز حکایت دوست» هم با کش و قوس های زیاد از چرخه ممیزی عبور کرد و بالاخره اوایل سال منتشر شد.
لطایف پنهان و آشکار کتاب شریف «جز حکایت دوست»، همچون دو مجلد پیشین مجموعه حماسه سجادیه، به یک دو مورد خاص محدود نمی‌شود. روایت نص صریح تاریخ اسلام، تحلیل موشکافانه وقایع مهم آن دوران، پرتو افکندن بر زوایای تاریک شخصیت‌های تأثیرگذار آن زمان، تشریح اسلام اموی و برشمردن ویژگی‌های آن و تبیین ملاک‌های شناخت رهبران حکومت اموی، نقل کرامات کمتر شنیده‌شده از امام سجاد، شیرینی و جذابیت روایت اثر و ... جملگی دست به دست هم داده‌اند تا اثری چندوجهی در اختیار خوانندگان قرار دهند.
توجه به طنز
البته شجاعی همواره با آثارش درحال تجربه و درعین‌حال آموزاندن راه‌های جدید در نویسندگی بوده و هرگز خود را محدود به سبک یا حیطه‌ای خاص در نویسندگی نکرده است شاید در موضوعاتی دلبستگی بیشتری دارد که درباره ادبیات آئینی مفصل صحبت شد اما او در میان سبک‌های نویسندگی به طنز هم توجه خاصی دارد. او اگرچه در محافل و دورهمی‌های طنزنویسان شرکت نمی‌کند اما خالق ماندگارترین داستان‌های طنزآمیز فارسی است.
کتابهای «دموکراسی یا دموقراضه» (طنز سیاسی)، «کمی دیرتر» (طنز مذهبی) و «از کرامات شیخ ما این است» و «غیرقابل چاپ» (طنز اجتماعی)جزء کتابهای طنز شجاعی محسوب می‌شوند.
نسیم عرب‌امیری، شاعر و نویسنده درباره ظنز سیدمهدی شجاعی گفته است: «کتابهای طنز شجاعی همگی بلااستثنا از سوژه‌های هنجارشکن و بحث‌برانگیزی برخوردارند و نزدیک شدن به آنها نیاز به درجات و مراتبی از رندانگی دارد که هرکسی از آن برخوردار نیست.»
نکته قابل‌تامل درباره طنز در آثار سیدمهدی شجاعی این است که طنز او طنزی سرخوشانه نیست و بیشتر از آنکه با هدف خنداندن مخاطب نوشته شده باشد، جنبه تعلیمی دارد و شجاعی در این سال‌ها جدی‌ترین انتقادهای اجتماعی و سیاسی‌اش را درقالب طنز بیان کرده است.
نظر شما