شهادت اوج تعالی انسان است. در فرهنگ اسلام و به‌خصوص تشیع، ارزشمندترین و گرانبهاترین حرکت، شهادت است. شهید کسی است که با نثار جان خود، درخت اسلام را آبیاری و فساد را ریشه‌کن می‌کند.

امام حسین(ع) در روزگاری که فساد در جامعه ریشه دوانده بود و مردم در تشخیص حق از باطل مردد بودند، با شهادت خود و یارانش این آگاهی را به مردم داد که به هویت اصیل اسلامی برگردند.

دکتر علی شریعتی در کتاب «حسین وارث آدم» می‌گوید: «شهادت حسینی کشته شدن مردی است که خود برای کشته شدن خویش قیام کرده است... امام حسین(ع) از مقوله دیگری است؛ او نیامده دشمن را با زور شمشیر بشکند و خود پیروز شود و بعد موفق نشده و یا در یک تصادف یا ترور توسط وحشی، کشته شده باشد. این‌طور نیست، او درحالی‌که می‌توانسته است در خانه‌اش بنشیند و زنده بماند، به پا خاسته و آگاهانه به استقبال مردن شتافته و در آن لحظه، مرگ و نفی خویشتن را انتخاب کرده است... امام حسین(ع) یک شهید است که حتی پیش از کشته شدن خویش به شهادت رسیده است؛ نه در گودی قتلگاه، بلکه درون خانه خویش، از آن لحظه که به دعوت ولید - حاکم مدینه - که از او بیعت مطالبه می‌کرد «نه» گفت، این «نه» طرد و نفی چیزی بود که در قبال آن، شهادت انتخاب شده است و از آن لحظه، حسین(ع) شهید است».

در رثای شهادت حسین بن علی(ع) کتاب‌ها، مقالات و منبرهای زیادی نوشته و خوانده شده است. اما می‌توان گفت غم‌انگیزترین و سنگین‌ترین متنی که در سوگ سید سالار شهیدان(ع) نوشته شده، مقتل است؛ آن هم مقتل روز عاشورا. روزی که نه تنها در تاریخ تشیع که در تاریخ جهان اسلام متفاوت و متمایز است و هر اندیشه‌ای نمی‌تواند آن را تفسیر کند و هر کلامی قادر به توصیف و توضیح آن نیست. در مطلب امروز به معرفی کتابی می‌پردازم که از همین دست است، کتابی که روایت‌کننده مقتل روز عاشوراست. اگر به خواندن مقتل‌نامه شهادت امام حسین(ع) علاقه‎مند هستید، این معرفی برای شماست.

مقتل چیست؟

مَقْتَل یا مقتل‌نویسی نوعی تاریخ‌نگاری است که به چگونگی شهادت شخصیت‌های مهم دینی از زبان شاهدان و راویان عینی می‌پردازد. جمع آن مَقاتل است. در میان مقتل‌ها مقتل امام سوم شیعیان، امام حسین(ع) از همه مهم‌تر و بیشتر مورد توجه است. مقتل‌نگاری در میان شیعیان رواج دارد و بیشتر برای شرح شهادت امامان معصوم(ع) به‌خصوص امام حسین(ع) و یارانش است. مقتل امام حسین(ع) حاوی روایاتی از پیامبر(ص) و امام علی(ع) و واقعه عاشورا و عواقب آن است.

نخستین مقتل

نخستین کتاب مقتلی که در مورد واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع) نوشته شد، کتاب «مَقْتَل‌ُ الْحُسَین» نوشته ابومِخنف بود. این کتاب، قدیمی‌ترین و معتبرترین مقتل امام حسین(ع) است که دو نسل پس از واقعه عاشورا نوشته و به‌خاطر شهرت گردآورنده آن، به مقتل ابومخنف معروف شد.

ابومخنف نابینا بود و با کمک عصایش در مسیر لشکریان کوفی می‌ایستاد و درباره‌ واقعه عاشورا از آن‌ها سؤال می‌کرد و این روایات را می‌نوشت. مقتل ابومخنف از بین رفته، اما بخش بزرگی از این کتاب در تاریخ طبری و کتاب‌ دیگر مورخان بزرگ ازجمله ابوالفرج اصفهانی و شیخ مفید آمده است.

معرفی کتاب مقتل الحسین(ع)

از کتاب مقتل الحسین(ع) چند ترجمه وجود دارد، مثل ترجمه مرحوم علامه عسکری که مورخی برجسته و متخصص در زمینه‌ تاریخ اسلام بوده است، اما کتابی که در اینجا معرفی می‌کنیم، تصحیح و ترجمه‌ای است از حجت‌الله جودکی که از روی کتاب مقتل مکتوب امام حسین(ع) نوشته «ابومخنف لوط بن یحیی ازدی» تصحیح و در نشر خیمه منتشر شده است.

مقتل در لغت به معنی کشتن‌گاه و محل قتل و در اصطلاح به بازگویی به قتل رسیدن امامان(ع) اشاره دارد. این کتاب، مقتل امام سوم شیعیان(ع) را دربرگرفته است. مقتل الحسین(ع) نام دسته‌ای از کتب است که رویدادهای کربلا و کشته‌شدن «حسین بن علی» در آن شرح داده شده است.

درباره کتاب مقتل الحسین(ع)

کتاب مقتل الحسین(ع) پس از مقدمه مترجم، درباره مقتل‌نگاری سخن گفته و درمورد پیشینه آن نیز مطالبی را ارائه کرده است. کتاب به دسته‌بندی مقاتل از نظر محتوایی و معرفی مقتل الحسین(ع) «ابومخنف لوط بن یحیی ازدی» نیز پرداخته است. سپس متن و ترجمهه مقتل الحسین(ع) آورده شده است. مقتل الحسین(ع) نوشته «ابومِخْنَف لوط بن یحیی ازدی» معروف به نخستین مقتل مکتوب امام حسین(ع) است؛ کتابی که متن اصلی آن به‌مرور تحریف و دچار تغییراتی شده است. این کتاب بارها نقد و بررسی شده است.

تفاوت مقتل با مرثیه عاشورایی آن است مرثیه‌ها به‌طور کلی به شهادت امام سوم شیعیان(ع) نظر دارند و ابیات آن‌ها از چند بیت تا ۱۰۰ بیت متغیر است، اما «مقاتل» یا «مقتل»ها به‌صورت جزئی‌تر حادثه کربلا را مدنظر دارند. در مقتل، وقایع تاریخی طرح نمی‌شود، چون خواننده از قبل با موضوع آشناست، پس مقتل بدون مقدمه ‌سراغ وقایع حزن‌انگیز عاشورا می‌رود. مقتل برآمده از احساسات درونی شاعر است؛ گویی خود او در صحنه نبرد شرکت داشته است. قالب بیشتر مقاتلِ منظوم، مثنوی است؛ چون به شاعر مجال بیشتری می‌دهد واقعه کربلا را به تصویر بکشد.

خبرنگار: زهره هاشمی