یکی از اهدافی که حضرت سیدالشهدا(ع) برای قیام خود ذکر کرده‌اند، آرمان والای امر به معروف و نهی از منکر است. ایشان در وصیت نامه خود آورده است «هدف من از قیام امر به معروف و نهی از منکر است» همچنین در زیارتنامه‌های مربوط ایشان از جمله زیارت وارث می‌خوانیم «شهادت می‌دهم که تو نماز را بپا داشتی و زکات را پرداختی و امر به معروف و نهی ازمنکر کردی و تا هنگام شهادت از خدا و رسولش اطاعت کردی». امر به معروف و نهی از منکر آموزه ای مترقی است که امیرالمؤمنین(ع) در حکمت 374 نهج البلاغه در اهمیت آن فرموده است «تمام اعمال نیک و حتی جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر همچون آب دهان است در برابر دریایی عمیق و پهناور». اصلی که اگر فرد و جامعه به شکل صحیح به آن عمل کنند، ارزش و جایگاهش از همه خوبی‌ها حتی جهاد و جانبازی در راه خدا بیشتر است. به همین سبب است که امام حسین(ع) جانش را برای عمل به این فریضه و احیای آن در جامعه فدا می‌کند و بزرگ‌ترین مصداق منکر را حاکمیت ظالم و فاسدی همچون حکومت یزید می‌بیند.

گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام دکتر عباسعلی امیری، پژوهشگر حوزه امر به معروف و نهی از منکر در مورد اهداف متعالی این نهضت است.

عاشورا واقعه‌ای منجمد نیست

دکتر امیری در ابتدا با بیان اینکه لازمه پیوند قلبی با ائمه(ع) و به طور خاص امام حسین(ع) معرفت و شناختی است که باید از قیام آن پیدا کنیم، می‌گوید: یکی از راه‌های معرفت، آشنایی با اهداف قیام حضرت(ع) است. همانطور که هر فرد علاقه و محبت قلبی نسبت به خاندان پیامبراکرم(ص) و به خصوص سیدالشهدا(ع) دارد، در این راستا نیازمند آن است که عقلانیت توأم با معرفت پیدا کند تا حسینی بودنش همراه با زیست حسینی باشد. در واقع هر فرد با تحلیل قیام سید شهدا(ع) می‌تواند درسهایی متناسب با پدیده‌های امروز خود بیاموزد و راه برون رفت از مشکلات را بیابد. بنابراین عاشورا و نهضت حسینی واقعه‌ای تاریخی و منجمد در گوشه‌ای از تاریخ نیست که سودی برای روزگار ما نداشته باشد. 

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه می‌دهد: برای معرفت و شناخت بیشتر لازم است که میان عوامل و اهداف تمایز بگذاریم. عوامل عناصری پیش‌برنده هستند که شامل انگیزه‌های شخصی و حاکمیتی می‌شوند. ولی اهداف همواره ناظر به وضعیت مطلوب هستند. عوامل را می‌توان به پیش‌برنده و بازدارنده و اهداف را به اهداف میان مدت، میانی و بلند مدت تقسیم کنیم. از این رو باید در نظر داشته باشیم که برخی از عناصر این نهضت، جزو عوامل هستند نه هدف اصلی. طبق بیان صریح امام حسین(ع) مهمترین هدف از نهضت عاشورا، احیای دین است. اگر احیای دین را بعنوان هدف اصلی و نهایی در نظر بگیریم دعوت مردم کوفه، جزو عوامل پیش‌برنده این قیام است. این امر هدف اصلی نبود که افرادی استدلال کنند دعوت مردم کوفه عامل و انگیزه اصلی برای قیام عاشورا بوده است. وزنی که گاهی اوقات به عوامل می‌دهیم نباید به قدری باشد که جای هدف بنشیند. باید توجه داشت که عوامل می‌توانند زمینه ساز و بستر رسیدن به وضعیت مطلوب باشند. دعوت مردم کوفه جزو عوامل پیش‌برنده است و اجابت نکردن می‌تواند جزو عوامل بازدارنده در احیای دین باشد. امر به معروف نیز جزو اهداف میانی است که نقش ابزاری برای رسیدن به هدف اصلی یعنی احیای دین را دارد.

قیام حسینی برای احیای دین الهی

رئیس اسبق پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر کشور تصریح می‌کند: امر به معروف در راستای رسیدن به اهداف والاتری طرح ریزی شده است. در واقع می‌توان گفت که امر به معروف حافظ هنجار ارزشهای اجتماعی است و با این ساز و کار به فرد مسلمان در دایره دینی قابلیت می‌دهد که هر کجا نابهنجاری است، با شناخت ورود پیدا کند و به اصلاح گری بپردازد. همچون سیدالشهدا(ع) که در برابر ظلم و ظالم قیام کرد. حضرت(ع) قیام کرد تا دین زنده بماند و با عمل به احکام الهی، بساط گناه و منکرات از جامعه برچیده شده و روحیه تقوا و دین محوری در بین امت اسلامی زنده شود. او قیام کرد تا مردم از نافرمانی خدا اجتناب کنند و از آثار گناه که در دنیا و آخرت دامن‌گیر گنهکاران می‌شود، برحذر باشند.

حجت‌الاسلام امیری بیان می‌کند: برای شناخت پدیده‌های تاریخی باید به ظرف زمانی و فرهنگ اصیلی که آن فرد یا پدیده داعیه دار آن است توجه کنیم. در فرهنگ اسلامی اگر یک مسلمان در قبال طاغوت و انحرافات اجتماعی سکوت کرده و گوشه نشینی کند، به وظیفه خود عمل نکرده و کوتاهی کرده است. در همین راستا امام حسین(ع) که تجسم اسلام ناب است وقتی در برابر طاغوت‌ها، سرکشی‌ها و گردن کشی‌ها قرار می‌گیرد در عرصه عمل وارد کارزار مقابله و مبارزه می‌شود. او بعنوان فردی که امام این فرهنگ و ارزش هاست، در میدان اصلاح گری با تمام توان حضور پیدا می‌‎کند. وقتی حضرت(ع) با یزید بیعت نکرد و او را طاغوت دانست، یعنی باور داشت یزید تمام ارزش‌ها را مغلوب خواهد کرد و از بین می‌برد. او می‌دانست که اگر در برابر طاغوت دست تسلیم بالا ببرد دیگر ارزش و دینی باقی نمی‌ماند. همچنان که حضرت می‌فرماید «اگر امت به سرپرستی مثل یزیدی مبتلا شود، باید فاتحه اسلام را خواند» و نیز فرموده است «وقتی امت اسلام از کسی مانند یزید پیروی کند اسلام پایان یافته و مرده است، علی الْإِسْلَامِ السَّلام».

امر به معروف و نهی از منکر در جامعه حسینی

این کارشناس دینی یادآور می‌شود: امام حسین(ع) برای آزاد سازی دین از دستگاه ظالمانه اموی و یزیدیان قیام کرد و در این راه جان خود و اهل بیت و اصحابش را تقدیم اسلام کرد. امیرالمومنین(ع) در روایتی می‌فرماید «غَایَةُ اَلدِّینِ اَلْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَلنَّهْیُ عَنِ اَلْمُنْکَرِ وَ إِقَامَةُ اَلْحُدُود» یعنی امر به معروف از جلوه‌های دین است. رسالت دیگر، نجات جامعه و حفظ شئونات امت اسلامی بر مبنای دین است و بر همین اساس امام حسین(ع) در مورد اهمیت امر به معروف می‌فرماید: «برای اصلاح امت جدم حرکت کرده‌ام». این دو رسالت به عنوان دو وظیفه قیام سالار شهیدان بود و حضرت با جان خود امر به معروف و نهی از منکر را احیا کرد.

حجت‌السلام دکتر امیری در پایان با اشاره به لزوم نهادینه شدن امر به معروف و نهی از منکر در جامعه حسینی، خاطرنشان می‌کند: اگر عزم جدی برای نهادینه شدن امر به معروف و نهی از منکر در جامعه امروز داریم، لازم است به زیر ساخت‌های آن که محبت و مودت و خیرخواهی میان مسلمانان است توجه ویژه نشان دهیم. نمی‌توان بر امر احیای دین توسط امر به معروف تاکید داشت بدون اینکه نگاه برادری و خیر خواهی و پرهیز از ستیز نداشت.