محسن رفعت؛ نویسنده مقتل امام حسین(ع) از زبان معصومان(ع) با بیان اینکه مقتل مربوط به امام حسین(ع) بخش اعظمی از روایات فریقین را به خود اختصاص داده است و تاکنون مقاتل متعددی با روش‌ها، رویکردها و رهیافتهای ویژهای نگارش یافته است، گفت: در این میان، گاهی به معصومان روایاتی منسوب می‌شود که با جست‌وجو در منابع کهن و معتبر ردپایی از آن نمی‌یابیم؛ لذا ضرورت ایجاب میکرد مقتلی به نقل از معصومان(ع) عرضه شود تا کمبودها و کاستیهای موجود در این عرصه را جبران کند و هدف بنده از نوشتن این کتاب هم این است که این مسئله و هدف را تا حد ممکن تبیین کنم و تحقق ببخشم.
وی با بیان اینکه گردآوری روایات عاشورایی معصومان از منابع فریقین حدود دو سال به طول انجامیده است، افزود: در مراحل پایانی کار متوجه شدم که تحقیقی به صورت موازی به قلم حجت‌الاسلام محسن حنیفی با عنوان «حسینیه مأثور» انجام شده و به انتشار رسیده است ولی کتاب نامبرده، با وجود ارزشمندی، نواقص عمده‌ای از جمله تتبع ناقص در روایات، فصل‌بندی ناهماهنگ، پرداختن به روایات غیر مرتبط با مقتل الحسین(ع)، افزودن گزارش‌های مورخان و نه روایات معصومان دارد.
رفعت با بیان اینکه تلاش بنده این بود که با مطالعه دقیق این اثر، اثر حاضر به صورت علمی و نیز کامل‌تر و جامع‌تر عرضه شود، تصریح کرد: مجموعه دو جلدی شهادت‌نامه امام حسین(ع) بر پایه منابع معتبر مأخوذ از دانشنامه ۱۵ جلدی امام حسین(ع) است که مرحوم آیت‌الله محمدی ری‌شهری آن را با همکاری مجموعه علمی دار الحدیث به رشته تحریر درآورده‌اند همچنین بر پایه گزارش‌های منابع مختلف نگاشته شده است.
نویسنده این مقتل با بیان اینکه وجه تمایز این اثر با آثار پیش‌گفته در مقتل‌گویی معصوم(ع) است ضمن اینکه در آن در موارد متعددی بررسی‌های سندی و متنی گزارش‌ها صورت گرفته است، اظهار کرد: درباره روش صورت گرفته در اتخاذ و انتخاب روایات معصومان(ع) در مورد شهادت امام حسین(ع) نکاتی را باید متذکر شوم از جمله اینکه معدود مواردی که گزارشگر پایانیِ روایت، راویانی جز معصوم بودهاند، به این دلیل است که آن‌ها گزارشگر قول، فعل و تقریر از معصوم هستند. همچنین در این اثر اتقان متن روایات مورد توجه بوده است؛ از بررسی سندی صرفنظر شده و در مواردی که نقدی به متن روایات وارد است، در پانوشت بحث و تحلیل صورت گرفته است.
مصدریابی از تمامی منابع فریقین
وی با بیان اینکه در ارجاعات، کوشیده شده است تا مصدریابی و استقصاء کاملی در منابع فریقین صورت گیرد، ادامه داد: به عبارتی دیگر پس از عنوان فرعی که آیینه تمام‌نَمای روایت است، نخستین منبع هر روایت تیتر شده و در پانوشت ارجاع آن به صورت کامل ثبت شده است؛ ضمن اینکه همه منابع ـ اعم از منابع سنی و شیعی ـ ضبط شده‌اند.
رفعت با بیان اینکه منابع مورد استفاده در این تحقیق، منابع معتبر و متقدم فریقین است، منابع قابل استنادی که دارای هویت حدیثی و تاریخی هستند، گفت: روایات گردآوری‌شده با توجه به نخستین منبع ناقل صورت گرفته و تلاش شده این روایات از منابع غیرقابل استناد و نامعتبر گردآوری نشود؛ منابعی که بدون پشتوانه تاریخی و از حیث مؤلف یا روش نقل غیرقابل اعتمادند.
نویسنده مقت امام حسین(ع) براساس روایاتت معصومان(ع) با بیان اینکه این پژوهش به دنبال کشف روایات معصومان از منابع متقدم و برجسته فریقین بوده است، تصریح کرد: به عبارتی، ملاک انتخاب این مقاتل برجسته بودن کتاب، شهرت مؤلف، صحت انتساب به مؤلف، موجود بودن کتاب بوده است. البته با تورّقی در کتاب، ملاحظه خواهد شد که بازه زمانی روایات معصومان، منابع قرون دوم تا قرن هفتم بوده، لذا ملاک‌های مذکور در مورد همه این منابع لحاظ شده است بنابراین از روایات معصومان در کتبی مانند نور العین فی مشهد الحسین(ع) یا مقتل منسوب به ابومخنف و... در این تحقیق استفاده نشده است. ضمن اینکه در سیر تحقیق آنچه درخور توجه بوده، وجود روایات معصومان در منابع کهن تاریخی یا حدیثی اهل سنت است.
وی افزود: نگرش این منابع به اقوال امام حسین(ع) که ایشان را در طبقه اول صحابه مدنی به شمار آورده‌اند، به عنوان یکی از نوادگان رسول‌الله (ص) است؛ با این حال روایات اندکی از ایشان نقل کرده‌اند. در این میان، نقل منابع متقدم حدیثی ایشان از افعال امام نیز اندک بوده است.
وی افزود: یکی از محققان مجموع اقوال و افعال منسوب به امام حسین(ع) در برخی منابع حدیثی مانند مسند احمد بن حنبل، صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن ابن ماجه، سنن ابوداود، سنن نسائی، جامع ترمذی و... را تنها هفت روایت و مجموع نقل امام از پیامبر و دیگران را ۱۰۳ روایت می‌داند اما طبیعتا چون عاشورا یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخ اسلام به شمار می‌رود، مورخان اهل سنت به این رخداد بیشتر اهتمام نشان داده‌اند.
تفصیل مقتل امام حسین(ع) توسط طبری
وی ادامه داد: برای نمونه، طبری مورخ نامدار اهل سنت مجموع گزارش مقتل امام حسین(ع) را ۱۲۳ صفحه به تفصیل ذکر کرده است. دیگر مورخان سنی نیز با معیارها و ملاک‌های خاص خود در نقل گزارش‌های تاریخی به گزارش کوتاه یا مفصل از تاریخ عاشورا روی آورده‌اند؛ منابع تاریخی سنیِ استفاده شده در این تحقیق نیز از منابع کهن و مورد وفاق اهل سنت است.
رفعت با بیان اینکه تا حد امکان از تقطیع روایات چشم‌پوشی شده، تا مخاطب کاملا به صدر و ذیل روایت واقف شود، اضافه کرد: دسته‌بندی و طبقه‌بندی روایات براساس هنگامه وقوع و به صورت تاریخی است؛ لذا پس از استقصاء روایات از ابتدای خلقت و سوگواری اولیای خدا بر امام حسین(ع) تا بازگشت اهل بیت(ع) به مدینه، جملگی نقل و ضبط شده است.
وی افزود: در انتهای مقتل روایی، آیات قرآنیِ حکایت‌گر تأویل شهادت، نیز ذکر شده است. این روایات تنها روایات عاشورایی صادره از معصومان(ع) بوده و روایات فضائل و زیارات و ثواب زیارات مربوط به امام حسین(ع) به دلیل ناهمخوانی با محتوا و هدف تحقیق، ذکر نشده است.
رفعت با بیان اینکه مقتل شامل اخبار مغیبات از پیامبر(ص)، حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) هم هست، ادامه داد: از امام صادق(ع) بیشترین روایت در مورد شهادت امام حسین(ع) گردآوری شده است و در مجموع ۳۸۰ روایت در این مقتل و در مجموع در ۴۸۶ صفحه جمع شده است و البته صرفا گردآوری هم نیست و در ذیل آن تحلیل‌هایی هم ارائه شده است.
وی با بیان اینکه این کتاب توسط انتشارات دانشگاه حضرت معصومه(س) منتشر شده است، ادامه داد: این نگاشته در یک مقدمه تفصیلی و ۱۲ فصل تهیه شده است. در پایان هر فصل متناسب با عنوان اصلی، نموداری از تعداد روایات معصومان درباره شهادت امام حسین(ع) ترسیم و تحلیل شده است.
رفعت در پایان از همکاری استاد محمدکاظم رحمان ستایش و خانم‌ها: مینا ابراهیمی، زهرا برزگر، زهرا بهار، فاطمه شادکام، فائزه کریمی و بهناز محمدکاظمی که در تدوین این اثر همکاری داشته‌اند تجلیل کر د.
نظر شما