به گزارش قدس خراسان، آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۲ ترک‌تحصیل نزدیک به یک‌میلیون دانش‌آموز در کشور را نشان می‌دهد و خراسان رضوی رتبه سوم را در میان پنج استان به خود اختصاص داده است؛ موضوعی که نشان‌دهنده بحران در حوزه آموزش و پرورش بوده و سیاست‌گذاری‌های این حوزه را به چالش می‌کشد.
عوامل ترک تحصیل دختران در حاشیه شهر مشهد را با مراجعه به مدارس مختلف در منطقه تبادکان مورد بررسی قرار داده‌ام.
هنگام ورود به بعضی از این مدارس با نگاهی اجمالی به ساختمان، کلاس‌ها و سالن مدارس، تعمیر و بازسازی، نخستین نیاز پررنگ آن‌هاست. وجه اشتراک بعدی این مدارس کلاس‌های کوچک با حجم زیادی از صندلی و نیمکت است؛ مسئله‌ای که خبر از تعداد زیاد دانش‌آموزان می‌دهد و تعداد والدینی که برای نام‌نویسی یا گرفتن کارنامه فرزند خود آمده‌اند نیز این موضوع را تأیید می‌کند.
کانکس به جای کلاس درس!
وجود کانکس در گوشه حیاط بعضی از مدرسه‌ها قابل توجه است. پس از پرس و جو از چند نفر متوجه می‌شوم که از آن‌ها به عنوان کلاس درس استفاده می‌شود و جمعیت هر کلاسی که بیشتر باشد، تعدادی از دانش‌آموزانش را به کانکس منتقل می‌کنند و نبود فضای کافی و امکانات گرمایشی و سرمایشی در آن موجب نارضایتی دانش‌آموزان است.
معاون اجرایی یک مدرسه در مقطع متوسطه اول از میزان بالای ترک تحصیل در پایه هفتم می‌گوید و اضافه می‌کند: به طور کلی ترک تحصیل در همه پایه‌های تحصیلی وجود دارد؛ اما در پایه هفتم بیشتر با این موضوع مواجه می‌شویم و دلایل اصلی آن هم نبود علاقه و کشش برای تحصیل در دانش‌آموز، نبود مدرسه و فضای آموزشی کافی برای هر فرد یا ازدواج است. مواردی بوده که دانش‌آموز در کلاس ششم قصد ازدواج داشته؛ اما به دلیل پایین بودن سنش خانواده تصمیم گرفتند تا پایان مقطع ابتدایی صبر کنند یا زمانی که برای نام‌نویسی به مدرسه مراجعه می‌کنند و ظرفیت ثبت‌نام تکمیل شده، به این دلیل که مدرسه دیگری نزدیک محل زندگیشان نیست و خانواده مخالف رفتن فرزند به مدرسه‌های دورتر است پس به طور کلی از ادامه تحصیل دانش‌آموز جلوگیری می‌کنند و این موارد ناشی از فقر فرهنگی است.
او در پاسخ به این پرسش که عوامل اقتصادی مثل تأمین هزینه‌های خانواده یا بالا بودن هزینه‌های آموزشی هم در ترک تحصیل دانش‌آموزان مؤثر است یا خیر می‌گوید: عامل اقتصادی پایین‌ترین دلیل ترک تحصیل دانش‌آموزان دختر در این منطقه است چون اگر مسئولان مدرسه زمان نام‌نویسی متوجه شوند به این دلیل برای خانواده امکان ادامه تحصیل فرزندش وجود ندارد، از طریق تأمین هزینه‌ها به وسیله خیران یا به کمک کادر آموزشی تلاش خود را برای ادامه تحصیل دانش‌آموز به کار می‌گیرند. در حال حاضر دانش‌آموزانی در این مدرسه هستند که با وجود توان مالی پایین، با کمک همکاران و خیران به تحصیل خود ادامه می‌دهند.
این معاون مدرسه در ادامه با اشاره به نقش خانواده در ترک تحصیل دانش‌آموز بیان می‌کند: بی‌توجهی خانواده و بی‌رغبتی آن‌ها به تحصیل فرزندشان نقش بسیار پررنگی در انصراف از تحصیل دانش‌آموز دارد. اغلب از خانواده‌ها می‌شنویم که می‌گویند فرزندمان درس بخواند برای چه؟ او که نمی‌تواند با درس خواندن به جایی برسد و در نهایت باید ازدواج کند. پس بهتر است درس نخواند؛ اما به این فکر نمی‌کنند که تحصیل، فهم و سواد فرهنگی فرزندشان را بالا می‌برد و حتی اگر شغل مهمی در جامعه نداشته باشد، می‌تواند فرد مفیدی برای زندگی فردی خودش باشد و در جایگاه همسر و مادر هم نقش بسیار مهمی در جامعه خواهد داشت.
وی در خصوص چگونگی روند ترغیب دانش‌آموز برای بازگشت به تحصیل می‌گوید: مسئولان مدرسه ابتدا تلاش می‌کنند از طریق ارتباط با خانواده دانش‌آموز و ارائه مشاوره به آن‌ها موضوع را حل کنند و اگر نتیجه‌بخش نبود، آن‌ها را به مشاوران آموزش و پرورش ارجاع می‌دهند که از تخصص بیشتری برخوردارند و از نظر هزینه نیز با صرفه‌تر است.
افزایش مشکلات عاطفی و روانی در دانش‌آموزان
با مراجعه به دبیرستان دخترانه‌ای در مقطع متوسطه دوم، پس از گفت‌وگو با معاون پرورشی آن مشخص شد با وجود اینکه مقطع تحصیلی مدرسه تفاوت دارد، عوامل منجر به ترک تحصیل دختران در این مدرسه نیز مشابه دیگر مدارس است.
او با اشاره به اینکه میزان انصراف از تحصیل در این مدرسه زیاد است، می‌گوید: بیشتر دانش‌آموزان به دلیل مشکلات روحی، خانوادگی، علاقه نداشتن به تحصیل و ازدواج اقدام به ترک تحصیل می‌کنند و ناتوانی در تأمین هزینه‌ها یکی از کوچک‌ترین عوامل ترک تحصیل دانش‌آموزان است. اگر مشکل خانواده‌ها تأمین هزینه‌ها باشد، مدرسه تمام تلاش خود را برای رفع آن انجام می‌دهد و حتی شهریه را نیز دریافت نمی‌کنیم و با مراجعه به مراکز خیریه و به کمک همکاران، سایر هزینه‌های تحصیلی دانش‌آموزان نیازمند را تأمین می‌کنیم.
این معاون پرورشی با اشاره به رواج بیماری‌های روحی و روانی در میان نوجوانان بیان می‌کند: در حال حاضر ترک تحصیل به دلیل مشکلات دانش‌آموزان با والدینشان است. البته مشکلات عاطفی عامل اصلی ترک تحصیل آن‌هاست و گاهی وقت‌ها چنان این موضوع جدی می‌شود که تنها با کمک افراد متخصص قابل حل است. به طور مثال یکی از دانش‌آموزان به دلیل مشکلات روانی مجبور به بستری در کلینیک درمانی و ترک تحصیل شد.
او ازدواج را عامل ترک تحصیل قطعی دانش‌آموزان عنوان و اضافه می‌کند: اگر دانش‌آموز به خاطر مسائلی به جز ازدواج ترک تحصیل کرده باشد، ممکن است دوباره برای ادامه تحصیل بازگردد؛ اما زمانی که ازدواج می‌کند، به این دلیل که وقت کافی برای درس خواندن و انجام امور مدرسه ندارد یا بی‌رغبتی برای حضور در کلاس درس، به طور قطعی ترک‌تحصیل می‌کند و این موضوع در تمام پایه‌های متوسطه دوم اتفاق می‌افتد؛ اما معمولاً در پایه دهم بیشتر است.
این مسئول فرهنگی در پاسخ به این پرسش که آیا دستورالعمل خاصی از سوی آموزش و پرورش در خصوص ترک تحصیل دانش‌آموزان به مدارس ابلاغ شده یا خیر، می‌گوید: چنین چیزی از سوی آموزش و پرورش به مدارس ابلاغ نشده و مسئولان و مشاوران مدرسه به تنهایی به این موضوعات رسیدگی می‌کنند.
فاصله نسلی؛ نقطه ضعف ارتباطی میان دانش‌آموز و معلم
مدیر یکی دیگر از این مدارس متوسطه در صحبت‌هایش ضمن تکرار عواملی که پیش‌تر در خصوص ترک تحصیل دانش‌آموزان بیان کردیم، به موضوع تفاوت نسلی معلمان با دانش‌آموزان می‌پردازد و می‌گوید: معلمانی که به تازگی وارد حوزه تدریس شده‌اند، از نظر کنترل فضای ارتباطی کلاس بسیار بهتر از معلمان کهنه‌کار عمل کرده و دانش‌آموزان هم از روش‌های آن‌ها استقبال می‌کنند و این موضوع سبب ایجاد فضای صمیمی در کلاس و در نتیجه بهره‌وری بیشتر می‌شود. دلیل آن هم فاصله کمتر معلم با دانش‌آموز از نظر سنی و فکری است.
وی بیان می‌کند: بسیاری از معلمانی که در آموزش و پرورش هستند، به قول معروف کهنه‌کارند و این موضوع از نظر مهارت بالای آن‌ها در تدریس بسیار خوب است؛ اما از این منظر که دغدغه‌های آن‌ها با نسل جدید تفاوت دارد، ارتباط مؤثری با دانش‌آموز شکل نمی‌گیرد که این در جای خود چالش بزرگی است. بیشتر وقت‌ها شاهد هستیم رابطه دانش‌آموز با یک معلم، عامل محرک او برای درس خواندن است و حتی درس معلمی را که به او علاقه دارد، به درس‌های دیگر اولویت می‌دهد.
فضای مجازی؛ آفت فکری دانش‌آموزان
هنگام حضور در مدرسه با یکی از دانش‌آموزانی که برای گرفتن پرونده‌اش و ترک تحصیل به مدرسه مراجعه کرده، روبه‌رو می‌شوم. خودش را «مریم» معرفی می‌کند و علت ترک تحصیلش را علاقه نداشتن به درس و کتاب می‌داند و می‌گوید: امسال باید در کلاس یازدهم نام‌نویسی می‌کردم؛ اما به بلاگری و فروشندگی علاقه بیشتری دارم و ترجیح می‌دهم به جای اینکه وقتم را برای درس خواندن هدر بدهم، از اول به کاری که علاقه دارم، مشغول بشوم. الان در جامعه درس خواندن مهم نیست. آدم می‌تواند با یک گوشی ساده درآمد میلیونی کسب کند بدون اینکه سال‌های زیادی از عمرش را در دانشگاه و مدرسه هدر بدهد.
او واکنش خانواده‌اش به این تصمیم را بیش از اندازه بزرگ می‌خواند و ادامه می‌دهد: وقتی مادرم از این قضیه اطلاع پیدا کرد، یک هفته مریض شد و مدام گریه می‌کرد و به من التماس می‌کرد دست‌کم دیپلمم را بگیرم و بعد درسم را ادامه ندهم. واکنش پدرم نیز مشابه بود و حتی دو جلسه مشاوره هم دریافت کردم؛ اما خودم از ادامه آن‌ها منصرف شدم چون به نظرم فقط حرف‌های دیگران تکرار می‌شد.
کاهش آمار ترک تحصیل دختران از ۲۸ به ۲۲درصد در دولت شهید رئیسی
در خصوص آمار ترک تحصیل دختران و دغدغه‌ها و مسائل موجود در حوزه تحصیل دانش‌آموزان با مدیر آموزش و پرورش منطقه تبادکان گفت‌وگو کردم تا ببینم نظر او درباره این چالش‌ها چیست.
محمدحسین عبداللهی در خصوص میزان ترک تحصیل دختران در این منطقه و عوامل مؤثر بر آن می‌گوید: میزان اشتغال به تحصیل دانش‌آموزان در مقطع ابتدایی نزدیک به ۱۰۰درصد بوده و در این مقطع آمار ترک تحصیل بسیار پایین است. بیشترین میزان ترک تحصیل مربوط به مقطع متوسطه اول و دوم است و به لحاظ آماری ۲۲ درصد دانش‌آموزان دختر در این مقاطع ترک تحصیل می‌کنند. عواملی مثل نبود مدرسه و فضای آموزشی کافی، فقر فرهنگی، ازدواج و فقر معیشتی در ترک تحصیل دختران مؤثر هستند.
وی خاطرنشان می‌کند: پیش از دولت شهید رئیسی و در ابتدای دوره ریاست جمهوری ایشان میزان ترک تحصیل دختران در این منطقه ۲۸ درصد بود که در این چند سال با اجرای طرح شهید محمود وند و به کارگیری راهکارهای مناسب، این آمار به ۲۲درصد کاهش پیدا کرد.
مدیر آموزش و پرورش منطقه تبادکان در پاسخ به اینکه چه راهکاری برای جلوگیری از ترک تحصیل دانش‌آموزان یا بازگشت آن‌ها به تحصیل پیش‌بینی شده، بیان می‌کند: با اجرای طرح شهید محمود وند در مدارس منطقه و کسب آمار از ثبت احوال و مراکز بهداشت، دانش‌آموزان را شناسایی کرده و علت‌یابی در خصوص ترک تحصیل آن‌ها آغاز می‌شود تا بتوان با ارائه خدمات و راهکارهای مناسب، آن‌ها را به تحصیل برگرداند.
عبداللهی در خصوص افزایش جمعیت دانش‌آموزان و کمبود فضای آموزشی در منطقه تبادکان می‌گوید: افزایش جمعیت، فراهم نشدن اعتبار لازم به منظور تأمین نیروی انسانی و ساخت و ساز مدارس، افزایش تورم و قیمت زمین برای ساخت مدرسه و همچنین مصالح ساختمانی از جمله چالش‌های موجود در زمینه افزایش فضای آموزش در منطقه تبادکان است.
او ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه منطقه تبادکان یکی از مناطق مهاجرپذیر است، در سال تحصیلی گذشته با افزایش جمعیت ۱۸هزار نفری دانش‌آموزان در منطقه روبه‌رو بودیم که برای تأمین فضای آموزشی این تعداد، باید ۲۲ مدرسه ۱۲کلاسه جدید ایجاد می‌شد که این امر دشواری است. پیش‌بینی می‌شود در سال تحصیلی پیش رو نیز ۸هزار دانش‌آموز جدید به این منطقه اضافه شوند.
مدیر آموزش و پرورش منطقه تبادکان با اشاره به تلاش برای جبران کمبود فضای آموزشی بیان می‌کند: طرح سه‌شنبه‌های افتتاح با هدف تأسیس هر سه‌شنبه یک مدرسه از آبان سال ۱۴۰۲ آغاز و تاکنون ۳۴ مدرسه در سطح منطقه تبادکان افتتاح شده است که قدم مثبتی در راستای جبران کمبود امکانات آموزشی در روستاها و مناطق حاشیه شهر مشهد است. افزایش یک متر به سرانه آموزشی از جمله اقدامات مثبت دیگری بوده که در دولت شهید رئیسی صورت گرفته است.
به نظرمی‌رسد جدا از تأثیر مسائل اقتصادی و فرهنگی در ترک‌تحصیل دانش‌آموزان، تغییر ارزش‌ها و دیدگاه جامعه و آینده مبهم جوانان و نوجوانان پس از به پایان رساندن دوران تحصیل، از جمله مواردی است که اثر بسیار زیادی در این موضوع دارد و روز به روز نیز بر دامنه آن افزوده می‌شود.
نظر شما