اربعین حسینی و زیارت سیدالشهدا(ع) در آن روز، از دیدگاه اهل‌بیت(ع) جایگاه بسیار والایی دارد تا جایی که امام صادق(ع) زیارت‌نامه‌ای را مخصوص این روز به شیعیان آموزش داده‌اند و یا امام حسن عسکری(ع) این زیارت را یکی از پنج علامت مؤمن دانسته‌اند. سفارش‌هایی مؤکد از اهل‌بیت(ع) برای زیارت معرفت‌شناسانه و پیاده‌روی اربعین حسینی که همه برای هدف واحد زنده نگه داشتن نام و یاد امام حسین(ع) صورت گرفته است.

گفت‌وگوی ما را با حجت‌الاسلام دکتر غلامرضا پیوندی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در مورد پیاده‌روی اربعین می‌خوانید.

زیارت با پای پیاده در اسلام

حجت‌الاسلام دکتر پیوندی در ابتدا در پاسخ به این پرسش که آیا پیاده‌روی اربعین اساس و ریشه‌ای در اسلام دارد، می‌گوید: پیاده‌روی برای زیارت، مسئله‌ای است که در سنت و سیره ائمه معصومین(ع) وجود داشته است، حتی برای زیارت خانه خدا. در روایات داریم امام حسن مجتبی(ع) 20 تا 25 مرتبه با پای پیاده از مدینه به زیارت خانه خدا رفت و به این شکل از زیارت توصیه می‌فرمود. گویی با این شکل از عبادت، شخص می‌تواند به نورانیت بیشتر در کنار ثواب و بازدهی بیشتر برسد و زیارت با پای پیاده، اوج عشق و ارادت فرد به زیارت‌شونده است.

ایشان توضیح می‌دهد: اصل پیاده‌روی بحث مهمی است که در سیره معصومین(ع) و روایات به آن بسیار پرداخته شده و فقط به امام حسین(ع) اختصاص ندارد. در روایتی امام صادق(ع) در خصوص فضیلت زیارت امیرالمؤمنین(ع) با پای پیاده فرمود: «کسی که امیرمؤمنان(ع) را با پای پیاده زیارت کند، خداوند متعال در ازای هر قدمی که آن شخص برمی‌دارد، یک حج و عمره برایش می‌نویسد و اگر پیاده برگردد، خداوند در برابر هر گامی که برمی‌دارد، دو حج و دو عمره برایش ثبت می‌کند». پیاده‌ به زیارت رفتن فقط به امام حسین(ع) اختصاص ندارد اما در مورد زیارت آن حضرت(ع) روایات فراوان است. به‌طور نمونه عالم بزرگ شیعه و استاد شیخ مفید، مرحوم ابن قولویه قمی در کتاب ارزشمند و معتبر کامل‌الزیارات از ابوصامت از امام صادق(ع) نقل می‌کند که ایشان فرمودند: «مَنْ أَتَی الْحُسَینَ(ع) مَاشِیاً کتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکلِّ خُطْوَةٍ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ مَحَا عَنْهُ أَلْفَ سَیئَةٍ وَ رَفَعَ لَهُ أَلْفَ دَرَجَةٍ فَإِذَا أَتَیتَ الْفُرَاتَ فَاغْتَسِلْ وَ عَلِّقْ نَعْلَیک وَ امْشِ حَافِیاً وَ امْشِ مَشْی الْعَبْدِ الذَّلِیلِ فَإِذَا أَتَیتَ بَابَ الْحَیرِ فَکبِّرِ اللَّهَ أَرْبَعاً...؛ هر کسی پیاده به زیارت قبر حسین(ع) برود، خداوند برای هر قدمی هزار حسنه نوشته و هزار گناه از او پاک می‌کند و رتبه‌اش هزار درجه بالا می‌رود. پس هرگاه به فرات رسیدی، غسل کن و کفش‌هایت را درآور و پابرهنه راه برو؛ به مانند عبد ذلیل راه برو. پس وقتی به در حرم رسیدی، چهار بار تکبیر بگو و کمی راه برو و دوباره چهار بار تکبیر بگو...».

پیاده‌روی اربعین حسینی نماد اقتدار شیعه

اما در زمانه حاضر با وجود این همه وسیله نقلیه و رفاه، چرا پیاده‌روی و سختی؟ عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی پاسخ می‌دهد: پیاده‌روی اربعین حسینی نماد اقتدار شیعه و جهان اسلام است و روایات و دلیل شرعی برای این مطلب وجود دارد که انجام پیاده‌روی موضوعیت دارد. سنت حسنه پیاده‌روی غیر از بحث ماهیت و معنویتی که درون خود دارد، نماد است و از نظر روایی نیز توصیه‌های بسیاری برای آن ذکر شده است. یکی از این روایات صحیح‌السند روایتی است که قدامة بن مالک از امام صادق(ع) نقل می‌کند که حضرت فرمود: «مَنْ زَارَ الْحُسَینَ مُحْتَسِباً لَا أَشِراً وَ لَا بَطِراً وَ لَا سُمْعَةً مُحِّصَتْ عَنْهُ ذُنُوبُهُ کمَا یمَضَّضُ الثَّوْبُ فِی الْمَاءِ فَلَا یبْقَی عَلَیهِ دَنَسٌ وَ یکتَبُ لَهُ بِکلِّ خُطْوَةٍ حَجَّةٌ وَ کلَّمَا رَفَعَ قَدَماً عُمْرَةٌ» یعنی کسی که حسین(ع) را برای رضای خدا زیارت کند، نه برای خوشگذرانی و تفریح و نه به جهت کسب شهرت و فخرفروشی، گناهانش فرو می‌ریزد، همان‌طور که لباس در آب شسته و پاک می‌شود. در نتیجه، هیچ آلودگی بر او باقی نمی‌ماند و با هر گامی که بر زمین می‌گذارد، حجی برایش نوشته و با هر قدمی که برمی‌دارد، عمره‌ای برایش ثبت می‌شود.

دکتر پیوندی به روایت دیگری از حسین بن ثویر اشاره کرده و یادآور می‌شود: نقل شده امام صادق(ع) فرمود: «یا حسین انَّه مَنْ خَرَجَ مِن مَنزِله یرید زیاره قبر الحسین(ع) إِنْ کانَ مَاشِیاً کتِبَتْ لَهُ بِکلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةٌ وَ مُحِی عَنْهُ سَیئَةٌ وَ إِنْ کانَ رَاکباً کتِبَتْ لَهُ بِکلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةٌ وَ حُطَّ بِهَا عَنْهُ سَیئَةٌ حَتَّی إِذَا صَارَ فِی الْحَیرِ کتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْمُفْلِحِینَ الْمُنْجِحِینَ حَتَّی إِذَا قَضَی مَنَاسِکهُ کتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْفَائِزِین...» یعنی ای حسین! به‌درستی که هر کسی از خانه‌اش به قصد زیارت قبر حسین بن علی(ع) خارج شود اگر پیاده باشد، با هر قدمی، حسنه‌ای برایش نوشته شده و گناهی از او پاک می‌شود و اگر سواره باشد با هر قدمی، حسنه‌ای برایش نوشته شده و به واسطه آن گام، گناهی از او کنار گذاشته می‌شود تا به درِ حائر حسینی برسد که در این صورت خداوند نام او را از جمله رستگاران و نجات یافتگان ثبت می‌کند و زمانی که آداب زیارت و اعمالش را به پایان برساند، خداوند نام او را در زمره برندگان می‌نویسد.

احیاگران پیاده‌روی اربعین

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه می‌دهد: پیاده‌روی اربعین انتخاب عقلی برای عبادت و تقرب به حضرت حق است. دنیا دنیای بلاست و به تعبیر پیامبر(ص) بهترین اعمال نزد خداوند، مشکل‌ترین آن‌هاست. شیخ طوسی در کتاب مصباح المتهجد آورده: بیستم صفر روزی است که جابربن عبدالله انصاری، صحابی رسول خدا(ص) از مدینه برای زیارت قبر اباعبدالله(ع) به کربلا آمد و او اول کسی بود که امام را زیارت کرد. بازگشت اسرای اهل بیت(ع) در اربعین به کربلا نیز از دیگر دلایل اهمیت این ایام است. الحاق سرها توسط امام سجاد(ع) همراه دیگر اعضای کاروان نیز در همان روز اتفاق افتاده است. زنده نگه داشتن جریان اربعین نماد مهمی برای هویت دینی و اسلامی است. زیارت امام حسین(ع) و عزاداری سیدالشها(ع) نماد بوده و این نماد، خود اعلام‌کننده اهداف و انگیزه‌هایی است. این همه سفارش برای زیارت و پیاده‌روی زیارت امام حسین(ع) در اربعین آن حضرت(ع)، برای این است که این قیام زنده بماند و پیام آن به تمام مردم دنیا مخابره شود. در روایات نقل شده در کتاب الموائد آمده است زمانی که حضرت قائم(عج) ظهور می‌کند، پنج ندا می‌دهد که یکی از آن‌ها این است: «ألا یا أهل العالم إن جدّی الحسین قتلوه عطشان» یعنی بیدار باشید ای اهل عالم که جد من حسین(ع) را تشنه کام کشتند.

دکتر غلامرضا پیوندی تأکید می‌کند: امام حسین(ع) علمی برپا و چراغی روشن کرده است؛ باید این علم، استوار و چراغ راه امام حسین(ع) روشن بماند. اربعین یکی از نمادهایی است که باید بزرگ داشته شود. پیاده‌روی اربعین پس از دوران معصومین(ع) و در دوران غیبت، سنت قطعی علمای دین بوده است. علاقه و اشتیاق به این مراسم معنوی در میان مراجع تقلید، استادان، طلاب و روحانیون حوزه علمیه از شور و حال بیشتری برخوردار بود و بیشتر استادان و مراجع تقلید، از گذشته تاکنون در مراسم پیاده‌روی و زیارت اربعین شرکت می‌کنند. مرحوم کاشف‌الغطا، مرحوم محدث نوری مؤلف کتاب مستدرک الوسایل، مرحوم سید محسن امین عاملی مؤلف کتاب اعیان‌الشیعه، مرحوم شیخ محمدحسین غروی اصفهانی و مرحوم میرزای نائینی از عالمانی هستند که در این مراسم شرکت کرده‌اند. مراسم پیاده‌روی در عصر مرجعیت شیخ مرتضی انصاری نیز با شکوه تمام رواج داشت. البته پس از او این سنت مقداری به فراموشی سپرده شد اما محدث نامدار، میرزای حسین نوری این مراسم را احیا کرد.

اربعین هویت فراملی شیعیان است و از ظرفیت آن می‌توان برای گسترش اسلام ناب محمدی بهره برد. یکی دیگر از مهم‌ترین آثار این حرکت میلیونی و نمادین، معرفی راه و مکتب حسین(ع) به تمام جهان است و این موضوع می‌تواند زمینه‌ساز جهانی شدن تفکر تشیع و اتصال به قیام حضرت حجت(عج) شود.