اربعین که تمام می‌شود مشهدالرضا (ع) برای میزبانی از زائران پیاده آماده می‌شود. زائرانی که به عشق امام هشتم، روانه دیارآفتاب شده اند. دهه آخر صفر نگاه عاشقان اهل‌بیت علیه‌السلام به مشهد است. شهر نیز حال و هوای خاصی دارد. حکایت این عاشقی و طی طریق با پای پیاده فقط به سال‌های اخیر محدود نمی‌شود. داستانی است که ریشه در تاریخ دارد اگرچه اسناد رسمی و مکتوبی در اینباره وجود ندارد و فقط طبق قدیمی‌ترین سند به شاه‌عباس صفوی به عنوان نخستین شخصی که فاصله اصفهان تا مشهد را پیاده طی کرده، اشاره شده است.
شهر مشهد مقدس در روزهای پایانی ماه صفر در ویژه‌ترین شرایط خود در طول سال قرار می‌گیرد، زیرا این روزها که مصادف با سالروز رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آل وسلم، سبط اکبر ایشان امام حسن مجتبی علیه‌السلام و همچنینولی نعمت تمام ایرانیان، خاصه اهالی خراسان امام رضا علیه‌السلام است، شهر مشهد را به محفل ارائه انواع و اقسام عزاداری‌های مختلف به ساحت مقدس ائمه اطهار علیهماالسلام تبدیل می‌کند و به عبارتی زمان برپایی جشنواره آیین‌های عزاداری در مشهد است. اکثر مردم در حال عزاداری، مهمان‌داری و ایجاد شرایط مطلوب‌تر برای گرامیداشت یاد و راه بزرگان دین، خاصه امام رضا علیه‌السلام هستند.
آیین‌های ویژه این روزها در مشهد به دو طریق، نخست در بارگاه منور رضوی و دوم در سطح شهر مشهد اجرا می‌شود؛نخستین مراسمی که از سال‌های گذشته در حرم مطهر رضوی برگزار می‌شود، خواندن زیارت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم از راه دور است. این امر مهم در دوره‌هایی از تاریخ،مغفول مانده بود، اما در سال‌های اخیر احیا شده است.
آیین ویژه مشهدی‌ها در عزای ولی نعمت
در گذشته، در روزهای پایانی ماه صفر، افراد توانمند شهر مشهد به تپه سلام می‌آمدند و با قربانی کردن گوسفند از کاروان‌های زائران استقبال می‌کردند و بخشی از گوشت قربانیرا به کاروان می‌سپردند تا در مدت حضور خود در مشهد به عنوان غذای مختصر کاروانیان استفاده کنند. از سنت‌های دیگر آخر صفر به سنت زنان نوغان می‌توان اشاره کرد. این مراسم در عصر روز شهادت امام رضا علیه‌السلام به صورت تشییع نمادین با حضور زنان نوغان برگزار می‌شود. این سنت به این پیشینه تاریخی برمی‌گردد که در زمان شهادت امام رضاعلیه‌السلام به دلیل خفقان زیاد، مردم جراتی برای برگزاری مراسم تشییع امام رضا علیه‌السلام را نداشتند و زنان محله نوغان با بخشیدن مهریه خود، تشییع با شکوهی برای امام علی ابن موسی‌الرضا علیه‌السلام برگزار کردند.
از سنت‌های دیگر عزاداری می‌توان به شبیه خوانی مامون اشاره کرد در این مراسم، بارگاه مامون و مسمومیت حضرت با خوراندن انگور به ایشان اجرا می‌شود. همچنین همراهی اباصلت با امام رضا علیه‌السلام از دربار مامون تا محل اقامت ایشان و اجرای تعزیه نمادین از دیگر بخش‌های این شبیه خوانی است.
سنت سقایی از دیگر آیین مشهدی‌ها است. این سنت با هدف یادآوری سقایی حضرت عباس علیه‌السلام در کربلا انجام می‌گیرد. در واقع سنت سقایی را در گذشته پیرمردها انجام می‌دادند و با انداختن مشکی بر دوش، به عزاداران حسینی آب می‌دادند. در واقع سنت سقایی به این اشاره دارد که برای عزاداری هر کسی هر کاری که از دستش بر می‌آید، می‌تواند انجام دهد.
عزاداری در حرم مطهر
از مهمترین مراسم در این زمان می‌توان به خطبه‌خوانی شب شهادت امام‌رضا علیه‌السلام توسط خدام آستان قدس رضوی اشاره کرد. این افراد ابتدا مسیر دارالتولیه چهارراه شهدا تا حرم مطهر رضوی را در حالی که شمعدان‌هایی در دست دارند، طی کرده و سپس دور تا دور صحن انقلاب اسلامی حلقه می‌زنند. آنگاه توسط مداحان و در حضور تولیت آستان قدس رضوی،ذکر مصیبت صورت می‌گیرد.
خطبه خوانی یکی از مراسم‌های عزاداری است که در صحن عتیق حرم رضوی دو بار در سال برگزار می‌شود. شب‌های شهادت امام حسین علیه‌السلام و امام رضا علیه‌السلام،زمان‌های برگزاری این مراسم است. در این مراسم، خادمان آستان قدس با تشکیل دو صف و در دست داشتن چراغ‌های لاله؛ دور تا دور صحن انقلاب می‌چرخند و با قرائت زیارت عاشورا به عزاداری می‌پردازند. با توجه به اسناد تاریخی مختلف، این مراسم از زمان صفویه به بعد رواج داشته است.
روضه‌خوانی و عزاداری در آسایشگاه‌های خدام، برگزاری مراسم در تالار آیینه حرم مطهر رضوی با حضور شخصیت‌های برجسته از دیگر مراسمی است که برای شهادت امام رضاعلیه‌السلام در نظر گرفته می‌شود.
در سه روز پایانی ماه صفر هیئت‌های مختلف مذهبی از نقاط مختلف کشور در مشهد حاضر شده و به عزاداری به سبک مناطق خود می‌پردازند. از جمله هیئت‌های دارای برنامه ویژه در مشهد در این دوره زمانی، هیئت ترک‌های مشهد است که با آیین ویژه گِل‌مالی به عرض ادب نسبت به امام‌رضا علیه‌السلام می‌پردازند. همچنین هیئت اردبیلی‌ها علاوه بر عزاداری‌های مرسوم در روز سوم ربیع‌الاول یعنی روز سوم شهادت امام رضا علیه‌السلام برای خداحافظی، با تقدیم شاخه گل وارد حرم شده و با امام رضا علیه‌السلام خداحافظی کرده و به شهر خود بازمی‌گردند.
شبیه خوانی در رسای امام رئوف
یک دیگر از مراسمی که در سه روز انتهایی ماه صفر برگزار می‌شود، می‌توان به اجرای شبیه‌خوانی شهادت امام رضاعلیه‌السلام اشاره کرد. شبیه‌خوانی متحرک این ایام در خیابان‌های منتهی به حرم مطهر رضوی و شبیه‌خوانی ثابت در حسینیه کرمانی‌ها و تکیه حوض محمدعلی خان اجرا می‌شود که موضوع هر دو آنها نوشیدن جام زهر توسط امام رضاعلیه‌السلام است.
غذاهای نذری که طبخ و به زائران توزیع می‌شود، دیگچه حضرت زهرا سلام‌الله در چهارشنبه آخر ماه صفر و دیگچه حضرت علیعلیه‌السلام در عصر روز شهادت امام رضا علیه‌السلام است. همچنین آش بلغور در چهارشنبه انتهای ماه صفر پخته می‌شود. قوم خاوری ساکن مشهد نیز در این روزها، حلوای بربری و یاخاوری را به‌عنوان غذاهای نذری تهیه و توزیع می‌کنند.
خدابخش حکیمی-خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما