ما باید توجه داشته باشیم روسیه در شرایط فعلی با مشکلات جدی‌ای نظیر جنگ اوکراین و به تبع آن بحران‌های متفاوتی نظیر تحریم‌های بین‌المللی روبه‌رو است و از این جهت روس‌ها برای برون‌رفت مقطعی از چنین بحرانی به دنبال رهیافتی جدید هستند که مسلماً از منظر نگاه روس‌ها بهره‌برداری از ظرفیت‌های قفقاز جنوبی از لحاظ ژئوپلتیکی و ژئواکونومیکی می‌تواند عامل مهمی برای پیشبرد چنین اهدافی قلمداد شود. در اینجا باید به این موضوع نیز توجه داشته باشیم که روس‌ها به دلیل تحریم‌های بین‌المللی پس از جنگ اوکراین تبادلات تجاری و اقتصادی و فروش انرژی‌های فسیلی خویش را توسط کشورهای واسطه به طور ویژه ترکیه، به اروپا و مناطق دیگر عرضه کرده‌اند که در این مسیر، مبادلاتشان با مشکلات گسترده‌ای نیز مواجه شده است. از این نگاه، رویکرد روس‌ها با سخنان اخیر ولادیمیر پوتین و مقامات دیگر کرملین در سفر اخیرشان به جمهوری آذربایجان در باب گشایش دالان زنگزور را می‌بایست در راستای دورزدن تحریم‌ها و تسهیل مبادلات تجاری-اقتصادی و به‌خصوص تجارت در بخش انرژی از طریق فدراسیون روسیه به باکو و درنهایت از طریق دالان زنگزور به قفقاز جنوبی و ترکیه و اروپا و خاورمیانه دانست. از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم از قِبَل چنین مواضعی روس‌ها به دنبال رویکرد نوینی در راستای گره خوردن منافع مشترک کلیدی خود با کشورهای قفقاز جنوبی در تقابل و رقابت با مواضع غرب ، به‌خصوص در مقابل جمهوری آذربایجان هستند.
بنابراین توجه به شرایط ویژه گذار نظم‌های بین‌المللی و رشد نظم شبکه‌ای در روابط بین‌الملل و به تبع آن نگاه نوین کشورهای قفقاز جنوبی در مسیر ارتقای منافع ملی و امنیتی نوین خویش در این دوران گذار، روس‌ها را بیش از گذشته بر آن داشته رویکرد جدیدی را برای ایفای نقش تازه در تعاملات سیاسی و اقتصادی در مقابل کشورهای قفقاز جنوبی داشته باشند.
در مقابل، پرسش مهمی که مطرح می‌شود این است که چنین رویکردی در باب گشایش دالان زنگزور با چه واکنش‌هایی از جانب ایران صورت خواهد گرفت؟ ابتدا برای پاسخ به این پرسش باید در سطح کلان به این موضوع توجه داشته باشیم که ایران و روسیه به عنوان شرکای راهبردی در قالب همکاری‌های چندوجهی امنیتی و اقتصادی در بحران‌های دهه گذشته خاورمیانه در مسیر تقابل و از بین بردن داعش و به تبع آن تضعیف جایگاه هژمونیک غرب در خاورمیانه گام برداشته‌اند. این موضوع غرب را بر آن داشت که از قِبَل این نزول جایگاهی خویش در خاورمیانه، روند آنارشی‌سازی‌ها را به منطقه حساس دیگری از منطقه و به سمت قفقاز جنوبی بکشاند که غرب از سال‌های گذشته به طور جدی و هوشمندانه با طرح‌ریزی‌های چندلایه‌ای چه در بعد بحران‌سازی‌های امنیتی و اقتصادی و مذهبی و قومیتی در این مسیر فعالیت‌های خود را با کارگزاران منطقه‌ای خویش یعنی ترکیه و جمهوری آذربایجان آغاز کرد که یکی از نمادهای آشکار آن جنگ ۲۰۲۰ قره باغ و فراهم‌سازی و تسهیل فعالیت‌های اقتصادی و امنیتی شرکای غربی نظیر اسرائیل و ترکیه در جمهوری آذربایجان و درنهایت ادعای طرح گشایش دالان زنگزور است.
گشایش دالان زنگزور یکی از چندین پازل مطلوب غرب برای پیشبرد اهداف پارادایم‌شیفت جنگ‌های خاورمیانه‌ای به سمت قفقاز جنوبی است که این پازل کلیدی در پله اول برای هرج و مرج‌سازی منطقه با تضعیف منافع امنیتی و اقتصادی و درنهایت خفقان ژئوپلتیکی ایران در قفقاز جنوبی و همچنین بسته شدن مسیر ارتباطی حیاتی و باستانی ایران در سرزمین‌های قفقازی، روسیه و اروپاست. در پله دوم اهداف احداث چنین دالانی را باید در امتداد تضعیف منافع چندگانه روس‌ها، به‌خصوص نزول جایگاه امنیتی آن‌ها در قفقاز جنوبی و به طور جدی تضعیف جایگاه هژمونی روس‌ها در قفقاز شمالی قلمداد کرد. باید توجه داشته باشیم ممکن است در کوتاه‌مدت گشایش چنین دالانی برای روس‌ها به‌منظور برون‌رفت از بحران‌های منتج از جنگ اوکراین و به سبب آن تحریم‌های بین‌المللی، مؤثر قلمداد شود؛ اما در درازمدت این دالان می‌تواند به عنوان پاشنه آشیلی بر علیه منافع امنیتی روس‌ها عمل کند.
همان‌طور که ظهور داعش با حمایت غرب و ترکیه صورت گرفت و در جنگ ۲۰۲۰ میلادی با کمک آنکارا سربازان جریان‌های وهابی و داعشی برای حمایت از باکو به قره‌باغ ارسال شدند؛ شکل‌گیری چنین دالانی می‌تواند از جهتی عامل مهمی در مسیر لیدرسازی‌های رهبران رادیکال اسلامی برای مناطق قفقاز شمالی نظیر داغستان و آدیغیه و اینگوشتیا و به‌خصوص چچن که ظرفیت بالایی در چنین مسیری را دارند، داشته باشد.
در نهایت در باب مواضع ایران نیز باید گفت آنچه مسلم است تعریف جدی ایران از خطوط قرمز خویش در گشایش دالان زنگزور و تغییر ژئوپلتیکی و ژئو اکونومیکی در قفقاز جنوبی و تهدیدات چندگانه در مرزهای شمال غربی ایران است. به نوعی طرح گشایش این دالان از جانب روس‌ها را با توجه به مواضع جدی ایران می‌توان تلاشی از جانب مسکو برای تحت فشار قرار دادن تهران در مسیر امتیازگیری در جبهه‌های دیگر اقتصادی و امنیتی و حتی مشترک المنافع دو کشور دانست که چنین رویکردی از جانب روس‌ها در مقابل ایران مسبوق به سابقه است. آنچه در نهایت باید توجه داشته باشیم اینکه روس‌ها بهتر از هر کسی می‌دانند با نارضایتی ایران گشایش دالان زنگزور محقق نخواهد شد مگر اینکه ایران نیز به عنوان قدرت مهم منطقه‌ای در قفقاز جنوبی دست برتر در مشارکت امنیتی و تسهیل اغنای منافع چندگانه خویش را داشته باشد و با وجود چنین رویکرد مستحکمی از جانب ایران در عدم گشایش دالان زنگزور تصور می‌شود جمهوری اسلامی برای تسهیل تعاملات خویش با روسیه پروژه‌های نیمه کاره کریدوری خویش را سریع‌تر به مرحله بهره‌برداری برساند و درنهایت در قالب اتحادهای دوجانبه (ایران و روسیه) و چندجانبه (ایران-آذربایجان-روسیه-ترکیه) برای حل این بحران منطقه‌ای، اهرم عمل را به دست بگیرد.
۲۴ شهریور ۱۴۰۳ - ۰۸:۲۶
کد خبر: ۱۰۱۱۸۹۸
این روزها حواشی موضع‌گیری روس‌ها درباره محور زنگزور هنوز ادامه دارد.
زمان مطالعه: ۴ دقیقه
نظر شما