به گزارش قدس خراسان، در حالی که توسعه مشهد مانند هر شهر دیگری یکی از مسائل اساسی این شهر محسوب می‌شود مناقشه بر سر چرایی و چگونگی توسعه مطلوب یک مسئله جدی در این زمینه است.
توسعه بیش از حد به غرب مشهد، تراکم عوامل آلوده‌ساز هوا در غرب این شهر، محوریت حرم مطهر امام هشتم(ع)، فرونشست غرب و شمال‌غربی مشهد و توسعه نامتوازن آن، موضوعاتی است که کم و بیش در اخبار مربوط به نقد مسیر توسعه مشهد در گذشته مطرح شده است. با این حال، اینکه نیاز اصلی هر شهر چیست و توسعه در چه شرایط و مسیری باید رقم بخورد مسئله‌ای است که در این گزارش با کارشناسان قصد بررسی آن را داریم.
سکونت؛ مسئله اصلی هر شهر
محسن اکبرزاده، پژوهشگر معماری در گفت‌وگو با قدس خراسان، موضوع اصلی هر شهر به شکل عام را سکونت دانسته و می‌گوید: انسان‌ها برای سکونت و آرمیدن، شهرها را ساختند و یک شهر باید بتواند رشد طبیعی جمعیت خود را درون خود پاسخ بدهد. البته شهرهایی که به شکل موضوعی به عنوان مثال، شهرهای بندری، پادگانی، دانشگاهی و... تشکیل می‌شوند، در این حوزه استثنا هستند. تقریباً در بیشتر شهرهای دنیا ۵۰ تا ۷۰درصد بافت شهری را مسکن تشکیل می‌دهد و غلبه شهر با الگوی مسکونی است. در نتیجه، شهری که نتواند برای زادبوم خود تأمین سکونت کند، شهری عادی نیست؛ همانند شهرهایی که در مناطق خاص محیط زیستی قرار داشته یا میان کوه و دریا گرفتار شده‌اند یا به دلیل مسائلی مانند خشکسالی و زلزله، در حال از دست دادن ظرفیت سکونتی خود هستند.
وی با بیان اینکه منابع محدود است و نیازها بسیار، ادامه می‌دهد: در حوزه مدیریت و برنامه‌ریزی شهری، سه عدد وجود دارد که بازی با آن‌ها، سرنوشت سکونتی هر شهر را تعیین می‌کند و این سه عدد مربوط به محدوده شهری، تراکم شهری و جمعیت است؛ اگر جمعیت را ثابت نگه داریم و محدوده را کوچک کنیم، مجبوریم تراکم را افزایش دهیم و اگر محدوده را بزرگ کنیم و تراکم را ثابت نگه داریم، جمعیت را می‌توانیم بالا ببریم. در واقع، محدوده ضرب در تراکم، جمعیت‌پذیری هر شهر را به ما نشان می‌دهد.
شهر مشهد کنونی ۱۵درصد دیگر برای عرصه سکونتی ظرفیت دارد
اکبر دیسفانی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر توسعه شهری نیز در گفت‌وگو با قدس خراسان، درباره محدوده سکونتی شهر مشهد می‌گوید: در طرح جامع سوم مشهد محدوده سکونتی، تقریباً ۲۵درصد عرصه شهری مشهد را دربرگرفته که حدود ۷هزار و ۴۰۰ هکتار است و این میزان در مقایسه با سایر شهرهای با وضعیت و جمعیت مشابه مشهد، بسیار فاصله دارد. در واقع هر شهر به چهار محدوده تقسیم می‌شود؛ فضای باز و فضای سبز حدود۲۰درصد، فضای خدماتی حدود ۱۵درصد، بخش معابر حدود ۲۵درصد و بخش فضای سکونتی نیز حدود ۴۰ درصد را به خود اختصاص می‌دهد. با احتساب این موارد، ما هنوز می‌توانیم ۱۵درصد به عرصه سکونتی مشهد اضافه کنیم.
توجه به ظرفیت‌های درون‌شهری
وی همچنین به طرح‌های جامع مشهد در گذشته اشاره می‌کند و می‌افزاید: از دهه ۴۰ تاکنون شهر مشهد سه طرح جامع خازنی، مهرازان و فرنهاد داشته و مطالعات محیطی، ظرفیت‌های اراضی شهری، مسائل زیست محیطی یا فرودگاه مشهد شاید دلایلی بوده که توسعه را مقداری محدود کرده ولی با این وجود، ما ظرفیت بزرگی در درون شهر مشهد داریم که می‌توانیم از آن استفاده کنیم.
دیسفانی با بیان اینکه دست‌کم در حوزه سکونت باید از ظرفیت‌های درونی شهر مشهد استفاده کنیم، می‌گوید: شهرهای بالای ۳ میلیون نفر باید تراکم ساختمانی حداقل ۲۴۰ درصد تا ۲۵۰ درصد داشته باشند درحالی که در مشهد این عدد ۱۳۰درصد است.
مشهد، بدون طرح و چشم‌انداز
محمدباقر طباطبایی، مدرس دانشگاه و مشاور توسعه فضایی نیز در گفت‌وگو با قدس خراسان با بیان اینکه مشهد بدون طرح جامع قانونی است، ادامه می‌دهد: نداشتن طرح جامع بدین معناست که مشهد چشم‌انداز ندارد و نداشتن چشم‌انداز نیز به این معناست که نمی‌تواند مسیر حرکت درستی برای خود تدوین کند و برنامه‌های عملیاتی پنج یا سه ساله شهرداری نیز چون مبتنی بر نظام قانونی برنامه‌نویسی کشور و تهیه طرح‌های راهبردی عملیاتی نیست، بدون وجهه قانونی هستند. در واقع در یک هرج و مرج فاقد طرح، چشم‌انداز و سازمان اجرایی به سر می‌بریم و الگویی برای توسعه وجود ندارد.
الگوی مناسب توسعه برای شهر مشهد با وجود بارگاه مطهر امام هشتم(ع) چیست؟
به گفته دیسفانی با توجه به اینکه مشهد، شهر زیارتی است و دلیل وجودی این شهر، بارگاه منور امام هشتم(ع) است، باید متناسب با آن به همه جوانب مشهد توجه کرد. از طرفی دیگر با توجه به شرایط ضعیف و شکننده اکولوژیکی و بوم‌شناختی مشهد نیز ما باید توسعه شهری زمین‌محور و توسعه پراکنده شهری را کنار بگذاریم.
وی اظهار می‌کند: الگوی قابل توسعه همان است که سه محور اصلی پیاده‌مداری، شهر فشرده و کاربری ترکیبی را شامل می‌شود. این الگو بهتر از هر الگوی دیگری به دلیلِ بودنِ شهر مشهد که همان وجود بارگاه مطهر حضرت رضا(ع) است، می‌پردازد. وجود بارگاه منور امام هشتم(ع) مهم‌ترین وظیفه را برای برنامه‌ریزان شهر ایجاد می‌کند که براساس آن باید شرایطی را فراهم کنند تا همه زائران، مجاوران و افراد علاقه‌مند به سکونت در این شهر بتوانند به اهدافشان دست یافته و امکان سکونت در شهر را داشته باشند.
سکونت؛ مسئله اصلی هر شهر
محسن اکبرزاده، پژوهشگر معماری در گفت‌وگو با قدس خراسان، موضوع اصلی هر شهر به شکل عام را سکونت دانسته و می‌گوید: انسان‌ها برای سکونت و آرمیدن، شهرها را ساختند و یک شهر باید بتواند رشد طبیعی جمعیت خود را درون خود پاسخ بدهد. البته شهرهایی که به شکل موضوعی به عنوان مثال، شهرهای بندری، پادگانی، دانشگاهی و... تشکیل می‌شوند، در این حوزه استثنا هستند. تقریباً در بیشتر شهرهای دنیا ۵۰ تا ۷۰درصد بافت شهری را مسکن تشکیل می‌دهد و غلبه شهر با الگوی مسکونی است. در نتیجه، شهری که نتواند برای زادبوم خود تأمین سکونت کند، شهری عادی نیست؛ همانند شهرهایی که در مناطق خاص محیط زیستی قرار داشته یا میان کوه و دریا گرفتار شده‌اند یا به دلیل مسائلی مانند خشکسالی و زلزله، در حال از دست دادن ظرفیت سکونتی خود هستند.
وی با بیان اینکه منابع محدود است و نیازها بسیار، ادامه می‌دهد: در حوزه مدیریت و برنامه‌ریزی شهری، سه عدد وجود دارد که بازی با آن‌ها، سرنوشت سکونتی هر شهر را تعیین می‌کند و این سه عدد مربوط به محدوده شهری، تراکم شهری و جمعیت است؛ اگر جمعیت را ثابت نگه داریم و محدوده را کوچک کنیم، مجبوریم تراکم را افزایش دهیم و اگر محدوده را بزرگ کنیم و تراکم را ثابت نگه داریم، جمعیت را می‌توانیم بالا ببریم. در واقع، محدوده ضرب در تراکم، جمعیت‌پذیری هر شهر را به ما نشان می‌دهد.
شهر مشهد کنونی ۱۵درصد دیگر برای عرصه سکونتی ظرفیت دارد
اکبر دیسفانی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر توسعه شهری نیز در گفت‌وگو با قدس خراسان، درباره محدوده سکونتی شهر مشهد می‌گوید: در طرح جامع سوم مشهد محدوده سکونتی، تقریباً ۲۵درصد عرصه شهری مشهد را دربرگرفته که حدود ۷هزار و ۴۰۰ هکتار است و این میزان در مقایسه با سایر شهرهای با وضعیت و جمعیت مشابه مشهد، بسیار فاصله دارد. در واقع هر شهر به چهار محدوده تقسیم می‌شود؛ فضای باز و فضای سبز حدود۲۰درصد، فضای خدماتی حدود ۱۵درصد، بخش معابر حدود ۲۵درصد و بخش فضای سکونتی نیز حدود ۴۰ درصد را به خود اختصاص می‌دهد. با احتساب این موارد، ما هنوز می‌توانیم ۱۵درصد به عرصه سکونتی مشهد اضافه کنیم.
توجه به ظرفیت‌های درون‌شهری
وی همچنین به طرح‌های جامع مشهد در گذشته اشاره می‌کند و می‌افزاید: از دهه ۴۰ تاکنون شهر مشهد سه طرح جامع خازنی، مهرازان و فرنهاد داشته و مطالعات محیطی، ظرفیت‌های اراضی شهری، مسائل زیست محیطی یا فرودگاه مشهد شاید دلایلی بوده که توسعه را مقداری محدود کرده ولی با این وجود، ما ظرفیت بزرگی در درون شهر مشهد داریم که می‌توانیم از آن استفاده کنیم.
دیسفانی با بیان اینکه دست‌کم در حوزه سکونت باید از ظرفیت‌های درونی شهر مشهد استفاده کنیم، می‌گوید: شهرهای بالای ۳ میلیون نفر باید تراکم ساختمانی حداقل ۲۴۰ درصد تا ۲۵۰ درصد داشته باشند درحالی که در مشهد این عدد ۱۳۰درصد است.
مشهد، بدون طرح و چشم‌انداز
محمدباقر طباطبایی، مدرس دانشگاه و مشاور توسعه فضایی نیز در گفت‌وگو با قدس خراسان با بیان اینکه مشهد بدون طرح جامع قانونی است، ادامه می‌دهد: نداشتن طرح جامع بدین معناست که مشهد چشم‌انداز ندارد و نداشتن چشم‌انداز نیز به این معناست که نمی‌تواند مسیر حرکت درستی برای خود تدوین کند و برنامه‌های عملیاتی پنج یا سه ساله شهرداری نیز چون مبتنی بر نظام قانونی برنامه‌نویسی کشور و تهیه طرح‌های راهبردی عملیاتی نیست، بدون وجهه قانونی هستند. در واقع در یک هرج و مرج فاقد طرح، چشم‌انداز و سازمان اجرایی به سر می‌بریم و الگویی برای توسعه وجود ندارد.
الگوی مناسب توسعه برای شهر مشهد با وجود بارگاه مطهر امام هشتم(ع) چیست؟
به گفته دیسفانی با توجه به اینکه مشهد، شهر زیارتی است و دلیل وجودی این شهر، بارگاه منور امام هشتم(ع) است، باید متناسب با آن به همه جوانب مشهد توجه کرد. از طرفی دیگر با توجه به شرایط ضعیف و شکننده اکولوژیکی و بوم‌شناختی مشهد نیز ما باید توسعه شهری زمین‌محور و توسعه پراکنده شهری را کنار بگذاریم.
وی اظهار می‌کند: الگوی قابل توسعه همان است که سه محور اصلی پیاده‌مداری، شهر فشرده و کاربری ترکیبی را شامل می‌شود. این الگو بهتر از هر الگوی دیگری به دلیلِ بودنِ شهر مشهد که همان وجود بارگاه مطهر حضرت رضا(ع) است، می‌پردازد. وجود بارگاه منور امام هشتم(ع) مهم‌ترین وظیفه را برای برنامه‌ریزان شهر ایجاد می‌کند که براساس آن باید شرایطی را فراهم کنند تا همه زائران، مجاوران و افراد علاقه‌مند به سکونت در این شهر بتوانند به اهدافشان دست یافته و امکان سکونت در شهر را داشته باشند.
نظر شما