«سیره نبی‌اکرم(ص) در دوران ده‌ساله حاکمیت اسلام در مدینه...گزافه نیست اگر بگوییم درخشان‌ترین دوره‌های حکومت در طول تاریخ بشری است». سؤال این است حکومت نبوی که براساس فرمایش رهبر معظم انقلاب درخشان‌ترین دوره حکومت در طول تاریخ بوده، چه تفاوتی با حکومت‌های دیگر داشته است؟ پیغمبری که اساس حکومتش طبق بیان شریف آیه ۱۵۹ سوره آل‌عمران بر مبنای اخلاق، نرم‌خویی، مهربانی با مردم، تواضع و حتی دعا برای افراد امتش و مشورت با مردم بیان شده است.

برای تشریح بیشتر اصول متعالی حکمرانی و حکومت‌داری با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علی اکبر نوایی، استاد سطوح عالی حوزه علمیه هم‌سخن شدیم. ایشان با اشاره به برهه زمانی مهمی که نظام مقدس جمهوری اسلامی در قالب حکومت ظاهر شده است در توضیح سیمای حکومت نبوی توضیحاتی خواندنی دارد.

پیامبر(ص) اسوه حسنه

حجت‌الاسلام نوایی با اشاره به آیه ۱۲۸ سوره توبه می‌گوید: در این آیه در مورد صفات پیامبر(ص) آمده است: «لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَوؤُفٌ رَحِیمٌ» به یقین، رسولی از خود شما به‌سویتان آمد که رنج‌های شما بر او سخت است و اصرار بر هدایت شما دارد و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است. ساختار حکومتی پیامبر(ص)، ساختاری پاسخگو بود. حکومت پاسخگو یعنی حکومتی که نیازها، دردها و آلام بشریت و انسانیت و بحران‌های درون انسانیت را برطرف کند. انتظارات نهادینه در اجتماعات انسانی وجود دارد که حکومت باید عدالت را برقرار کرده، امنیت را ایجاد کند و... و مردم را به معنویت برساند. پاسخگو بودن حکومت یعنی پاسخ حکومت به انتظارات توده‌های انسانی، به‌خصوص توده‌های مسلمان که خواسته‌های آنان ماهیت قدسی و الهی دارد. حکومت پیغمبر اکرم(ص) اینچنین بود و لازم است حکومتداران ما در بحث حکمرانی به پیغمبر اکرم(ص) اقتدا کنند. چرا که براساس آیه ۲۱ سوره احزاب «لَقَد کانَ لَکُم فی رَسولِ اللَّهِ أُسوَةٌ حَسَنَةٌ» زندگی رسول خدا(ص) برای ما سرمشقی نیکو و شکوهمند است.

سیاست و حکومت در مدینه‌النبی(ص)

ایشان به مصادیقی از پاسخگو بودن اشاره کرده و توضیح می‌دهد: حکومت پاسخگوی پیغمبر اکرم(ص) خواست مردم را در نظر داشت و در جهت زدودن آلام و دردهای بشریت حرکت می‌کرد. پیغمبر اکرم(ص) به تنهایی در حکم خیل عظیم و سپاهی گران برای بشریت بود. به گواه تاریخ، در مدینه دو قبیله اوس و خزرج سال‌های سال با هم جنگ داشتند و همدیگر را می‌کشتند، آن‌ها از این ستیز به ستوه آمده و دنبال این بودند شخصی این مشکل را حل و میان آنان الفت و برادری ایجاد کند. شنیدند در مکه شخصی به نام پیامبر الهی آمده و در انتظار بودند او بتواند کاری در مدینه انجام دهد. پیامبر(ص) با ایشان به گفت‌وگو نشست، اسلام را بر آنان عرضه داشت و برایشان قرآن خواند. آن‌ها وقتی به مدینه بازگشتند، داستان ظهور پیغمبر(ص) را با مردم گفتند. در موسم حج سال دوازدهم بعثت، ۱۲تن از هفت خانواده از دو قبیله اوس و خزرج در عقبه با پیغمبر(ص) دیدار کرده و اسلام آوردند و با رسول‌خدا(ص) بیعت کردند. در پیمان عقبه دوم و در موسم حج سال سیزدهم نیز ۷۰نفر با پیغمبر(ص) قرار بستند. پس از این بیعت بود که رسول‌خدا(ص) مصعب، پسر عمیر را همراه آنان فرستاد تا قرآن را به آنان بیاموزد و این بیعت، مقدمه هجرت حضرت محمد(ص) به یثرب و صلح دو قبیله را فراهم کرد. پیغمبر اکرم(ص) درد بشریت را زدود و به محض ورود به مدینه، منشور حکمرانی صادر کرد و در این منشور حکمرانی همه مسائلی که در جامعه ضرورت دارد را گنجاند.

کارگزاران و عدالت نبوی

این استاد حوزه علمیه در ادامه به ساده‌زیستی پیامبر(ص) اشاره کرده و توضیح می‌دهد: پیامبر(ص) زندگی خود را همانند ضعیف‌ترین مردم و برده‌ها تنظیم کرده بود. مورخان نوشته‌اند: «وکان سریره علیه الصلاة والسلام خشبات مشدودة باللیف» بستری که پیامبر خدا(ص) روی آن می‌خوابید، چرمی پر شده از لیف خرما بود. دیوار حیاط منزل حضرت(ص) از خشت خام و حجره‌ها با چوب و شاخه خرما پوشیده شده بود. پیامبر(ص) زندگی خود را با ضعیف‌ترین مردم تنظیم کرده بود و دنبال ساختمان‌های مجلل، سرمایه‌اندوزی، جمع کردن پول و... نبود که درس بزرگی برای حکومت‌داری در جامعه کنونی است.

دکتر نوایی به شاخصه های کارگزاران نبوی نیز اشاره کرده و می‌گوید: پیامبر(ص) پس از تشکیل‌ حکومت در مدینه‌ و گسترش‌ قلمرو ‌اسلامی، باید کارگزارانی‌ برای‌ انجام‌ مأموریت‌ها در مناطق مختلف‌ انتخاب‌ می‌کرد. به ‌همین‌ منظور ایشان در انتخاب کارگزاران به صلاحیت ‌و شایستگی‌ آن‌ها توجه ‌داشت و کارگزارانی امین و درستکار تربیت و انتخاب می‌کرد. به‌طور نمونه یکی از کارگزاران، عبدالله بن رواحه از انصار پیامبر اسلام(ص) و از طایفه خزرج بود که حضرت محمد(ص) او را به ریاست قبیله بنی‌حارث از قبایل خزرج انتخاب کرد. پیامبر اکرم(ص) پس از اینکه زمین‌های خیبر را به یهودیان واگذار کرد، عبدالله بن رواحه را برای مالیات می‌فرستاد. یهودیان از سخت‌گیری ابن رواحه به پیامبر اکرم(ص) شکایت بردند تا جایی که به او پیشنهاد رشوه دادند تا محصول را از آنچه هست، کمتر گزارش دهد. عبدالله بن رواحه خطاب به یهودیان گفت: شما می‌خواهید به من رشوه بدهید؟ به خدا سوگند! من از طرف محبوب‌ترین انسان روی زمین نزد شما آمده‌ام و در برخورد با شما به عدالت رفتار می‌کنم، آن‌ها گفتند این یعنی استواری آسمان‌ها و زمین.

پیامبر(ص) دغدغه خدمت داشت

این کارشناس دینی خاطرنشان می‌کند: پیغمبر(ص) آمده بود به بشریت خدمت کند. در دعوت، تبلیغ، ارشاد و هدایت، مردمی بودن، دمساز بودن با مردم و... دغدغه خدمت داشت نه دغدغه منفعت‌طلبی. این‌ها همه درس‌هایی است که باید کارگزاران ما از پیغمبر اکرم(ص) بگیرند. پیغمبر اکرم(ص) در شیوه حکمرانی مستضعفان را در صدر داشت و شایستگان را به صحنه آورد. این درس بزرگی است و هر چند در نظام مقدس جمهوری اسلامی قرار داریم و رهبر انقلاب و ولی فقیه را واجب‌الاطاعه می‌دانیم اما باز هم باید بیشتر از این به مستضعفان عالم رسیدگی شود، زیرا مستضعفان، استوانه اجتماع و موجب استواری جامعه هستند. در حکمرانی پیغمبر اکرم(ص) عدالت چشیده می‌شد. آن حضرت حتی در مورد دختر بزرگوار خود بیان می‌کرد «اگر فاطمه دختر من، چیزی را بدون اجازه من از بیت‌المال بگیرد؛ اول زن هاشمی که در مورد او حد را جاری می‌کنم، فاطمه(س) خواهد بود». پیغمبر اکرم(ص) با تدابیر عالمانه خود وحدت، امنیت و اطمینان خاطر را برای زندگی در مدینه فراهم کرد. بر همین اساس باید امنیت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، حقوقی و... در جامعه حکمفرما شود.

دکتر نوایی در پایان تصریح می‌کند: شایسته و بایسته است دولت‌های اسلامی در کشورداری و به‌خصوص تأمین امنیت اجتماعی در همه ابعاد، رسول اکرم(ص) را الگوی خود قرار دهند و با استفاده از روش‌ها و ابزارهای نوین هر عصر، ملت خود را از گزند خطرها و آسیب‌هایی که از ناحیه دشمن مستکبر متوجه آن‌هاست، در امان دارند.