نان یکی از کالاهای اساسی است که نقش مهمی در سفره مردم دارد، اما با تحت کنترل نبودن خرید و فروش و قیمت‌گذاری آن میزان هدررفت، گرانفروشی و کم فروشی آن چندان قابل کنترل نیست. با وجود اینکه قیمت‌ها اصلاح شده مردم از شرایط و نرخ غیر واقعی نان و نانوایان از افزایش چندباره مواد اولیه طی سال ناراضی هستند.

علی رغم موافقت دولت با افزایش ۶۰ درصدی قیمت نان در شهریور ماه بررسی قیمت‌ها نشان می‌دهد برخی از نانوایان نرخ‌های مصوب را رعایت نمی‌کنند و این گونه به نظر می‌رسد که آن‌ها از قیمت‌های جدید نیز ناراضی بوده و در نبود نظارت اتحادیه با خیال راحت تنور گران‌فروشی و کم‌فروشی نانوایی هایشان را داغ نگه داشته اند.

۱۹ شهریورماه سال‌جاری بود که قیمت نان دولتی به‌طور رسمی ۶۰ درصد افزایش یافت و بر اساس این افزایش قیمت:

تافتون نوع دو به 1500تومان، ماشینی تافتون باآراد نوع یک به 8500تومان، ماشینی تافتون با آراد نوع دو به 1200تومان، بربری یک رو کنجد به 4000تومان، بربری دو رو کنجد به 5500تومان، نان سنگگ ساده به 5000تومان، نان با یم واحد کنجد به 6500تومان، سنگگ با دو واحد کنجد به 8000تومان و سنگگ با سه واحدکنجد به 9500تومان به فروش می‌رسد.

در پی اعلام این قیمت‌ها، بررسی میدانی از برخی نانوایی‌ها نشان می‌دهد که هنوز با قیمت جدید نان را توزیع نمی‌کنند. برای بررسی هرچه بیشتر گرانی نان و افت کیفیت آن با نهادهای مربوطه تماس گرفتیم که متاسفانه حاظر به چاسخگویی به سوالات ما و مردم در این زمینه نشدند. در ادامه گزارش به برخی از دلایل گرانی و افت کیفیت نان پراختیم که می‌خوانید.

فروش اینترنتی کمک کننده برای شفافیت؟

سال ۱۴۰۱ دولت با اجرای طرح هوشمندسازی آردونان و تجهیز نانوایی‌ها به کارتخوان و هوشمندسازی یارانه آن تلاش کرد تا عرضه خارج از شبکه را کنترل و شکسته شدن برخی نرخ‌های غیرواقعی و ترمیم اقتصاد نانوایان و ارتقای کیفیت نان و جلوگیری از هدررفت نان را دنبال کند.

در اوایل اجرای این طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان برخی نرخ‌های غیرواقعی شکسته شد و در برخی مواضع حتی در مسیر نزولی قرار گرفت و به‌طور کلی اجرای این طرح رویکرد مناسبی داشت اما به مرور زمان راه‌ در روهای این طرح نیز پیدا شد و حتی با وجود این کارتخوان‌ها نیز گران‌فروشی اتفاق می‌افتاد.

در راستای ساماندهی فروش نان، اتاق اصناف ایران دستورالعملی برای فروش اینترنتی نان صادر کرده است. این دستورالعمل به دنبال ایجاد بستری برای فروش غیرحضوری نان است تا نانوایان بتوانند محصولات خود را به صورت آنلاین به مشتریان عرضه کنند. این اقدام می‌تواند به افزایش شفافیت در قیمت‌ها و بهبود خدمات نانوایی‌ها کمک کند.

با وجود تمامی اقدامات صورت‌گرفته، همچنان چالش‌هایی مانند عدم همکاری نانوایان، نبود شفافیت و کاهش کیفیت نان وجود دارد. نرخ مصوب نان باید به گونه‌ای تعیین شود که هزینه‌های تولید نانوایان را به درستی پوشش دهد. در غیر این صورت، نانوایان ناچار به استفاده از ترفندهای مختلف برای افزایش قیمت‌ها خواهند شد.

کیفیت نان در ارتباط مستقیم با سلامت جامعه است. باید به نظارت بر فرآیند تولید نان توجه ویژه‌ای شود تا از کاهش کیفیت آن جلوگیری شود. نظارت باید به صورت مستمر و در همه مراحل انجام شود.

ترفند یا کلاهبرداری

با وجود اعلام نرخ‌های مصوب نان، برخی از نانوانی‌های سطح شهر تمایلی به فروش نان با نرخ‌های اعلام را ندارند و با ترفندهای مختلف اقدام به فروش نان با قیمت‌های دلخواه می‌کنند.

بررسی قیمت‌ها در نانوایی‌هایی که به‌طور آنلاین نیز به فروش نان مشغولند نشان می‌دهد که بربری ساده حداقل ۵ هزار تومان قیمت دارد در حالی که حداکثر نرخ مصوب هر عدد نان بربری با آرد نوع دو، ۳ هزار و ۵۰۰ تومان اعلام شده است.

همچنین نان سنگک ساده که نهایتا باید با رقم ۵ هزار تومان عرضه شود کمتر از ۱۰ هزار تومان در نانوایی‌ها عرضه نمی‌شود.

نان تافتون هم که نباید بیش از یک هزار و ۵۰۰ تومان به فروش برسد در نانوایی‌ها با رقم حداقل ۲ هزار تومان عرضه می‌شود.

در این میان نان لواش نیز بدون توجه به نرخ مصوب که باید حداکثر ۹۰۰ تومان فروخته شود با قیمت حداقل هزار و ۵۰۰ تومان عرضه می‌شود.

البته گران‌فروشی‌ها به همین جا ختم نمی‌شود و نانوایی‌ها با اضافه کردن سبزیجات خشک و دانه‌هایی از جمله کنجد، زیره و سیاه‌دانه قیمت‌ها را تا ۲ برابر بالا می‌برند.

تزیین پشت و روی نان نیز از دیگر اقداماتی است که از سوی نانوایان مدتی است باب شده و بهانه‌ای برای بالا بردن قیمت نان به‌شمار می‌‎رود.

ناراضیان از هزینه‌ها و کیفیت

یک نانوا در خصوص علت گران فروشی نان می‌گوید: سودی که تعیین شده کفاف هزینه‌های جاری نانوایی را نمی‌دهد و ما مجبور هستیم که نان را به قیمت قبل یعنی قبل از تصویب نهایی دولت بفروشیم. ما معتقد به این موضوع نیستیم که گران فروشی می‌کنیم، قیمت به درستی تعیین نشده و اگر بخواهیم با قیمت مصوب نان بفروشیم پاسخگوی هزینه‌های جاری نخواهیم بود، چرا که هزینه کارگر افزایش داشته است.

در همین حال شهروندان می‌گویند،ما از این وضعیت ناراضی هستیم، نان سنگک ساده پنج هزار تومان و نان سنگک پرکنجد هشت هزار تومان اعلام شده اما باید ۱۵ هزار تومان برای نان ساده و ۲۵ هزار تومان برای نان کنجدی بپردازیم و چاره‌ای جز خرید نداریم.

متخلفان مجازات می‌شوند

با وجود ابلاغ قیمت‌ها برخی گزارشات و بازدیدهای میدانی حاکی از آن بود که همچنان نرخ‌های مصوب رعایت نمی‌شود، بنابراین در کنار نظارت‌های عمومی که عمدتاً توسط تعزیرات و اتاق اصناف صورت می‌گیرد، گشت‌های مشترکی راه افتاد که متشکل از قاضی تعزیرات، بازرس اتاق اصناف، کارشناس بازرسی سازمان صنعت معدن تجارت و نهایتاً نماینده استانداری است و در خصوص اعمال قانون هم بر خلاف بازرسی عمومی که جریمه تعزیراتی اعمال می‌شود، در این بازرسی گشت مشترک، اعمال قانون قطع سهمیه است.

معصومه رضایی، مدیرکل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری تهران چندی پیش گفته بود: طبق اطلاع رسانی‌های صورت گرفته و بر اساس نظر و رأی اعضای کارگروه آرد و نان استان تهران مقرر شد طی سه مرحله آرد دولتی در اختیار واحدهایی که مکرراً و مستمرا تخلف دارند، قرار نگیرد، یعنی بار اول قطع سهمیه برای یک ماه، مرتبه دوم برای سه ماهه و مرتبه سوم قطع دائم سهمیه اعمال شود این اعمال قانون برای واحدهایی است که گران فروشی آنان واقعاً نامتعارف، کم فروشی فاحش دارند و حتی در مواردی مردم از برخورد متصدیان آن شکایات متعدد دارند و سهمیه آرد قطع شده به نانوایی‌های اطراف تعلق بگیرد، مشروط بر اینکه آن واحدها هم تخلف نداشته باشند.

تامین گندم و مشکلات آن

یکی از بزرگترین چالش‌های دولت در تأمین نان، مساله تولید گندم است که به‌شدت به شرایط آب و هوایی و حمایت دولت وابسته است. در سال گذشته ادعا شد که حدود ۱۳.۵ میلیون تن گندم تولید شده و ایران نیازی به واردات گندم ندارد. وزیر کشاورزی در خرداد امسال نیز اعلام کرد که تولید گندم مناسب بوده و نیاز به واردات نیست. اما مشکلات در پرداخت به کشاورزان همچنان باقی است.

براساس آخرین گزارش سامانه شرکت بازرگانی دولتی ایران (سیفا) تا صبح شنبه ۱۷ شهریورماه، ۱۱ میلیون و ۹۱۰ هزار تن گندم از کشاورزان به ارزش ۲۱۰ هزار میلیارد تومان خرید تضمینی شده است. این میزان خرید تضمینی نسبت به مدت مشابه سال زراعی گذشته ۱.۶۲۱ میلیون تن معادل ۱۶ درصد رشد نشان می‌دهد.

این وضعیت تأثیر مستقیمی بر تولید آرد و نان دارد. دولت برای کنترل قیمت نان مجبور است یارانه بدهد. بر اساس اطلاعات شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران، در سال ۱۴۰۱ دولت با تخفیف ۸۰ درصدی قیمت آرد، حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان زیان از محل خرید تضمینی گندم و فروش یارانه‌ای آن متحمل شده است. معاون بازرگانی داخلی این شرکت اعلام کرد: «سالانه بالغ بر ۲۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه برای تأمین گندم مورد نیاز کشور پرداخت می‌شود.»

خدابخش حکیمی-خبرنگار تحریریه جوان قدس