در عصر حاضر، با گسترش فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در کتابخانه‌ها، شاهد گستردگی اشتراک و تبادل اطلاعات علمی میان افراد جامعه هستیم.
دراین‌بین، کتابخانه‌های دیجیتالی به دلیل سهولت و گستردگی دسترس‌پذیری، نقش مهمی در اشاعه علم و همکاری‌های علمی اهل پژوهش با یکدیگر دارند.  
آستان قدس رضوی نیز با راه‌اندازی کتابخانه دیجیتال به‌خوبی از این ظرفیت استفاده کرده و توانسته خدمات ارزشمندی به پژوهشگران سراسر جهان ارائه دهد.
به گزارش آستان نیوز، کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در سال ۱۳۹۲ با شعار «هر خانه، یک کتابخانه رضوی»، به همت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به طور رسمی شروع به کار کرد.
به مناسبت هفتم آذر ماه، روز نوآوری و فناوری، برای آشنایی با منابع و خدمات این کتابخانه، با علی ضرابی، معاون برنامه‌ریزی و فضای مجازی این سازمان به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
 

چه منابعی در کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در دسترس کاربران قرار دارد؟

در حال حاضر بیش از ۳ میلیون و ۳۵۰ هزار منبع شامل نسخه‌های خطی، چاپ سنگی، نشریات ادواری و...، در کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی وارد شده است.
بیشترین آمار منابع دیجیتال سازمان نیز مربوط به اسناد تاریخی است؛ به‌طوری که تاکنون بیش از چهار میلیون سند اسکن شده است که نسخه دیجیتال آن‌ها از طریق سامانه خدمات تحویل مدرک کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، در دسترس پژوهشگران قرار می‌گیرد. همچنین ۲۳ پایگاه مختلف در این کتابخانه وجود دارد که پایگاه‌های نسخه‌های خطی، چاپ سنگی، اسناد، عکس‌ها، کتاب‌های چاپی و پایان‌نامه‌ها، از جمله این پایگاه‌ها به شمار می‌آیند.  
دراین‌میان، در حال حاضر این کتابخانه دارای ۵۳ پایگاه موضوعی نیز است که از پایگاه موضوعی «مقاومت» آن به تازگی و هم‌زمان با هفته کتاب ۱۴۰۳، رونمایی شد.
 

خدمات کتابخانه دیجیتال به چه صورت به اهل علم و پژوهش ارائه می‌شود؟

امروزه خدمات حضوری کتابخانه دیجیتال از طریق کتابخانه جامع الکترونیکی در محل کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی و ایستگاه‌های مطالعه دیجیتال آستان قدس رضوی در مراکز علمی و اطلاع‌رسانی کشور در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.  
 کاربران برای استفاده از خدمات غیرحضوری این کتابخانه نیز می‌توانند به وب‌سایت کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به نشانی «https://digital.aqr.ir»، مراجعه کنند که «تحویل مدرک» و «امانت دیجیتال»، مهم‌ترین خدمات غیرحضوری آن محسوب می‌شود.  
در واقع، خدمات تحویل مدرک شامل ارائه منابع قدیمی سازمان همچون نسخه‌های خطی، چاپ‌سنگی، کتاب‌های چاپی قبل از سال ۱۳۲۰، اسناد و عکس‌ها است و خدمات امانت دیجیتال نیز مربوط به کتاب‌های چاپی است که با توجه به قانون حق نشر، فقط امکان مطالعه بر خط(آنلاین) کتاب در مدت زمان محدود برای پژوهشگران فراهم می‌شود.  
همچنین با توجه به اشتراک پایگاه‌های معتبر مقالات داخلی و خارجی، امکان درخواست و دریافت مقالات و پایان‌نامه‌های جدید منتشرشده در کشور نیز برای پژوهشگران از طریق شبکه‌های اجتماعی فراهم است.
گفت‌وگوی برخط و ارتباط با کتابدار جهت دریافت خدمات پشتیبانی(گفت‌وگوی آنلاین) و امکان ارسال منابع دیجیتال توسط پژوهشگران به کتابخانه از طریق سامانه «اهداء منبع دیجیتال»، از دیگر خدماتی است که در سایت این کتابخانه دیجیتال برای کاربران فراهم شده است.

آیا کاربران برای استفاده از این خدمات نیاز به عضویت در کتابخانه دیجیتال دارند؟

کاربران برای جست‌وجوی ساده و پیشرفته در منابع کتابخانه‌ها، مرور منابع، استفاده از گالری‌های موجود در کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی نیازی به عضویت ندارند، اما برای استفاده از خدمات تحویل مدرک و امانت دیجیتال، نیاز به عضویت در سایت کتابخانه دیجیتال دارند؛ چنانکه تا کنون حدود ۵۷ هزار نفر در این کتابخانه ثبت‌نام کرده‌ و عضو شده‌اند.  
جالب است بدانید، در حال حاضر کاربرانی از ۱۲۳ کشور جهان از خدمات کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی استفاده می‌کنند که در ۸ ماهه نخست امسال، پژوهشگران و دانشجویانی از کشورهای نظیر استرالیا، آمریکا، رومانی، امارات، بریتانیا، هلند و آلمان، بیشترین میزان استفاده از خدمات کتابخانه دیجیتال را داشتند.
 

در مجموع، در ۸ماهه نخست امسال چه خدماتی توسط کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به کاربران ارائه شده است؟

از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا پایان آبان ماه، بیش از ۱۵۰ هزار درخواست کاربران در قالب ۱۰ میلیون و ۱۳۹ هزار و ۲۵۶ صفحه منبع اطلاعاتی از طریق خدمات تحویل مدرک (نسخه‌های
خطی، کتاب‌های چاپ سنگی، اسناد و مقالات) در سامانه این کتابخانه در فته است.  
همچنین ارائه اخبار و اطلاعات حوزه کتاب و کتابخانه و معرفی منابع دیجیتال شاخص در شبکه‌های اجتماعی کتابخانه دیجیتال، خدمت دیگری است که در این حوزه ارائه می‌شود که در ۸ ماهه نخست سال جاری، علاوه بر موشن گرافیک، ۶ هزار و ۹۶۴ پُست در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است.
 این کتابخانه در راستای ارائه خدمات نظرسنجی و پشتیبانی از کاربران کتابخانه دیجیتال نیز ماهانه به طور متوسط از بیش از صد نفر از کاربران کتابخانه دیجیتال که خدمات دریافت کرده‌اند، نظرسنجی کرده و در صورت نیاز، مشکلات دریافت منبع اطلاعاتی آنان را برطرف می‌کند. براساس خدمات پشتیبانی ارائه شده، درصد رضایت کاربران در سال جاری، تا کنون ۹۳ درصد بوده است.
 

این معاونت امسال چه اقدامات مهمی در راستای ارتقای خدمات کتابخانه دیجیتال انجام داده است؟

از جمله این اقدامات می‌توان به ایجاد و تجهیز «اتاق صوت» برای تولید کتاب صوتی، راه‌اندازی پایگاه «منابع گویای رضوی» که تا کنون ۶۰ کتاب صوتی تولید و تدوین شده است و راه‌اندازی خدمات «دفتر ویژه نخبگان» که تا کنون ارائه خدمات بدون واسطه و سریع برای بیش از ۱۰۰ نفر از پژوهشگران منتخب داشته است، اشاره کرد.
 

در حال حاضر چه پروژه‌های فناورانه‌ای در این کتابخانه دیجیتال در حال پیگیری است؟

پروژه راه‌اندازی پایگاه فهارس نسخ خطی جهان اسلام و پروژه دیجیتال‌سازی میراث اسلامی - شیعی جهت حفظ تراث و ارائه خدمات پژوهشی، در حال پیگیری و اجرا است.
 

این معاونت چه برنامه‌هایی را برای ارتقای هر چه بیشتر خدمات کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در دستور کار دارد؟

هوشمندسازی کتابخانه دیجیتال با راه‌اندازی سامانه جامع مدیریت اسناد و آرشیو دیجیتال (تغییر نرم‌افزار کتابخانه دیجیتال از تبیان به پاپیروس) و طراحی پلتفرم موبایلی کتابخانه دیجیتال (سامانه جامع مطالعه)، از جمله این برنامه‌ها است.  
همچنین می‌توان از پروژه خدمات پژوهشی نخبگان، ارتقای سطح کیفی سازماندهی منابع دیجیتال بر حسب استانداردهای جهانی، دسترس‌پذیری محتوای نشریات قدیمی و سامانه یکپارچه نظرسنجی سازمان، نام برد.