حجت‌الاسلام عزیزان در همایش علوم انسانی ـ اسلامی پژوهش و فناوری که توسط مجمع پژوهشگاه‌های علوم انسانی در سالن شهید سلیمانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، درخصوص چالش های هوش مصنوعی در پژوهش، اظهار کرد: در ابتدا طرح این پرسش مهم است، که با وجود فناوری جدید، آیا جایی برای پژوهش و آموزش تنگ می‌شود؟ یا همچنان انسان به عنوان یک عنصر هوشمند طبیعی جایگاه حائز اهمیتی دارد؟ با پیدایش هوش‌ مصنوعی به دنبال این هستند که عملکرد فکری و اندیشه انسان به ماشین منتقل شود و این امر سبب شده تا برخی به صراحت ادعا کنند که هوش مصنوعی باعث تعطیلی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها می‌شود.

وی ادامه داد: به اعتقاد بعضی از صاحبنظران، وقتی که هوش مصنوعی مقاله و پایان‌نامه می‌نویسد، فیلم می‌سازد و حتی شعر می‌گوید،‌ دیگر چه جای مقاله نوشتن و چه جای طرح پژوهشی و ... بنابراین هوش مصنوعی جایگزین انسان و جایگزین تفکر انسانی در آینده خواهد شد.

استاد حوزه و دانشگاه با طرح پرسشی مبنی بر اینکه این گمان درست است یا خیر؟ گفت: اگر مروری بر خاستگاه پیدایش هوش مصنوعی داشته باشیم که در چه بستری اتفاق افتاده است، این پدیده برای پاسخ دادن به این سوال کمک می کند.

وی به صورت اجمالی اتفاقاتی که بعد از رنسانس رخ داد را مطرح کرد و افزود: دو گرایش کلی بعد از رنسانس اتفاق افتاد، یکی بحث روش تجربی و دیگری روش عقلانی بود و اینها هم طرفداران خودش را داشت ولی به مرور زمان روش تجربی بر روش عقلانی غلبه کرد،‌ بشر دستاوردهای این روش را دید و متحیر شد که این روش چقدر برای زندگی و تامین رفاه انسان مفید است، لذا به مرور زمان روش عقلانی عقب‌نشینی کرد.

رئیس پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع) ادامه داد: از سوی دیگر به کلیسا و آموزه‌های کلیسا پشت شد، تقریبا بشر ارتباط خودش را با معنویت و دین از دست داد، بنابراین دین و معنویت به حاشیه رانده شد. این اولین آفتی بود که گرفتار بشر شد،‌ دومین آفت اینکه عقلانیت به حاشیه رفت، مخصوصا با فلسفه کانت این نتیجه حاصل شد که بشر قادر به شناخت واقعیت نیست، حال چه رسد به عالم غیبت و عالم مجردات و مادی، بنابراین کم کم فلسفه به حاشیه رفت و در واقع عقل انسان برای شناخت واقعیت ناکارآمد شد.

 وی بیان کرد: اوایل قرن بیستم که پوزیتیویست‌ها ظاهر شدند، علم را فقط و فقط به علوم تجربی تقلیل دادند و این هم یک تیر خلاصی به علوم عقلی بود که اینها اصلا علم نیست بلکه بافته، توهم و خیال و یک الفاظ بی محتوا و بی معناست بنابراین علم به علوم تجربی   منحصر شد.

حجت‌الاسلام عزیزان عنوان کرد: از سوی دیگر بعد غیرمادی انسان هم نادیده گرفته شد، انسان مساوی شد با جسم انسان و افکار انسان، رفتار انسان،‌ احساسات انسان و درواقع بازتابی از عملکرد دستگاه مغزی و عصبی منحصر شد،‌ بنابراین اینجا آفت چهارمی پیش آمد که روح انسان و بعد غیرمادی انسان نادیده انگاشته شد و انسان با جسمش مساوی شد.

وی اضافه کرد،: در این فضا علوم شناختی پدید آمدند که یکی از علوم شناختی بحث هوش مصنوعی است، نکته قابل توجه در علوم شناختی این است که در واقع متد و روش این علوم، روش حسی شد، بر خلاف معرفت‌شناسی که قبل از این وجود داشت.

وی گفت: کسانی مثل کانت و امثال کانت راجع به معرفت‌شناسی قلم زده بودند، تا پیش از این معرفت‌شناسی در دسته علوم عقلی بود و با روش عقلی راجع به آن صحبت می‌شد، اکنون که علوم شناختی حسی شده است،‌ در واقع با روش تجربی و حسی می‌خواهد به این علوم بپردازد از جمله یکی از آنها هوش مصنوعی است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع) تاکید کرد: اشتباه بزرگی که بعضی‌ها مرتکب می‌شوند این است که هوش مصنوعی را صرفا در محدوده علوم تجربی معنا و تفسیر می‌کنند و کارکرد آن را در این روش و علوم منحصر می‌کنند در حالی که هوش مصنوعی یک موضوع بینا رشته‌ای است یعنی از طرفی به فلسفه و از سوی دیگر به علوم تجربی مربوط است و در حقیقت بُعد فلسفی قضیه نادیده گرفته شده است.

حجت‌الاسلام عزیزان ادامه داد: در حال حاضر مشکلی که عده ای در بحث هوش مصنوعی دارند، این است که هوش مصنوعی قادر به انتزاع نیست و تصور می‌کنند که با پیشرفت فناوری به این مقام می‌رسند درحالی که براساس آنچه فلسفه اسلامی بیان می‌کند، این کار غیرممکن است یعنی اساس تفکر انسان، تفکر عقلانی است،‌ تفکر عقلانی هم وابسته به مفاهیم عقلی و کلی می باشد و اگر این مفاهیم کلی را نداشته باشیم، در واقع بشر قادر به تفکر نیست و مفاهیم کلی هم اصلا مادی نیستند و خصوصیات مادی را ندارند.

وی عنوان کرد: بستر هوش مصنوعی کاملا مادی هست، درحالی که علم و هوش طبیعی انسان یک امر غیرمادی است بنابراین به نظر می‌رسد که هیچ وقت هوش مصنوعی به کارکردهای انسانی نخواهد رسید و جایگاه انسان را اشغال نخواهد کرد.

وی به برخی از تفاوت های هوش مصنوعی و علم و هوش انسان اشاره و خاطرنشان کرد: هوش مصنوعی بر اساس داده‌های خود حرف می‌زند و قضاوت می‌کند و بر اساس الگوریتمی که به آن داده اند این داده‌ها را ساماندهی می‌کند در حالی که انسان به داده ها پشت پا می‌زند.

وی ادامه داد: افکار قبلی نشان می‌دهد که تفکر یک امر انسانی است در حالی که هوش مصنوعی قادر به تفکر به این معنا نیست. یعنی نمی‌تواند یک مطلب جدیدی ابداع کند و خلاقیت به خرج دهد. هوش معنوی نیز مختص به انسان است و رباط و ماشین قادر به دستیابی به معنویت و ارتباط با غیب آنگونه که انسان مرتبط هست، نیست. هوش احساسی انسان قابل انتقال به ماشین نیست،‌ انسان احساسات و عواطفی دارد،‌ شادی و غم دارد، خوشحالی و امید دارد که اینها به هیچ وجه قابل انتقال به ماشین نیست.  

رئیس پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع) بیان کرد: چنین روزی نخواهد آمد که هوش مصنوعی جایگزین تفکر انسان شود چون تفکر شاخص ها و پایه‌هایی دارد که این پایه‌ها قائم به موجود هوشمند طبیعی مثل انسان است بنابراین گرچه نمی‌توان عرصه هوش مصنوعی را بی اهمیت دانست، اما از این منظر که بتواند جایگزین تفکر انسان شود هم جای نگرانی نیست. 

حجت‌الاسلام عزیزان تأکید کرد: هوش مصنوعی مثل مغز انسان ابزاری در اختیار روح انسان است، همچنان که مغز و سایر اندام های ما در اختیار روح ماست و روح ما به وسیله مغز تصمیم ‌می‌گیرد، می‌تواند به وسیله هوش مصنوعی و رایانه بهتر فکر کند و سریع به مطالب موردنظر خود برسد بنابراین هوش مصنوعی مانند سایر ابزارها، ابزار خوبی است اما هرگز جایگاه انسان را به عنوان یک موجود متفکر، خلاق، با معنویت، اندیشه‌ورز و با احساس پُر نخواهد کرد و جایگزین انسان نخواهد شد.