ولادت حضرت فاطمه زهرا(س) نه تنها یک روز در تقویم اسلامی، بلکه یک نقطه عطف در تاریخ بشر است که مفاهیم عمیقی از ایثار، مقاومت، و الگوهای کنش‌گری انسانی و دینی را در خود جای داده است.

در گفت‌وگو با خانم دکتر زهرا روح الهی امیری؛ دکترای تاریخ اسلام و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع)، ایشان بر نقش برجسته حضرت زهرا(س) در دفاع از اصول دینی و اجتماعی پرداخته و با نگاهی تحلیلی به خطبه فدکیه و مواضع حضرت زهرا(س) در برابر انحرافات تاریخ اسلام، این شخصیت برجسته را نه تنها به عنوان مادر و همسر نمونه، بلکه به عنوان یک کنش‌گر مؤثر اجتماعی معرفی نمود. حضرت زهرا(س) با درک عمیق از تکالیف الهی و اجتماعی خود، الگوی کاملی از کنش‌گری اخلاقی و دینی برای تمامی نسل‌ها به جا گذاشت که هنوز هم در دنیای معاصر، برای زنان و مردان مسلمان، دروس زیادی از فداکاری، عدالت و ایستادگی در برابر ظلم به همراه دارد.

کنش‌گری اجتماعی حضرت زهرا(س) در دفاع از حقوق انسانی

دکتر روح‌الهی امیری با اشاره به نظریه‌های مختلف در حوزه کنش‌گری می‌گوید: یکی از مهم‌ترین مفاهیم در این حوزه، قدرت و مقاومت است که به توانایی فرد در اعمال قدرت یا مقاومت در برابر ساختارهای اجتماعی و سیاسی اشاره دارد. در این چارچوب، حضرت زهرا(س) به‌عنوان یک شخصیت مقاوم در برابر ظلم و بی‌عدالتی‌ها، نمونه‌ای برجسته از این نوع کنش‌گری محسوب می‌شود. ایشان پس از رحلت پیامبر اسلام(ص)، با اتخاذ مواضع قاطعی در برابر ظلم‌ها، به‌ویژه در خطبه فدکیه از حقوق خود دفاع کرد و در برابر انحرافات تاریخ اسلام ایستاد. این اقدام ایشان نشان‌دهنده قدرت معنوی و کنش‌گری مؤثر در برابر ظلم است.

او ادامه می‌دهد: حضرت زهرا(س) همچنین تمامی کنش‌های اجتماعی و سیاسی خود را بر اساس انگیزه‌های درونی و ایمان قوی به اصول دینی انتخاب می‌کرد. ایشان نه‌تنها در مسائل دینی بلکه در سیاست و اجتماع نیز به‌طور آگاهانه تصمیم‌گیری می‌کرد که تمامی این‌ها ناشی از ایمان و شناخت دقیق ایشان از حقوق فردی و اجتماعی بود.

حضرت زهرا(س) الگوی کنش فضیلت گرا و وظیفه گرا

دکتر روح‌الهی امیری با تکیه بر نظریه فضیلت‌گرایی می‌گوید: حضرت زهرا(س) در زندگی فردی و اجتماعی خود همواره به اصول اخلاقی پایبند بود؛ اصولی مانند صداقت، تواضع، فداکاری و حمایت از مستضعفان. آن حضرت(س) با دفاع از حقوق زنان، فقرای جامعه و حمایت از عدالت، همواره الگوی برجسته‌ای از کنش فضیلت‌گرا بود. در شرایط دشوار اجتماعی و سیاسی، ایشان از وظایف الهی خود در دفاع از ولایت امام علی(ع) و اصول اسلامی دست نکشید و هیچ‌گاه از مقاومت در برابر ظلم‌ها خودداری نکرد. این ویژگی نشان‌دهنده کنش‌گری وظیفه‌گرا است که بر اساس اخلاق اسلامی شکل گرفت.

این پژوهشگر تاریخ تشیع یادآور می‌شود: حضرت زهرا(س) در هر دو بُعد فردی و جمعی نقش‌آفرینی کرده است. در بُعد فردی، ایشان با خودآگاهی این امکان را یافت که در شرایط دشوار نه‌تنها خود را حفظ کند، بلکه در مسیر اصلاح جامعه نیز گام بردارد. در بُعد جمعی حضرت زهرا(س) با مشارکت فعال در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی، الگویی از رهبری جمعی و مشارکت اجتماعی برای زنان مسلمان ایجاد کرد. اعتراض به غصب فدک و دفاع از ولایت امام علی(ع) نمونه‌هایی از کنش اجتماعی ایشان است که نشان می‌دهد چگونه یک فرد می‌تواند در جامعه تأثیرگذار باشد.

الگویی از رهبری و مقاومت در تاریخ اسلام

دکتر روح الهی امیری با اشاره به کنش‌گری فرهنگی و معنوی حضرت زهرا(س) تصریح می‌کند: حضرت زهرا(س) در بُعد فرهنگی و معنوی به‌عنوان یک الگوی بی‌بدیل در تاریخ اسلام شناخته می‌شود. ایشان با ترویج اخلاق اسلامی و ارزش‌های دینی، نه تنها در بُعد فردی بلکه در بُعد اجتماعی نیز تأثیرات عمیقی گذاشت. حضرت زهرا(س) به‌عنوان الگوی معنوی برای زنان مسلمان، نقش مهمی در شکل‌دهی به باورهای دینی و اخلاقی داشت. ایشان با اعمال و رفتارهای خود نشان داد که کنش‌گری معنوی و فرهنگی می‌تواند تأثیرات مثبتی در جوامع داشته باشد. در عرصه سیاسی و اقتصادی نیز حضرت زهرا(س) کنش‌گری‌های مؤثری داشت. در بُعد سیاسی، ایشان با مقاومت در برابر ظلم‌ها و تلاش برای حفظ حکومت اسلامی، نمونه‌ای از کنش‌گری سیاسی در تاریخ اسلام به شمار می‌آید. دفاع از حقوق خود و حمایت از ولی‌امر مسلمانان، مصداق‌هایی از این کنش‌گری سیاسی است. در بُعد اقتصادی نیز ایشان با توجه به شرایط اقتصادی آن زمان، استقلال مالی و توانایی خود در مدیریت خانه و خانواده را به نمایش گذاشتند و الگوی مشارکت اقتصادی برای زنان جامعه اسلامی شدند.

دکتر روح‌الهی تاکید می‌کند: کنش‌گری اجتماعی زنان تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل مختلف قرار دارد که شامل عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و دینی می‌شود. باورها، هنجارها، تربیت خانوادگی و ساختارهای اجتماعی در هر جامعه می‌توانند به توانمندی یا محدودیت زنان در ایفای نقش‌های اجتماعی منجر شوند. نقش خانواده و تأثیرات اجتماعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دسترسی به منابع اقتصادی و استقلال مالی نیز به زنان این امکان را می‌دهد که در تصمیم‌گیری‌ها و فعالیت‌های اجتماعی مشارکت بیشتری داشته باشند. علاوه بر این، سیاست‌های دولت‌ها، قوانین حقوقی و آزادی‌های سیاسی به‌طور مستقیم بر حضور زنان در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی تأثیرگذار است. حضرت زهرا(س) در دوران حیات فردی خود و حتی پیش از ورود به خانه حضرت علی(ع) در کنار پیامبر(ص) با چالش‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بسیاری مواجه بود. واکنش‌های ایشان در برابر مسائل مختلف اجتماعی و سیاسی تأثیر زیادی در تاریخ اسلام گذاشت. حضرت زهرا(س) نه‌تنها در برابر ظلم‌ها ساکت نماند بلکه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حامیان پیامبر(ص) و دفاع از اصول اسلامی در برابر قریش، کنش‌های اجتماعی مؤثری از خود نشان داد. پس از رحلت پیامبر(ص) نیز فشارهای اجتماعی و سیاسی بر اهل بیت(ع) شدت گرفت و حضرت زهرا(س) در این شرایط بحرانی نقش مؤثری ایفا کرد. در این دوران، حمایت معنوی و عاطفی ایشان از حضرت علی(ع) و دیگر اعضای خانواده پیامبر(ص) بسیار برجسته بود و ایشان با صبر و مقاومت در برابر این فشارها توانست از ارزش‌های اسلامی دفاع کند.

کنش مقاومت در برابر قدرت‌های محدودکننده

این استاد حوزه و دانشگاه به یکی دیگر از کنش‌گری های مهم حضرت فاطمه زهرا(س) اشاره کرده و می‌گوید: این بانوی بزرگوار اسلام در برابر ظلم و انحرافات فرهنگی و سیاسی مقاومت کرد. غصب خلافت و فدک، به‌عنوان مهم‌ترین مسائل سیاسی آن دوران، با واکنش‌های قاطع حضرت زهرا(س) روبرو شد. ایشان به‌طور خاص در خطبه فدکیه، این انحرافات را محکوم کرده و تأکید کرد که غصب خلافت و امامت نه تنها به تفرقه در میان مسلمانان می‌انجامد، بلکه ارزش‌های اصیل دینی را نیز از بین می‌برد. حضرت زهرا(س) با کنش مقاومت فرهنگی خود، تلاش کرد تا جامعه را از انحرافات فکری و دینی آگاه ساخته و بر اصل ولایت امام علی(ع) تأکید کنند. در این راستا، می‌توان از خطبه‌های ایشان به‌عنوان مانیفست فرهنگی و اعتقادی شیعیان یاد کرد. این خطبه‌ها، ضمن تأکید بر مشروعیت ولایت امام علی(ع)، بسیاری از اصول دینی شیعه را به جامعه اسلامی معرفی و تأسیس کرد.

دکتر روح الهی امیری یادآور می‌شود: در دوران پسا پیامبر(ص)، حضرت زهرا(س) با قدرت‌های محدودکننده‌ای مواجه شد که حقوق اجتماعی و انسانی بسیاری از افراد جامعه، به‌ویژه زنان، را زیر پا می‌گذاشت. یکی از مهم‌ترین مسائل در این دوره، عدالت اجتماعی بود که در برابر غصب حقوق اهل بیت(ع) مورد تهدید قرار گرفته بود. حضرت زهرا(س) با ایستادگی در برابر این ظلم‌ها، از حقوق انسانی و الهی خود دفاع کرده و تأکید کرد که فدک به‌عنوان یک حق اسلامی باید به ایشان بازگردانده شود. ایشان با خطبه فدکیه و تأکید بر حق الهی خود در برابر انحرافات سیاسی، بر ضرورت حفظ عدالت اجتماعی و تأمین حقوق اسلامی تأکید کرد. حضرت زهرا(س) این کنش اجتماعی را نه تنها برای دفاع از حقوق خود، بلکه برای دفاع از اصول دینی و عدالت اجتماعی در برابر قدرت‌های حاکم به نمایش گذاشت. ایشان با بیان خطبه فدکیه، نه تنها به برحق بودن ولایت امام علی(ع) تأکید کرد، بلکه هویت دینی و سیاسی جامعه شیعه را در برابر تهدیدات فکری و سیاسی موجود حفظ کرد.

حضرت زهرا(س)، الگویی برای زنان در تحقق عدالت اجتماعی

دکتر روح الهی امیری در پایان تصریح می‌کند: حضرت زهرا (س) با کنش‌گری اجتماعی در ابعاد فردی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، الگویی برجسته برای زنان مسلمان و تمام انسان‌ها در تاریخ اسلام به شمار می‌رود. ایشان با مقاومت در برابر ظلم‌ها و دفاع از حقوق انسانی و الهی، تأثیرات عمیقی در تاریخ اسلام گذاشت. آموزه‌ها و کنش‌های حضرت زهرا(س) همچنان می‌تواند به عنوان راهنمایی برای تحقق عدالت اجتماعی و تقویت هویت دینی جوامع اسلامی مورد استفاده قرار گیرد. حضرت زهرا(س) در خانه و خانواده خود نیز هیچ‌گاه نسبت به مسائل اجتماعی بی‌توجه نبود و همواره به وضعیت نیازمندان بیرون از خانه حساسیت نشان داده است. او با عمل خود ارزش ایثار را به جامعه اسلامی معرفی کرد و نشان داد که اصول دینی و اسلامی باید در همه ابعاد زندگی مقدم باشد.