آلودگی هوا یکی از بزرگترین چالش‌های بهداشتی جهان است که بر اساس گزارشات سازمان‌های بین‌المللی، حدود ۹۹ درصد از مردم جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که غلظت آلاینده‌ها بالاتر از حدود رهنمود سازمان جهانی بهداشت است. ایران نیز از این مشکل مستثنا نیست و با مشکلات جدی در زمینه آلودگی هوا مواجه است. این موضوع به ویژه در شهرهای بزرگ و صنعتی کشور، مانند تهران، مشهد، اصفهان و اهواز، بسیار محسوس است. افزایش جمعیت، تردد بی‌رویه وسایل نقلیه موتوری، صنایع آلاینده و شرایط جوی نامناسب از جمله عواملی هستند که به تشدید آلودگی هوا در این مناطق کمک می‌کنند.

محمد صادق حسنوند، رئیس تحقیقات و آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران، در گفتگو با خبرنگار قدس، از وضعیت نگران‌کننده آلودگی هوا در ایران و عوامل مؤثر بر این بحران سخن گفت و راهکارهای کاهش اثرات آن بر سلامت عمومی را مطرح کرد.

تاثیرات آلودگی هوا بر بیماری‌های تنفسی

رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره وضعیت آلودگی هوا در ایران گفت: آلودگی هوا سومین عامل مرگ و میر در کشور است و سالانه حدود ۵۰ هزار مرگ به این موضوع نسبت داده می‌شود. این آمار نشان‌دهنده وضعیت هشدار آلودگی هوا در ایران است و باید به آن توجه ویژه‌ای شود. غلظت مهمترین آلاینده هوا یعنی ذرات معلق با قطر کمتر از دو و نیم میکرومتر (PM۲.۵) در حد متوسط جهانی است. میانگین غلظت این ذرات در کشور ما بین ۳۰ تا ۴۰ میکروگرم در مترمکعب است که حدود شش تا هشت برابر حد سلامت سازمان جهانی بهداشت و دو و نیم تا سه برابر استاندارد ملی است. بنابراین، کیفیت هوای ایران در حد متوسط جهانی قرار دارد.

حسنوند افزود: آلودگی هوا نه تنها در شهرهای بزرگ، بلکه در مناطق صنعتی و حتی روستاها نیز به یک معضل تبدیل شده است.بسیاری از مردم در مناطق روستایی نیز به دلیل استفاده از سوخت‌های فسیلی و عدم دسترسی به تکنولوژی‌های پاک، با مشکلات آلودگی هوا مواجه هستند.

رئیس مرکز تحقیقات در خصوص تاثیر آلودگی بر سلامت بیان کرد: تحقیقات نشان داده‌اند که ذرات معلق و گازهای آلاینده مانند دی‌اکسید نیتروژن و ازن می‌توانند به عمق ریه‌ها و حتی جریان خون نفوذ کنند و اثرات مخربی بر سلامت افراد داشته باشند. اگرچه در برخی از مناطق کشور، غلظت آلاینده‌ها بسیار بالاتر از میانگین کشوری است. به عنوان مثال، در تهران و اهواز، غلظت ذرات معلق به طور متوسط بالاتر از ۴۰ میکروگرم در مترمکعب ثبت شده است. این مسئله به ویژه در فصول سرد سال که پدیده وارونگی هوا رخ می‌دهد، بیشتر مشهود است.

محمد صادق حسنوند درباره تاثیرات آلودگی هوا بر بیماری‌های تنفسی اظهار داشت: مطالعات متعدد نشان داده‌اند که مواجهه با آلودگی هوا به طور معناداری با ابتلا به آسم و تشدید علائم آسمی ارتباط دارد. برآوردها نشان می‌دهند که حدود ۱۳ درصد از موارد ابتلا به آسم در کل جهان ناشی از مواجهه با آلودگی هوا است. در ایران نیز با توجه به مقادیر بالای غلظت آلاینده‌ها، بخشی از ابتلا به آسم و تشدید علائم آن منتسب به آلودگی هوا است. این مسئله می‌تواند منجر به افزایش مراجعه به بیمارستان‌ها و حتی مرگ زودرس بیماران آسمی شود.

وی با تاکید بر اینکه کودکان و سالمندان در معرض خطر بیشتری در مقابل آلودگی قرار دارند، ادامه داد: علاوه بر آسم، آلودگی هوا می‌تواند به بروز و تشدید سایر بیماری‌های تنفسی مانند برونشیت مزمن و عفونت‌های ریوی نیز منجر شود.

راهکارهای کاهش اثرات آلودگی هوا

حسنوند در ادامه به اقدامات پیشنهادی برای کاهش اثرات آلودگی هوا پرداخت و تاکید کرد: بهترین و کارآمدترین روش، کاهش آلودگی در منابع انتشار است. وسایل نقلیه فرسوده، صنایع و منابع طبیعی مانند بیابان‌ها از جمله منابع اصلی آلودگی هوا هستند. استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا، مصرف ویتامین سی و استفاده از ماسک‌های مناسب نیز می‌تواند به کاهش مواجهه و اثرات آلودگی هوا کمک کند.

وی همچنین به اقدامات فردی و نقش آن در کاهش اثرات آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: مردم باید در روزهایی که کیفیت هوا نامطلوب است، از تردد غیرضروری در فضای باز خودداری کنند. همچنین استفاده از ماسک‌های مناسب و مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین سی می‌تواند به کاهش اثرات آلودگی هوا بر سلامت کمک کند.

نقش رسانه‌ها در افزایش آگاهی عمومی

رئیس مرکز تحقیقات درباره نقش رسانه‌ها در افزایش آگاهی عمومی بیان کرد: رسانه‌ها نقش بسیار مهمی در افزایش آگاهی عمومی و مطالبه‌گری از مسئولین دارند. اطلاع‌رسانی به موقع و آموزش روش‌های کاهش مواجهه با آلودگی هوا می‌تواند نقش بسزایی در بهبود وضعیت سلامت عمومی ایفا کند.

او همچنین درباره تاثیرات اقتصادی و اجتماعی آلودگی هوا توضیح داد: آلودگی هوا نه تنها بر سلامت افراد تاثیر می‌گذارد، بلکه هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی بزرگی نیز به دنبال دارد. افزایش بیماری‌ها و مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا باعث افزایش هزینه‌های بهداشتی و کاهش بهره‌وری نیروی کار می‌شود. همچنین آلودگی هوا می‌تواند به کاهش کیفیت زندگی و افزایش نابرابری‌های اجتماعی منجر شود. کنترل آلودگی هوا نیازمند همکاری تمامی بخش‌های جامعه است، از دولت‌ها و صنایع گرفته تا تک تک شهروندان. همه باید در این مسیر نقش خود را ایفا کنند.

نقش تکنولوژی و نوآوری در کاهش آلودگی هوا

حسنوند در پایان درباره نقش تکنولوژی و نوآوری در کاهش آلودگی هوا عنوان کرد: استفاده از فناوری‌های جدید می‌تواند به کاهش آلودگی هوا کمک کند. مثلا استفاده از خودروهای الکتریکی، بهبود کارایی انرژی در صنایع و گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند تاثیر مثبتی بر کاهش انتشار آلاینده‌ها داشته باشد. همچنین استفاده از سامانه‌های هوشمند مدیریت ترافیک و حمل و نقل عمومی نیز می‌تواند به کاهش ترافیک و در نتیجه کاهش آلودگی هوا کمک کند. تجارب موفق جهانی نشان داده‌اند که برای کنترل آلودگی هوا نیازی به اقدامات پیچیده و نوآورانه نیست. توسعه حمل و نقل عمومی، حذف خودروهای فرسوده، وضع استانداردهای مناسب و همکاری‌های بین‌المللی برای کنترل طوفان‌های گرد و غبار از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی هوا داشته باشند.

ناهید آذرنوش _خبرنگار تحریریه جوان قدس