هر انسان عاقلی وظیفه دارد قدر نعمتهای الهی را بداند و حمد و شکر آنها را بجا آورد. شکرگزاری به درگاه خداوند، نشانگر فهم و درک صحیح از نعمتها و لطف الهی است.
توفیق در حمد و شکر الهی
توفیق برای حمد و شکر خداوند خود یکی از بزرگترین نعمتهای الهی است. امام سجاد(ع) در دعای۱۱ صحیفه سجادیه میفرمایند: یَا مَنْ شُکْرُهُ فَوْزٌ لِلشَّاکِرِین؛ ای خداوندی که شکر تو، شکرگزاران را رستگاری و پیروزی میبخشد. همچنین در مناجات شاکرین آمده است: «فَکَیْفَ لِی بِتَحْصِیلِ الشُّکْرِ وَ شُکْرِی إِیَّاکَ یَفْتَقِرُ إِلَی شُکْرٍ، فَکُلَّمَا قُلْتُ لَکَ الْحَمْدُ وَجَبَ عَلَیَّ لِذَلِکَ أَنْ أَقُولَ لَکَ الْحَمْدُ» چگونه میتوانم شکرگزاری کنم در حالی که شکر من برای تو به شکر دیگری نیاز دارد؟ پس هر بار که حمد تو را میگویم، بر من واجب است برای توفیق در این حمد، بار دیگر تو را حمد و سپاس گویم.
ضرورت شکر از منظر خداوند
اگرچه شکرگزاری وظیفه انسان است، اما خداوند که بینیاز از همه چیز است، نیازی به شکر بنده ندارد؛ کفر کافر نیز برای او ضرری ندارد. همانطور که در آیه۱۲ سوره لقمان آمده است: «وَ لَقَدْ آتَیْنَا لُقْمَانَ الْحِکْمَةَ أَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ وَ مَن یَشْکُرْ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَن کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِید» قطعاً به لقمان حکمت بخشیدیم که خداوند را شکر کن و هر کسی که شکر کند، به سود خود شکر میکند و هر کسی که کفر ورزد، ضرری به خداوند نمیرساند، چرا که خداوند از همه چیز بینیاز بوده و شایسته ستایش است.
حمد و تسبیح در قرآن
حمد و تسبیح خداوند معمولاً در کنار هم آمدهاند، همانطور که در آیه۴۴ سوره اِسرا آمده است «وَ إِن مِّن شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لَکِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُم» یعنی هیچ چیزی نیست جز آنکه خداوند را همراه با حمد، تسبیح میکند، ولی شما تسبیح آنها را درک نمیکنید. در رکوع و سجود نماز نیز میگوییم «سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِه» و «سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی وَ بِحَمْدِه» یعنی پروردگار بزرگ من از هر عیب و نقصی پاک و منزه است و من او را حمد و ستایش میکنم.
حمد از منظر کمال الهی
چون خداوند محمود و ستایششده حقیقی است و هم مبدأ کمال و فیض و هم از هر نقص و عیب منزه است، بنده نیز اگر در مسیر بندگی خداوند قدم بردارد و اهل تهجد و نماز شب باشد، به اذن خدا مبدأ فیض و خیر برای دیگران خواهد بود و مظهر «هو الحمید» میشود. همانطور که در آیه ۷۹ سوره اِسرا آمده است: «وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّکَ عَسَی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَّحْمُودًا» از شب به تهجد بپرداز، با این کار ممکن است خداوند، تو را به مقام محمودی برساند.
شکر خداوند از عبادات بندگان
در برخی آیات، خداوند نسبت به عبادات بندگانش شکر و قدردانی میکند. همانطور که در آیه ۱۵۸ سوره بقره آمده است «وَ مَن تَطَوَّعَ خَیْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاکِرٌ عَلِیم» و هر کسی که کار نیکی را با شوق و طاعت انجام دهد، خداوند از او سپاسگزاری میکند، چرا که خداوند سپاسگزار و آگاه است.
نکته: این شکر خداوند از عبادات، در اصل شکر و سپاس از کمال خود خداوند است، چرا که فعل بندگان در حقیقت فعل خداوند است. لذا شاکر و حامد حقیقی فقط خداوند است و در آیه ۴۳ سوره اعراف میفرماید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِهَذَا وَمَا کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ» ستایش از آن خداست که ما را به این هدایت رساند و اگر خداوند ما را هدایت نمیکرد، ما هیچگاه نمیتوانستیم هدایت یابیم.
بهترین حمد در دعای امام سجاد(ع)
بهترین حمد در دعای ۵۱ صحیفه سجادیه آمده است، جایی که امام سجاد(ع) میفرماید: «فَأَنْتَ عِنْدِی مَحْمُودٌ، وَ صَنِیعُکَ لَدَیَّ مَبْرُورٌ، تَحْمَدُکَ نَفْسِی وَ لِسَانِی وَ عَقْلِی، حَمْداً یَبْلُغُ الْوَفَاءَ وَ حَقِیقَةَ الشُّکْرِ، حَمْداً یَکُونُ مَبْلَغَ رِضَاکَ عَنِّی، فَنَجِّنِی مِنْ سُخْطِک» یعنی در نزد من ستودهای و احسانت بس نیکو است. ای خداوند، جان من و زبان من و عقل من، حمد و سپاس تو را میگویند، حمدی به کمال رسیده، حمدی که به حقیقت شکر آمده و تا غایت خشنودی تو فرا رفته است. پس مرا از خشم خود در امان دار.
در نهایت میتوان گفت حمد الهی نه تنها به گفتار بلکه به باور قلبی و عمل نیز نیاز دارد. هر چه انسان بیشتر درک کند که همه نعمتها از سوی خداست و قلباً راضی به رضای خدا باشد، حمد واقعی را بجا میآورد. حمد و شکر خداوند بهخاطر درک کمال و فیض الهی، نه تنها انسان را به تعالی میرساند بلکه مظهر «هو الحمید» میشود.
نظر شما