موضوع نگران کننده درباره فاضلابهای بیمارستانی که انواع عوامل بیماری‌زای روده‌ای، باکتری‌ها، ویروس‌ها و عوامل انگلی را در خود دارند، آن است که این پاتوژن‌ها به راحتی از طریق آب منتقل می‌شوند.

جریان بیماری در فاضلابهای شهری
به گفته کارشناسان، بسیاری از داروها پس از مصرف بدون تجزیه از طریق دفع انسانی وارد سیستم فاضلاب می‌شوند. مواد مختلفی که غیرقابل تجزیه بیولوژیکی هستند و در نهایت ممکن است توسط پساب خروجی تصفیه خانه فاضلاب وارد آبهای سطحی شده و پس از عبور از لایه‌های زمین وارد آبهای زیرزمینی شوند.
نتایج آزمایشهای میکروبیولوژیکی صورت گرفته بر روی فاضلابهای بیمارستانی نشان می‌دهد که این نوع فاضلابها دارای عواملی هستند که در برابر تجزیه بیولوژیکی مقاومت می‌کنند.
برپایه این تحقیقات، برخی عوامل بیماری‌زای موجود در فاضلابهای بیمارستانی، مقاومت دارویی بالایی دارند، در حالی‌که تصفیه خانه‌های موجود در مشهد برای کاهش بار میکروبی فاضلاب مناسب نیست و بار میکروبی پساب خروجی تصفیه خانه‌ها بیشتر از حد مجاز است.
از سوی دیگر وقتی فاضلاب بیمارستانی به تصفیه خانه فاضلاب شهری وارد می‌شود، میزان انتقال آلودگی در محیط طبیعی نیز گسترش می‌یابد.

ضرورت جداسازی فاضلابها
یکی از کارشناسان بهداشت محیط می‌گوید: 98درصد فاضلاب تولیدی بیمارستان از جنس خانگی و کمتر از دو درصد فاضلاب بیمارستانی آلوده و بار میکروبی بسیار بالایی دارند.
به گفته وی، وقتی این نوع فاضلاب به طور مستقیم با فاضلاب خانگی ترکیب می‌شود، یا به درستی تصفیه نمی‌شود و یا به هزینه بسیار زیادی برای تصفیه نیاز دارد.
حسینی با بیان اینکه منابع تولید فاضلاب در شهرهای بزرگ به سه دسته صنعتی، بیمارستانی و خانگی تقسیم می‌شوند، می‌افزاید: این در حالی است که هر کدام نیز شیوه تصفیه خاصی دارند و نباید با هم ترکیب شوند.
وی با اشاره به اجرای طرح بازچرخانی آب از سال 82 که براساس آن فاضلاب تصفیه شده (پساب)، جایگزین حقابه کشاورزی شده، اظهار می‌دارد: در این طرح بار میکروبی فاضلاب تصفیه شده نادیده گرفته شده است.
وی با تأکید بر ضرورت ساماندهی فاضلاب عفونی آزمایشگاه‌های طبی می‌گوید: متأسفانه این اقدام ضروری نیز هنوز انجام نشده است.
وی مرجع تشخیص نهایی آلودگی میکروبی را از نظر قانون، سازمان محیط زیست می‌داند و می‌افزاید: شرکت آب و فاضلاب باید تابع نظر محیط زیست به عنوان مرجع تشخیص آلودگی پساب باشد.

گندزدایی جامانده
این کارشناس بهداشت محیط با تأکید اینکه بار میکروبی پساب خروجی تصفیه خانه‌های فاضلاب بالاست می‌گوید: فاضلاب بیمارستانی دارای میکروبهای پاتوژن (بیماری زا) است، از این رو باید حداقل به یکی از روشهای متداول گندزدایی شود و سپس به شبکه جمع آوری فاضلاب وارد شود.
حسینی می‌افزاید: تصفیه خانه فاضلاب باید مجهز به سیستم گندزدایی باشد، در حالی که به استثنای تصفیه خانه «پرکندآباد2» (که دارای سیستم گند زدایی است)، فاضلاب تصفیه خانه‌های «اولنگ» و «پرکندآباد یک» گندزدایی نمی‌شود.
وی ادامه می‌دهد: در روشهای متداول تخمهای انگل با گذشت مدت زمان خاصی در کف ته نشین می‌شود. اما باکتری‌ها که فضای مناسبی برای رشد دارند تکثیر شده و به دلیل نبود سیستم گندزدایی، همراه پساب خروجی دفع می‌شوند.
وی می‌افزاید: هر چند شماری از باکتری‌های در معرض آفتاب و خشکی از بین می‌رود، اما برخی باکتری‌های پاتوژن با تشکیل هاگ در برابر شرایط نامساعد زیستی مقاوم می‌شوند.
این باکتری‌ها به محض قرار گرفتن در محیط مناسب رشد می‌کند و باعث بیماری می‌شوند.

وضع آشفته جمع‌آوری فاضلاب
اتحادیه صنف حمل و نقل درون شهری مشهد یکی از مدعیان گواه وضع آشفته در جمع آوری فاضلابهای بیمارستانی است.
وقتی به سراغ یکی از اعضای هیأت مدیره این اتحادیه می‌رویم، می‌گوید: سالهاست که فاضلابهای بیمارستانی با تانکرهای این اتحادیه در تصفیه خانه‌ها رها می‌شوند، در حالی‌که نباید چنین اتفاقی بیفتد.
قاسمی با بیان اینکه رفع این موضوع بارها از طریق سازمانهای متولی پیگیری شده می‌افزاید: اما متأسفانه هنوز به نتیجه نرسیده و توپ در میدان متولیان می‌چرخد.
به گفته وی، شرکت آب و فاضلاب مشهد یکی ازمتولیان این مساله است که نسبت به رفع آن باید اقدام کند.
وی با تأکید بر ضرورت انجام پیش تصفیه فاضلاب در بیمارستانها اظهار می‌دارد: برای این ضرورت نیز بارها از سوی فرمانداری مهلت تعیین شده، اما هنوز نتیجه بخش نبوده است.

تلاش برای تبرئه شرکت آب و فاضلاب
در حالی‌که شرکت آب و فاضلاب مشهد به عنوان دست اندر کار تصفیه خانه‌های مشهد یکی از مراجع پاسخگو به این مسأله است، اما مدیر روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب این موضوع را قبول نمی‌کند و می‌گوید: سازمان محیط زیست باید پاسخگو باشد.
زعفرانی در گفت‌وگو با گزارشگر ما می‌افزاید: ما فقط متولی جمع آوری فاضلاب شهر و تصفیه آن هستیم.
وی با بیان اینکه محیط زیست باید مسایل زیست محیطی را پیگیری کند، اظهار می‌دارد: ضرورت راه اندازی پیش تصفیه فاضلاب در مراکز خاص نیز بر عهده محیط زیست است.
این مقام مسؤول، شرکت آب و فاضلاب را در بروز این معضل تبرئه می‌کند و می‌گوید: مگر وقتی کسی از شبکه توزیع برق اقدام به انشعاب غیرمجاز برق می‌کند، شرکت برق مسؤول است.

نگرانیها بی‌مورد است
برخلاف اظهارات مسؤولان قبلی، معاون محیط انسانی سازمان محیط زیست خراسان رضوی دغدغه‌ها را رد می‌کند و می‌گوید: فاضلاب بیمارستانی همانند فاضلاب شهری است.
قادری با بیان اینکه مگر بیمار بستری در زمان نقاهت در منزل بستری نیست و یا اینکه بعد از ترخیص مگر به منزل برنمی گردد، می‌افزاید: اگر خطراتی در فاضلاب بیمارستانی وجود داشته باشد، قطعاً در فاضلاب خانگی نیز هست.
وی اتصال فاضلاب بیمارستانی به شبکه فاضلاب شهری را از اهداف محیط زیست عنوان می‌کند و اظهار می‌دارد: مگر غیر از این هم راهی داریم.
به گفته وی، چنانچه شهری سیستم تصفیه فاضلاب عمومی داشته باشد، دفع فاضلاب بیمارستانی نیز همانند مشترکان فاضلاب به شکل عادی خواهد شد و نیازی به تصفیه خانه جداگانه در بیمارستانها نیست.
قادری با اشاره به وجود یک اشکال در مسیر فعلی می‌گوید: دغدغه فعلی جمع‌آوری فاضلاب، آزمایشگاههاست، چه آزمایشگاههای داخل بیمارستان و چه آزمایشگاههای تشخیص طبی که در سطح شهر پراکنده هستند.
وی با اشاره به اینکه در تصفیه خانه‌ها، فقط تصفیه شیمیایی انجام می‌شود، می‌افزاید: این در حالی است که نگرانی ما از آلودگی‌های میکروبی است که عمدتاً میکروبهای ناسازگار و به شدت آلوده وارد سیستم می‌شوند.

رفع مشکل پله به پله
این مقام مسؤول با رد این ادعا که فاضلاب هیچ بیمارستانی با تانکر منتقل نمی‌شود، می‌گوید: شاید انتقال سیستمی فاضلاب بیمارستانی خیلی روان نیست، اما حمل با تانکر هم وجود ندارد، مگر در مورادی که ما اطلاع نداریم.
قادری با بیان اینکه در بیشتر نقاط مشکل دار شبکه فاضلاب شهری راه اندازی شده است، می‌افزاید: محیط زیست راه اندازی پیش نیاز تصفیه در بیمارستانها را قبول ندارد.
به گفته وی، درست است که کارشناسان اعلام کرده اند دو درصد فاضلاب بیمارستانی متعارف نیست ولی ما که از همان اول نمی‌توانیم به راه فنی و کامل تصفیه فاضلاب برسیم، بلکه ابتدا باید انتقال فاضلاب را به شبکه بپذیریم و سپس به سراغ راهکارهای تصفیه برویم.
وی حذف چاههای جذبی از چرخه دفع فاضلابهای بیمارستانی را اولین اولویت بر می‌شمارد و می‌گوید: این در حالی است که ما معتقدیم زیر یک درصد از فاضلابهای بیمارستانی آلودگی بالا دارد.
معاون محیط انسانی سازمان محیط زیست خراسان رضوی با اشاره به ادعاهای ضد و نقیض در خصوص فاضلابهای بیمارستانی می‌گوید: مگر بیماری که از بیمارستان مرخص می‌شود، از میکروب پاک شده است و یا اینکه مگر بیمار تا زمانی که به بیمارستان منتقل می‌شود، از میکروب پاک بوده، پس اینها جزو مواردی است که ادعاهای ضد و نقیض بسیار دارد، چراکه عده ای رد و یا عده ای تأیید می‌کنند.
وی وضعیت تصفیه فاضلابها در تصفیه خانه‌های شهر را نیز تأیید می‌کند و می‌افزاید: سیستمهای فعلی جوابگوی بار میکروبی است و مشکلی در این زمینه وجود ندارد.
قادری کیفیت تصفیه فاضلاب در تصفیه خانه مرکزی و عمومی شهر را غیر قابل مقایسه با تصفیه خانه لوکال بیمارستان عنوان می‌کند و می‌گوید: به همین دلیل اولویت اول محیط زیست جمع آوری فاضلابهای بیمارستانی از طریق شبکه فاضلاب شهری است، هرچند این امر را به عنوان راه حل آخر نمی‌پذیریم.

این مقام مسؤول در عین حال از آمار دقیق بیمارستانهای متصل به شبکه جمع آوری فاضلاب شهری اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و می‌گوید: آخرین آمار را نداریم، اما می‌دانیم که بیشتر بیمارستانها به شبکه وصل هستند.
وی با بیان اینکه اگر آمار دقیق می‌خواهید، از شرکت آب و فاضلاب بگیرید، می‌افزاید: طبق مصوبه سالیان گذشته شورای بهداشت تمام نقاط و مراکز خاص زودتر در مسیر شبکه فاضلاب شهری قرار گرفته‌اند.
وی در عین حال مرجع تشخیص نهایی آلودگی فاضلاب در بحث سلامت را مراجع بهداشت و درمان و در بحث تشخیص آلودگی را محیط زیست اعلام می‌کند.

یک واقعیت
به هر حال آنچه مسلم است اینکه وجود مقادیر زیادی کلر و فلزات سنگین در نتایج بررسی روی فاضلاب بیمارستانی اثبات شده است.
همچنین مقداری ترکیبات هالوژنه آلی که حاصل از واکنش کلر با ترکیبات آلی موجود در فاضلاب و از جمله مواد خطرناک محسوب می‌گردند، در این نوع از فاضلاب شناسایی شده است.
از سوی دیگر می‌دانیم که ماده فرمالدئید به فرمول HCHO نیز در بیمارستانها و مراکز درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده به محض ورود به فاضلاب اثرات منفی خود را نشان می‌دهد و بر فعالیت بیولوژیکی سیستمهای تصفیه فاضلاب تأثیری منفی دارد و می‌تواند فرآیند تصفیه را برای مدتها به تأخیر اندازد و سیستمها را از مدار خارج کند.
حال اگر مقایسه ارزیابی محتوای پرقدرت آلودگی‌های بیمارستانی را فاضلاب شهری مقایسه کنیم، این مقایسه نشان می‌دهد که قطعاً فاضلاب بیمارستانی می‌تواند تأثیر بسزایی روی سیستم فاضلاب شهری و مراحل مختلف تصفیه داشته باشد.
چراکه انجام آزمایش فاضلاب بیمارستانی بر روی موشها نشان می‌دهد که این فاضلابها به طور بالقوه موتاژینک هستند. منشأ این موتاژنها بررسی شده و مشخص شده که به علت وجود ترکیبات ارگانوهالوژنهاست که در نتیجه استفاده هیپوکلریت سدیم و بعضی مواد هالوژنه موجود در مواد ضدعفونی کننده در فاضلاب بیمارستان می‌باشد.