در نگاهی موشکافانه به سیر اقتصاد ایران، یک نکته خود نمایی میکند، اینکه با وجودخام فروشی، مشکلاتی همچون بیکاری، تورم و رکود همواره گریبانگیر اقتصاد ایران بوده است، از طرفی تحولات اقتصاد جهانی در سالهای گذشته و آسیب پذیری نظام اقتصادی ایران از تهدیدهایی همچون تحریم و کاهش شدید بهای نفت خام در بازارهای جهانی این موضوع را مطرح میکند که ساختار اقتصادی ایران منسوخ و فشل است و گذر از اقتصاد متکی به منابع بیش از پیش احساس میشود.
یکی از رویکردهای نوینی که در نظام اقتصادی کشورهای توسعه یافته و پیشرفته نهادینه شده تمرکز بر دانش افزایی در مسیر توسعه اقتصادی است، رویه ای که در سند چشم انداز بیست ساله و برنامه چهارم توسعه اقتصادی و فرهنگی کشور نیز بر عملیاتی کردن این رویکرد از اقتصاد به منظور تعامل بهتر با اقتصاد جهانی تأکید شده، هر چند در عمل پیشرفت محسوسی در این زمینه اتفاق نیفتاده است. اقتصاد دانش محور، اقتصادی است که در آن خلق دانش و بهره برداری از آن در راستای ایجاد ثروت در مسیر رشد و توسعه اقتصادی نقش غالب را ایفا میکند و از دانش به عنوان یک کالای بدون محدودیت استفاده میشود. اقتصاد دانش بنیان دارای بیشترین ارزش افزوده برای نظامهای اقتصادی است، زیرا محصولات این اقتصاد جنبه نرم داشته و از حیث تحریمها نیز کمتر اثر میپذیرد. در حقیقت نقش دانش در این الگو فراهم نمودن ساز و کارهایی برای هم افزایی منابع است و موجب تغییرات گسترده ای در ابعاد ساختاری و محتوایی یک نظام اقتصادی و تکمیل چرخه بازاریابی شامل ایده پردازی، رشد خلاقیت و تجاری سازی محصولات میگردد. گسترش و کاربرد عملی اقتصاد دانش بنیان نیازمند سیاستگذاری صحیح و اصولی از مرحله برنامه ریزی تا دریافت بازخورد است، زیرا پایداری این نوع از نظام اقتصادی به ایجاد ساز و کارهایی برای شناخت عوامل مؤثر بر تولید و به کارگیری دانش برای تولید ثروت و اشتغال در همه زمینهها وابسته است. از طرفی توسعه در اقتصاد دانش محور با روش سنتی در مدیریت اقتصاد قابل مدیریت نیست، از این رو ماهیت سیال و پویای اقتصاد دانش بنیان و حلقه بسته به کارگیری مدیران اقتصادی و بعضاً سالخورده و کم انرژی سبب شده است همپوشانیهای مأموریتی و موازی کاریهایی در وظایف نهادهای متولی و مدیران تصمیم گیر کشور پدید آید و مسایلی مانند ضعف ساختار نظام اقتصادی، دانش بری پایین فعالیتهای اقتصادی، ضعف کارآفرینی مبتنی بر دانش، عدم تطبیق در عرضه و تقاضای سرمایه انسانی و سیاستهای موازی در نظام آموزش عالی به عنوان موانع این رویکرد از اقتصاد خودنمایی نمایند.
مدیرکل دفتر تجاری سازی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در گفتوگو با فارس در خوشبینانه ترین وضعیت در شرایط کنونی، کمتر از ۱۰ درصد سهم اقتصاد کشور به اقتصاد دانش محور سوق پیدا کرده است.
اسماعیل قادری فر ادامه داد: اقتصاد دانش محور هنوز به صورت شایسته و بایسته نتوانسته است جای خود را در کسب و کار کشور نهادینه سازد، یکی از موانع اصلی جهت تحقق این رویکرد، عدم تحریک تقاضا و بازارسازی در این زمینه بوده است.
وی افزود: شالوده اصلی الگوی اقتصاد مقاومتی گذر از اقتصاد تک محصولی و منبع محور به دانش محور است که در بیش از ۹بند از سیاستهای ابلاغی اقتصاد مقاومتی از سوی رهبری نظام به موضوع اقتصاد دانش بنیان اشاره شده است.
وی معتقد است : برای پر رنگتر شدن اقتصاد دانش محور باید به ایجاد زمین بازی برای محصولات و مصنوعات دانش بنیان بیشتر توجه نمود.
سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس نیز به قدس میگوید: اصل مبنای اقتصاد درون زا تکیه بر منابع داخلی است، اما برای بهره برداری مؤثر و ایجاد ارزش افزوده پایدار از این منابع، باید دانش در محوریت قرار بگیرد.
سعید باستانی افزود: کشور از حداکثر منابع برخوردار است، اما در چیدمان و افزایش بهره وری اقتصادی از آنها مشکل دارد که دانش این مسأله را برطرف خواهد کرد.
وی افزود: به طور مثال کشور نفت را به صورت خام فروشی به قیمتهای پایین در بازارهای جهانی به فروش میرساند، اما مشتقات همین نفت را با قیمتهای بالا از کشورهای دیگر خریداری میکند، بنابراین باید دانش در جایی که ارزش افزوده ایجاد میکند استفاده شود و از این جهت به توسعه پایدار در اقتصاد کمک نماید، زیرا پاشنه آشیل اقتصاد دانش محور، عدم استفاده از دانشی است که رشد و توسعه اقتصادی را تضمین نماید، از این رو با وجود دانش در بسیاری از اقتصادهای جهان، آنها را در زمره نظامهای اقتصادی دانش محور قرار نمی دهد، زیرا دانش باید به صورت کاربردی و با استفاده چند منظوره از منابع، نیازهای مجموعه اقتصادی را برآورده نماید.
وی معتقد است: برای نهادینه سازی اقتصاد دانش محور باید نقش و جایگاه دانشگاهها در کشور بازتعریف شود و بر ضرورت دخالت دادن آنها در چرخه صنعت و اولویت بندی منابع تأکید شود.
به عنوان مثال قهوه محصول راهبردی کشور برزیل است و دانشگاههای این کشور نیز به شیوههای مختلف سعی در افزایش کیفیت و معرفی آن به جهان را دارند، اما آیا دانشگاههای کشور ما برای زعفران و نفت این سیاست را در پیش گرفتهاند؟
نماینده تربت حیدریه، زاوه و مه ولات در مجلس دهم میافزاید: اقتصاد دانایی محور مستلزم شالوده شکنی و تجدید ساختار اقتصادی به همراه عواملی مانند نهادینه کردن دانش در اجتماع، گسترش فرهنگ یادگیری مستمر، سرمایه گذاری در زمینه تحقیق و توسعه، ارتباط بین صنعت و مراکز دانشگاهی، توزیع متوازن اعتبارات به منظور فراهم نمودن زیرساختها و ترغیب بخش خصوصی نسبت به سرمایه گذاری در زمینه اقتصاد دانش بنیان است.
وی ادامه داد: اگرچه به دلیل مواردی مانند افزایش کارایی و شدت یافتن رقابت جهانی در عرصه اقتصاد و تغییر سلایق مصرف کنندگان، اقتصاد دانش محور مورد توجه قرار گرفته است، اما باید مراقب بود الگوی هزینه -فایده نیز در این رویکرد مد نظر قرار داده شود و محصولاتی توسعه پیدا نکنند که قابل فروش و عرضه نباشند، بنابراین لازمه گذر از اقتصاد «منبع محور» به «دانش محور»، نگرش کارشناسانه به موضوع اقتصاد با در نظر گرفتن تدابیر همه جانبه و اراده ملی است.
نظر شما