پایگاه‌های معتبر جهانی مثل «نامبئو» که وضعیت کشورها را از نظر مولفه‌های کیفیت زندگی بررسی می‌کنند، در رتبه‌بندی تازه خود، جایگاه ایران را از رتبه ۸۰ (در سال گذشته میلادی) به رتبه ۴۹ (سال ۲۰۱۶) ارتقا داده‌اند. این تغییر رتبه بیشترین سطح بهبود در بین کشورهای مورد بررسی این پایگاه بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد دلیل اصلی این جهش مربوط به ارتقای متغیرهای اقتصادی به‌خصوص «کنترل تورم» است. به‌گونه‌ای که بیشترین عامل موثر بر بهبود جایگاه ایران، سه زیرشاخص «قدرت خرید»، «قیمت مصرف‌کننده» و «نسبت قیمت دارایی به درآمد» بوده است که همگی در زمره شاخص‌های اقتصادی هستند و نشان می‌دهد تغییرات اخیر اقتصادی کشور، روی بهبود کیفیت زندگی موثر بوده است. با این حال، بررسی اجزای شاخص کیفیت زندگی حاکی از این است که طی یک سال گذشته در برخی از مولفه‌ها مثل «ترافیک شهری» و «آلودگی»، وضعیت کشور نامطلوب‌تر از قبل شده است که لزوم رسیدگی جدی را نشان می‌دهد. علاوه‌بر این، با وجود بهبود صورت گرفته، هنوز جایگاه کشور در مقایسه با کشورهای منطقه چندان مناسب نیست و هنوز گام‌های بسیاری در این مسیر باید برداشته شود.

بررسی گزارش‌های جهانی از جایگاه کشورها در زمینه شاخص «کیفیت زندگی» نشان می‌دهد ایران در سال جاری بیشترین بهبود را در بین کشورهای مختلف داشته و از جایگاه ۸۰ به جایگاه ۴۹ در فهرست کشورها ارتقا یافته است. نگاهی به اجزای شاخص نشان می‌دهد در بهبود کیفیت زندگی کشور طی این یک سال، ارتقای متغیرهای اقتصادی و به خصوص «تورم» بیشترین تاثیر را داشته است. به گونه‌ای که بیشترین عامل موثر بر بهبود جایگاه ایران، سه زیرشاخص «قدرت خرید»، «قیمت مصرف‌کننده» و «نسبت قیمت دارایی به درآمد» بوده است که همگی در زمره شاخص‌های اقتصادی هستند و نشان می‌دهد تغییرات اخیر اقتصادی کشور، روی بهبود کیفیت زندگی موثر بوده است. با این حال، بررسی اجزای شاخص کیفیت زندگی حاکی از این است که طی یک سال گذشته، در برخی از مولفه‌ها مثل «ترافیک شهری» و «آلودگی» وضعیت کشور نامطلوب‌تر از قبل شده است که لزوم رسیدگی جدی را نشان می‌دهد. علاوه بر این، با وجود بهبود صورت گرفته هنوز جایگاه کشور در مقایسه با کشورهای منطقه نامناسب است که راهکار آن، بهبود رشد اقتصادی، تداوم کنترل تورم، افزایش شفافیت به همراه مبارزه نظام‌مند با فساد و مهم‌تر از همه، برنامه‌ریزی‌های موثر برای ارتقای شاخص‌های رفاهی در کشور خواهد بود.

‌شاخصی برای سنجش کیفیت زندگی

در طول سه دهه اخیر، کیفیت زندگی، به‌عنوان جانشینی برای رفاه مادی به اصلی‌ترین هدف اجتماعی کشورهای مختلف تبدیل شده است و در حال حاضر، یکی از چارچوب‌های نظری مورد قبول در بررسی شرایط زندگی جوامع مختلف به شمار می‌رود. کیفیت زندگی از اساسی‌ترین موضوعات علوم اجتماعی است که در آن مولفه‌های مادی توسعه اقتصادی و تولیدات داخلی در کنار مولفه‌های غیرمادی چون کیفیت کار، سطح باسوادی و فرهنگی، استاندارد پزشکی و بهداشت، کیفیت فراغت و تفریح، شرایط محیط زیست، جو سیاسی و حتی آزادی و اتحاد ملی مورد بررسی قرار می‌گیرند. در زمینه محاسبه این شاخص مطالعات متعددی در نقاط مختلف دنیا صورت پذیرفته است که هر کدام از این مطالعات بر جنبه‌ای خاص از این مفهوم تاکید کرده‌اند. یکی از جدیدترین مطالعات انجام شده در این حوزه، متعلق به پایگاه اطلاعاتی «نامبئو» (Numbeo) است که یکی از بزرگ‌ترین پایگاه داده‌های جهان است و اطلاعات کاملی را درخصوص متغیرهای رفاهی جمع‌آوری کرده است.

گزارش حاضر نشان می‌دهد که شاخص کیفیت زندگی کشور ایران طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶، به میزان ۳۱ پله ارتقا یافته است. بررسی اجزای این شاخص نشان می‌دهد موفقیت ایران در ارتقای کیفیت زندگی در اثر کنترل تورم بوده است. کنترل تورم موجب ارتقای دو شاخص افزایش قدرت خرید و نسبت قیمت دارایی به درآمد شده است. به عبارت دیگر، مردم ایران قدرت تملک دارایی ثابت بیشتری در سال ۲۰۱۶ نسبت به ۲۰۱۵ داشته‌اند، ولی در دو شاخص ترافیک شهری و آلودگی؛ وضعیت ایران نامطلوب‌تر شده است. اطلاعات گزارش حاضر، از ترجمه گزارش شاخص کیفیت زندگی گرفته شده است که توسط پایگاه اطلاعاتی نامبئو منتشر می‌شود و نسخه فارسی آن از سوی «تقی طزری»، «ایمان آقا کریم علمدار» و «محمدحسین یوسف بیگی» تهیه و ترجمه شده است.

هشت مولفه تشکیل‌دهنده شاخص

شاخص کیفیت زندگی ارائه‌شده در روش «نامبئو»، براساس هشت مولفه زیر اندازه‌گیری می‌شود: «شاخص قیمت مصرف‌کننده؛ شاخص قدرت خرید؛ نسبت قیمت دارایی به درآمد؛ شاخص مراقبت بهداشتی؛ شاخص ایمنی؛ شاخص زمان ترافیک شهری؛ شاخص آلودگی و شاخص آب و هوا».

شاخص قیمت مصرف‌کننده: این شاخص اندازه‌گیری تغییرات متوسط قیمت‌های پرداخت شده به‌وسیله مصرف‌کنندگان برای یک سبد بازاری از کالاها و خدمات مصرفی در طول زمان است.

شاخص قدرت خرید: این شاخص قدرت نسبی خرید کالا و خدمات را در شهری معین و برای دستمزدهای متوسط آن شهر نشان می‌دهد.

نسبت قیمت دارایی به درآمد: نسبت قیمت به درآمدسنج‌های بنیادین برای توانایی خرید آپارتمان است (هر چه پایین‌تر، بهتر) که عموما به‌صورت نسبت قیمت‌های میانه آپارتمان به درآمد قابل تصرف خانوار محاسبه می‌شود و به‌صورت سال‌های درآمد بیان می‌شود (هر چند در در جاهای دیگر، گونه‌های مختلف آن مورد استفاده قرار می‌گیرد).

شاخص مراقبت بهداشتی: این شاخص یک برآورد کلی از سیستم مراقبت بهداشتی، متخصصان مراقبت بهداشتی، تجهیزات، کارکنان، پزشکان، هزینه و ... است.

شاخص ایمنی: شاخص ایمنی بر خلاف شاخص جرم است و هر چه میزان جرایم در یک شهر کمتر باشد، شاخص ایمنی آن بالاتر است.

شاخص زمان ترافیک شهری: این یک شاخص مرکب از زمان سپری شده در ترافیک به منظور انجام کارها، میزان co۲ تولید شده در ترافیک و نارضایتی کلی از سیستم حمل و نقل است.

‌ شاخص آلودگی: شاخص آلودگی برآورد کلی از میزان آلودگی در شهرها است. بزرگ‌ترین وزن در این شاخص به آلودگی هوا و آب داده شده است که دو مولفه مهم در آلودگی هستند.

بهبود ۳۱ پله‌ای جایگاه ایران

در فرمول سال ۲۰۱۶ نامبئو برای سنجش شاخص کیفیت زندگی، از متغیر آلودگی هوا نیز استفاده و تلاش شده است ابعاد زیست محیطی این مفهوم مدنظر قرار گیرد. در این روش، نمره کیفیت زندگی کشورها در بازه‌ای بین منفی تا مثبت در نوسان است و به‌عنوان مثال در سال ۲۰۱۵ سوئیس با نمره ۹۴/ ۲۲۲ در جایگاه اول و ونزوئلا با نمره منفی ۰۴/ ۵۳ در جایگاه ۸۶ دنیا قرار گرفته است. این در حالی است که در رده‌بندی ۲۰۱۶، دانمارک جای سوئیس را در رتبه اول گرفته و پس از این دو، کشورهای استرالیا، نیوزیلند، آلمان، اتریش، هلند، اسپانیا، فنلاند و ایالات‌متحده آمریکا جزو ۱۰ کشور اول دارای شاخص بهتر در زمینه کیفیت زندگی هستند. در رده‌بندی مربوط به امسال، ایران در جایگاه ۴۹ این فهرست در بین کشورهای جهان واقع شده و بالاتر از کشورهایی مثل برزیل، چین، مصر، روسیه و مالزی قرار دارد. در بین کشورهای آسیایی، ژاپن با رتبه ۱۶، کره‌جنوبی با رتبه ۲۱، تایوان با رتبه ۲۹، هند با رتبه ۴۷ و هنگ‌کنک با رتبه ۴۸ در جایگاهی بالاتر از ایران قرار دارند و در بین کشورهای منطقه نیز عربستان با رتبه ۲۶، امارات متحده عربی با رتبه ۳۵، قطر با رتبه ۴۱، ترکیه با رتبه ۴۳ و اردن با رتبه ۴۴ بالاتر از ایران واقع شده‌اند.

همان‌گونه که داده‌های موجود نشان می‌دهد، رتبه شاخص کیفیت زندگی ایران در سال ۲۰۱۶، معادل ۴۹ است که جایگاه نسبتا مناسبی در این شاخص محسوب می‌شود. بررسی وضعیت کشور ایران در شاخص کیفیت زندگی و زیرشاخص‌های آن طی دو سال گذشته بیانگر این است که در زمینه این شاخص توانسته است نسبت به سال ۲۰۱۵، پیشرفت ۳۱ پله‌ای را تجربه کند که در نوع خود نسبتا کم‌نظیر بوده است. بررسی داده‌های موجود در زمینه تغییرات جایگاه کشورها در شاخص کیفیت زندگی نشان می‌دهد که در صدرجدول کشورهایی که بیشترین میزان پیشرفت در شاخص کیفیت زندگی طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶ را داشته‌اند، ایران با پیشرفت ۳۱ پله‌ای مشاهده می‌شود. همچنین در بین کشورهایی که بیشترین پسرفت را در شاخص کیفیت زندگی تجربه کرده‌اند، در صدر آنها قطر با سقوط ۲۱ پله‌ای قرار گرفته است. داده‌های موجود نشان می‌دهد که در بین کشورهای منطقه آسیای جنوب‌غربی، کشورهای ایران و مصر بیشترین پیشرفت و کشورهای قطر، امارات‌متحده‌عربی و عربستان سعودی بیشترین پسرفت را تجربه کرده‌اند. این داده‌ها نشان می‌دهد که ایران در بین کشورهای منطقه تجربه بسیار خوبی داشته و توانسته است در این زمینه از سایر رقبا پیشی بگیرد. با این حال به لحاظ جایگاه و دسترسی به جایگاه اول منطقه، ایران با رقبایش فاصله دارد.

اثر اقتصاد بر بهبود کیفیت زندگی

نگاهی به اجزای شاخص نشان می‌دهد که بیشترین عامل موثر بر بهبود جایگاه ایران، سه زیرشاخص قدرت خرید، شاخص قیمت مصرف‌کننده و شاخص نسبت قیمت دارایی به درآمد (هر چه پایین‌تر باشد، بهتر است) بوده است. این شاخص‌ها همگی در زمره شاخص‌های اقتصادی هستند و نشان می‌دهد اقتصاد ایران نسبت به سال ۲۰۱۵، از رشد خوبی برخوردار بوده است. از سوی دیگر، شاخص‌های فوق به نوعی در ارتباط با یکدیگر نیز هستند. به‌عنوان مثال شاخص زمان ترافیک شهری که اشاره به مدت زمان سپری شده در رفت و آمدهای درون شهری دارد، با شاخص آلودگی در ارتباط است چراکه سنگینی ترافیک در سطح معابر شهری، موجب افزایش آلودگی‌های محیطی است و به این طریق، کیفیت زندگی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. شاخص قیمت مصرف‌کننده که به نوعی اندازه‌گیری تغییرات متوسط در طول زمان در قیمت‌های پرداخت شده به‌وسیله مصرف‌کنندگان برای یک سبد بازاری از کالاها و خدمات مصرفی است، به میزان تورم موجود در جامعه و نیز قدرت خرید مصرف‌کننده اشاره دارد. در شرایطی که تورم افزایش پیدا کند و قدرت خرید مصرف‌کننده به واسطه این تورم با کاهش مواجه شود، می‌توان گفت کیفیت زندگی افراد کاهش پیدا می‌کند.

این در حالی است که بعد از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، شاخص تورم در ایران با رشد ناگهانی مواجه شد و در کنار این عامل، اثرات تحریم‌های خارجی، موجب کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان ایرانی شد، به همین دلیل وضعیت ایران در این شاخص نامناسب است. شاخص ایمنی، اشاره به احساس امنیت در قبال وقوع جرایم در جامعه دارد و زمانی که میزان جرم رو به افزایش باشد، این شاخص دچار کاهش می‌شود و میزان احساس ناامنی در جامعه بالا می‌رود. همچنین ممکن است میزان جرایم در جامعه بالا باشد، ولی به دلیل عملکرد صحیح نهادهای نظارتی و کنترلی همچون پلیس، این شاخص ثابت باقی بماند و افراد همچنان احساس امنیت داشته باشند، بنابراین تازمانی که میزان جرایم در سطح بالایی باشد، احساس امنیت کاهش پیدا خواهد کرد و در نتیجه آن، کیفیت زندگی کاهش پیدا خواهد کرد. در شاخص مراقبت بهداشتی وضعیت ایران چندان نامناسب نیست و می‌توان گفت در دنیا، در جایگاه میانه قرار گرفته است ولی از آنجایی که آمار درج شده در پایگاه، مربوط به ۶۱ کشور جهان است، ایران از نظر بهداشتی، در رتبه ۵۸ قرار گرفته است، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت: در صورتی که آمار ارائه شده در پایگاه مربوط به ۱۳۲ کشور یا بیشتر باشد، وضعیت ایران بهتر قابل درک است.

منبع: دنیای اقتصاد