اختصاصی قدس آنلاین - ضعف در نظام آموزشی کشور موضوع انکارناپذیری نیست تا بخواهیم آن را با دلیل و مدرک و استدلال های گوناگون اثبات کنیم. با وجود آنکه اکثر صاحب نظران تایید می کنند نظام آموزشی کشور نیاز به تغییرات دارد اما همچنان آنطور که باید روش قابل قبولی ایجاد نشده تا بتوان با پیشبرد آن ضعف آموزشی را تقویت کرد. تلاش برای انجام روش های گوناگون آموزشی تاکنون نتیجه خوشایندی را دربرنداشته است. حتی بعد از تصویب سند تحول بنیادین در آذرماه ۹۰ و تغییر از نظام آموزشی سه دوره پنج ساله، سه ساله و چهارساله به ۲ دوره ۶ ساله ابتدایی و دوره ۶ ساله متوسطه و تالیف جدید برخی کتاب ها تحولی در آموزش و پرورش کشور رخ نداده است.

به این نکته زمانی بیشتر می رسیم که نظام آموزش و پرورش کشور را با سایر نظام های آموزشی موفق جهان مقایسه می کنیم. نظام آموزشی کشورهایی مانند ژاپن، کره، فنلاند و... نمونه هایی هستند که نشان می دهند نظام آموزشی کشور برای بهبود اوضاعش راه درازی در پیش دارد. از نحوه تدریس، معلم ها، کتاب ها و... گرفته تا استفاده از مدرن ترین و به روزترین تکنولوژی های آموزشی.

اما این کشورها چطور توانسته اند در این زمینه موفق باشند و آموزش و پرورش ایران هنوز نتوانسته با وجود تمام تلاش هایش گام موثری بردارد؟ کشورهای آسیای شرقی جزو موفق ترین کشورهایی هستند که توانسته اند به خوبی بخش آموزش و پرورش را مدیریت کنند.

به عنوان مثال ژاپن کشوری است که در زمینه آموزش و پرورش بسیار موفق عمل کرده و می توان از آن به عنوان یک الگوی آموزشی یاد کرد. چون آنها یک شعار مهم دارند که البته به آن عمل هم می کنند: «هر فرد در هرجا و هر زمان باید بیاموزد.» برنامه‌های مدارس ژاپن اجرای برنامه های یادگیری در همه زندگی است. در حقیقت یادگیری در تمام عمر به اندازه آموزش و پرورش رسمی اهمیت دارد. معلمان ژاپن عقیده دارند کودکان دوره ابتدایی برای یادگیری علم به مدرسه نمی‌آیند بلکه هدف از مدرسه دیدار دوستان است. آنها در مدارس ابتدایی به بازی، درست کردن کاردستی، موسیقی و خانه داری(آشپزی، خیاطی و نظافت) توجه بسیار می کنند. این گونه برنامه‌ها یک سوم اوقات دانش‌آموزان را به خود اختصاص می دهد. دانش‌آموزان مدارس ژاپن از همان کلاس اول ابتدایی در برنامه‌ای با عنوان «به سوی کار» به یادگیری و انجام حرفه هایی مانند زراعت و صنعت می‌پردازند؛ اما در نظام آموزشی کشور ما، آموزش ها بیشتر حول محور چه موضوعاتی است؟

تغییر باید از صفر تا صد باشد

مدار آموزش و پرورش ایران از ابتدایی تا پایان دوران تحصیلی فرد بر مدار حافظه محوری می گردد. بابک هاشمی نکو، کارشناس ابتدایی که قبلا مدیریت منطقه ۳ آموزش و پرورش را هم به عهده داشته با اشاره به این مساله به «قدس آنلاین» می گوید: «یکی از کارهای مهمی که در آموزش و پرورش باید انجام شود تغییر نگرش است. هر تغییر ساختاری که انجام گرفته بدون تغییر نگرش بوده و برای همین می بینید که تاکنون این تغییرات موفقت آمیز نبوده. مثلا می خواهند روش توصیفی در ابتدایی را پیاده کنند و امتحانی از دانش آموزان نگیرند؛ اما معلم ها در کنار فعالیت های توصیفی همچنان آموزش های کتبی و نمره ای شان را حفظ کرده اند. بنابراین این تغییر نگرش از صفر تا صد باید انجام گیرد. چون می بینید که مقاومت همچنان روی روش های سنتی وجود دارد.»

دانش آموزان ایرانی در مقطع متوسطه، بیش از 40 مبحث تجربی و ریاضی را می خوانند

او با انتقاد از تالیف کتاب های درسی ادامه می دهد: «در قسمت تالیف کتاب هم این مقاومت وجود دارد. اگر نظام آموزشی ژاپن را مورد بررسی قرار داده باشید می بینید محتوای کتاب های آنها بسیار سبک تر از محتوای کتاب های ایران است. مثلا علوم تجربی و ریاضی آنها در دوره اول متوسطه ۷-۸ مبحث است. ولی دانش آموز ایرانی باید بیش از ۴۰ مبحث را در علوم تجربی و ریاضی بخواند. معلم در ژاپن یک جلسه تدریس می کند بعد کار گروهی انجام می گیرد. سپس برای کار پژوهشی زمان گذاشته می شود. آنها کلاس های متنوع ورزشی دارند، مدارس مجهز و سالن های پیشرفته ورزشی و تفریحی کاری کرده تا آموزش و پرورش شان به اندازه کافی تنوع و جذابیت داشته باشد. اما در ایران به دلیل مباحث زیاد، معلم باید به سرعت آنها را درس بدهد و به سرعت از روی آنها عبور کند. در این سال ها نیز تعطیلات به دلیل آلودگی هوا بر این معضل افزوده و معلم ها به دنبال کلاس تقویتی هستند تا بتوانند کلاس های تعطیل شده را جبران کنند.»

خداحافظی با حافظه محوری/ محتوای کتاب های ما خیلی زیاد است

این کارشناس ابتدایی با تاکید بر فرمایشات مقام معظم رهبری که «باید از حافظه محوری در آموزش به سمت فکرمحوری حرکت کنیم» می گوید: «محتوای کتاب های ما خیلی زیاد است و به عبارتی حافظه مداری همچنان پیش می رود. در صورتی که چند سال پیش هم مقام معظم رهبری فرمودند باید از حافظه محوری به سمت فکرمحوری یا پژوهش محوری پیش رفت. مسئولان می گویند معلم ها آماده نیستند درصورتی که باید معلم را برای این تغییر نگرش از طریق ایجاد دوره ها، همایش ها، کلاس های ضمن خدمت و... آماده کرد. کتاب ها هم به درستی در این زمینه تالیف نمی شوند. درست است که یکی، دو درس با این هدف تهیه شده اما باید در کل کتاب ها این اتفاق و تغییرات رخ دهد. کل سیستم آموزش و پرورش ایران باید از یک نظام حافظه محور به سمت نظام پژوهش محور حرکت کند. هم کتاب، هم معلم و هم سیستم آموزش و پرورش باید به این سمت هدایت شود؛ اما همچنان در آموزش و پرورش ایران این حرکت و تغییر گسترده رخ نداده است.»

صرف بودجه برای آموزش و پرورش، عین سرمایه گذاری است/ تا به حال سهم آموزش و پرورش در بودجه سالانه ژاپن را با ایران مقایسه کرده اید؟

بودجه آموزش و پرورش در هر کشور نشان دهنده اهمیتی است که دولتمردان به بخش آموزش می دهند. در بسیاری از کشورهای پیشرفته این بودجه درصد قابل توجهی از درآمد ملی است. در بسیاری از این کشورها حتی درصد پایینی از این درآمد نیز رقم قابل توجهی است، به عنوان مثال ژاپن در سال ۲۰۱۰،  ۸.۳درصد از تولید ناخالص خود را صرف آموزش کرد.

تولید ناخالص داخلی این غول آسیایی در این سال معادل ۵.۸ هزار میلیارد دلار بوده که۳.۸ درصد آن صرف آموزش شده است. با یک حساب ساده معلوم می شود که هزینه آموزش و پرورش ژاپن در سال ۲۰۱۰ حدود ۲۲۰ میلیارد دلار بوده که در میان کشورهای جهان رقم بسیار بالای محسوب می شود. آنها معتقد هستند که صرف هزینه برای آموزش و پرورش کشور مانند سرمایه گذاری است و در آینده به خوبی از این سرمایه گذاری می توانند بهره برداری کنند.

اما بررسی بودجه سال ۱۳۹۵ نشان می دهد سهم وزارت آموزش و پرورش در سال۹۴، ۲۸ هزار و۵۴۰ میلیارد تومان برآورد شده بود. این در حالی است که بودجه عملکرد وزارت آموزش و پرورش در سال ۹۳، ۲۰ هزار و ۶۲۱ میلیارد تومان بود و بودجه مصوب سال ۱۳۹۴ به رقم ۲۳ هزار و ۵۸۴ میلیارد تومان رسید. در مجموع با در نظرگرفتن بودجه تملک‌ دارایی‌های سرمایه‌ای، بودجه آموزش و پرورش به ۲۸ هزار و ۶۹۰ میلیارد تومان در سال ۹۵ رسیده. میزان اعتبارات اختصاص یافته به آموزش و پرورش نسبت به کل اعتبارات دولت ۳.۱۰ درصد اعلام شده و ۹.۱۴ درصد از اعتبارات هزینه ای دولت به آموزش و پرورش اختصاص داده شده و این در حالی است که در سال ۹۴ این رقم ۱۳.۹ درصد بود.

تحول در آموزش و پرورش باید خواست عمومی باشد

هاشمی تاکید می کند که تحول در جامعه از طریق تحول در آموزش و پرورش رخ خواهدداد: «در کشور این تفکر باید ایجاد شود اگر بخواهیم تحول ایجاد کنیم گام نخست تحول در آموزش و پرورش است. خیلی از کشورها این دید را داشتند و آموزش و پرورشان را اصلاح کردند تا توانستند جامعه را اصلاح کنند. هنوز این دید در ایران وجود ندارد. در آموزش و پرورش باید افراد متخصص روی کار بیایند. لازم است افراد متخصص از وزیر آموزش و پرورش، معاون های آن و... گرفته تا پایین ترین سمت ها را دربرگیرد و در همه دوره ها به آن توجه شود. باید سراغ کسانی رفت که درک علمی نسبت به آموزش و پرورش دارند یعنی از مباحث تعلیم و تربیت و روانشناسی تربیتی آگاهی داشته باشند تا عمق اهمیت چنین موضوعی را درک کنند.»

ملاک بچه های ما برای انتخاب معلم خوب، خوب جزوه دادن است

وی می گوید: «اگر در زمینه کشورهایی که آموزش و پرورش موفق دارند مطالعات تطبیقی صورت گیرد می توان راحت تر گام های موفقیت را برداشت. چنین فعالیت هایی نیازمند یک خواست همگانی است. مردم را باید به این باور برسانیم. خود من در مدرسه ای از بچه ها پرسیدم علت اینکه یک معلم را بهتر می دانید بدون آنکه نامی از او ببرید چیست؟ گفتند معلمی که خوب جزوه می دهد! دقت کنید تفکر کل جامعه اشتباه است. در صورتی که معلم خوب معلمی است که دانش آموز را به فکر کردن و انجام پژوهش وادار کند. معلمی که بهترین سوال را مطرح کند و دانش آموز را به سمت بهترین جواب بکشاند. هزینه این تحول خواست عمومی است و از مسئولان ارشد کشور نیز باید شروع شود. در کنار آن سیستم گزینش معلم ها باید اصلاح شود و ورودی به این سیستم به شکل تخصصی تری انجام گیرد. از طرفی وضعیت معیشتی معلم ها هم باید اصلاح شود تا بهترین های اجتماع تمایل داشته باشند معلم شوند و از فیلترهای قوی گزینش های تخصصی عبور کنند. معلم ها در کشورهایی که نظام آموزشی موفقی دارند در بالاترین رده های شغلی مانند پزشکی و وکالت قرار می گیرند. در ایران هم باید جایگاه معلم رفیع باشد.»

تحول در آموزش و پرورش هم زمان می خواهد، هم هزینه و هم باور جمعی

وی با اشاره به اینکه در کنار تمام این فعالیت ها باید کتاب های آموزشی اصلاح شوند و معلم ها در کنار تدریس مهارت های زندگی یاد بچه ها بدهند ادامه می دهد: «تکنولوژی در آموزش این روزها بسیار حائزاهمیت است، باید تکنولوژی و فناوری در سیستم آموزش و پرورش جا باز کند و این سرآغازی است برای تحول آموزش و پرورش که هم زمان، هم هزینه و هم باور جمعی می خواهد.»