قدس آنلاین - اکوسیستم دریایی و وضعیت گونه‌هایی که در دریاهای ایران زندگی می‌کنند از مباحثی است که مردم آشنایی کمتری با آن دارند و البته این هم دلایل خاص خود را دارد. در تماسی با داود میرشکار مدیر کل زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست درباره محیط زیست دریایی خلیج فارس و دریای عمان و گونه‌های در حال انقراض در آن‌ها گفت‌وگو کردم که می‌خوانید. با این امید که پرداختن به موضوعاتی از این دست، باعث ایجاد حساسیت بیشتر در بین مردم و مسؤولان شود و قدم‌های بیشتری برای حفاظت از این زیست بوم‌ها و گونه‌های در معرض انقراض برداشته شود.

* برای شروع بفرمایید پایش اکوسیستم خلیج فارس در چه وضعیتی است؟

** در خصوص آمار تنوع زیستی آب‌های دریای عمان، خلیج فارس و دریای خزر اطلاعاتمان بسیار محدود است به این دلیل که جمع‌آوری اطلاعات در حوزه محیط زیست دریایی نیازمند تجهیزات پایه از قبیل شناور، انواع تجهیزات نمونه‌برداری و نیروی انسانی متخصص است و در کنار این موارد، تخصیص اعتبارات مورد نیاز برای جمع‌آوری و آنالیز نمونه‌ها و تولید اطلاعات قابل اتکا از داده‌های خام بسیار ضروری است. مردم و مسؤولان با معضلات محیط زیست دریایی آشنایی کافی ندارند بنابراین دغدغه ای نیز ایجاد نشده و به تبع آن مطالبه‌ای هم در این حوزه ندارند و به همین دلیل توجه به محیط زیست دریایی در اقشار مختلف کشور از سطح بالایی برخوردار نیست.

* شما به عنوان یک مدیر از شناخت کم مردم و مطالبه نکردن آنها در مسایل و معضلات حوزه دریایی صحبت کردید. حالا اگر مطالبه مردمی نبود، نباید بودجه اختصاص پیدا کند؟

 **با توجه به این که سه حوزه دریایی کشور از سرمایه‌های ملی محسوب می‌شود، قطعاً برای حفاظت از آن‌ها باید تخصیص اعتبارات مناسب صورت پذیرد اما واقعیت این است که در بروز مشکل ریزگردها ما تا چه اندازه مطالبه مردمی داریم و دولت‌ها هم با توجه به این مطالبات باید پاسخگو باشند. من همیشه گفته‌ام که دریا، دل بزرگی دارد و مشکلاتش را دیرتر بروز می‌دهد، اما اکنون مشکلات به جایی رسیده است که خواه ناخواه یک سری از محدودیت‌هایی را برای زندگی در سواحل ایجاد کرده است. آلودگی‌های ساحلی - دریایی، کاهش ذخایر صید و... نشان می‌دهد که از آستانه تحمل خلیج فارس و دریای عمان خارج شده‌ایم پس وقت آن است که اقشار مختلف مردم در حوزه محیط زیست دریایی رویکردی متفاوت و مطالبه گرانه در پیش بگیرند.

* چه باید کرد که مطالبه جدی مورد نظر شکل بگیرد؟

** برای این که مردم در این حوزه مطالبه داشته باشند باید اطلاع رسانی کافی انجام شود و این کاری است که ما در حد توان خود آن را از کانال رسانه‌های مختلف انجام داده‌ایم و در کنار این اطلاع رسانی‌ها کارگاه‌های آموزشی هم برای مردم با موضوع حفظ گونه‌های در حال انقراض برگزار کردیم اما مطمئناً این اقدام‌ها کافی نیست و به فعالیت‌های مستمرتری در این حوزه نیازمندیم. متأسفانه دغدغه هایی که مردم در خشکی دارند بیشتر است و مطالباتشان نیز در خشکی مشهودتر است. این را از مقایسه بین سازمان‌های مردم نهادی که در هر دو حوزه خشکی و دریا فعالیت می‌کنند نیز می‌توان فهمید. در محیط زیست طبیعی یگان‌های مختلفی برای حفاظت از عرصه‌های طبیعی تلاش می‌کنند و بدلیل مشهود بودن جرم، نقش هم‌افزایی برای یکدیگر دارند ولی در حوزه دریایی کشور به علت گستردگی مساحت آب‌های تحت مدیریت و وظایف سنگین محوله توانایی نقش آفرینی در تمامی حوزه‌ها از جمله حفاظت از محیط زیست را ندارند. مرزبانی نیروی انتظامی، نیروی دریایی سپاه، نیروی دریایی ارتش، یگان حفاظت شیلات و... در حیطه مسؤولیت‌ها و مأموریت‌ها، وظایف خود را به خوبی ایفا می‌کنند ولی حوزه محیط زیست چون تخصصی است یگانی متخصص می‌خواهد که آشنایی لازم را در مورد زیست گاه‌های آبی و گونه‌ها داشته باشد تا نقشی مؤثر در پیشگیری از جرایم عمدی و غیر عمدی ایفا کند و در صورت بروز جرم نسبت به حداقل رساندن آسیب‌ها تلاش کند.

* با این توضیحات چه باید کرد که به نتایج بهتری برسیم؟

** اگر بخواهیم مدیریتی صحیح برای حفاظت از این ذخایر داشته باشیم، ابتدا باید داده‌های لازم را با اجرای طرح‌های پژوهشی و مطالعاتی مورد نیاز از اکوسیستم‌های دریایی استخراج و سپس تولید اطلاعات از داده‌ها صورت پذیرد. با تهیه چک لیست‌های مدیریتی می‌توان نقش مردم و دستگاه‌های بهره بردار و ذیربط را در امر خطیر حفاظت از تنوع زیستی ترسیم و تعریف نمود تا شاهد دریاهایی پُرتولید و پاک باشیم.

*بهره‌بردارهایی که اشاره کردید هر کدام در حوزه کار خودشان مأموریت‌هایی دارند، آیا این ارگان‌ها می‌توانند به شما کمکی کنند و اطلاعاتی دارند که به کار سازمان بیاید؟

** ببینید، هر کدام از این سازمان‌ها تلاش می‌کنند که در حوزه فعالیت‌های تخصصی و مأموریت‌های سازمانی مطالعه و پژوهش کنند به طور مثال در حوزه نفت، مطالعات معطوف به حوزه اکتشاف و بهره‌برداری بهینه نفت است و در حوزه شیلات نیز هر چند نزدیک تر است ولی باز در جهت بهره‌برداری از منابع می‌باشد. پژوهش‌هایی که سازمان حفاظت محیط زیست آن‌ها را دنبال می‌کند باید در جهت شناخت کامل و دقیق اکوسیستم‌های دریایی باشد. یکی از ویژگی‌های اصلی این مطالعات استمرار داده‌برداری از محیط زیست دریایی است تا بتوان با تبدیل این داده‌ها به اطلاعات ذی قیمت، مدیریتی صحیح را اعمال کرد.

* در حال حاضر آماری از گونه‌های در حال انقراض در خلیج فارس و دریای عمان داریم؟

** بیشتر گونه‌های دریایی متأسفانه در فهرست سرخ IUCN قرار دارند که از آن جمله می‌توان به برخی ماهیان، کوسه ها، پستانداران دریایی، خزندگان دریایی، آبسنگ‌های دریایی، پرندگان آبزی و کنار آبزی و ... اشاره کرد.

 * به عنون آخرین پرسش، برای حفاظت از این گونه‌های در حال انقراض چه کرده اید؟

** خب ما در این قسمت در دو بخش فعالیت‌هایی را در دستور کار داریم؛ یکی بخش اجرا و دیگری بخش آموزش و اطلاع رسانی است. در بحث آموزش به طور مثال می‌توان گفت هزار کارگاه آموزشی را برای جوامع محلی، دانشگاهیان و ارگان‌های دولتی طی سال‌های گذشته داشته ایم. در کنار این فعالیت‌ها بیش از هفت جلد کتاب راهنمای پایش و امداد و نجات در معاونت محیط زیست دریایی منتشر کردیم. برگزاری برخی از کارگاه‌های آموزشی و تخصصی را بر عهده داشتیم و یا در برگزاری آن‌ها مشارکت کرده‌ایم.

بحث پایش و حفاظت زیستگاه‌ها و گونه‌ها، بخش دیگر فعالیت‌هاست که با توجه به امکاناتی که در اختیار داریم به آن می‌پردازیم. به طور مثال در حوزه لاک‌پشت‌های دریایی هر ساله از نیمه اسفند پایش این گونه و پاکسازی سواحلی که این‌ها تخم‌گذاری می‌کنند، شمارش تخم‌ها و کنترل برگشت نوزادان لاک‌پشت‌ها به دریا را در دستور کار داریم و یا در بحث آبسنگ‌های مرجانی و جنگل‌های حرا هم پایش‌های دوره‌ای را داریم و همه این فعالیت‌ها به منظور حفاظت و نگهداری از زیستگاه گونه‌ها و پستانداران دریایی انجام می‌شود.