قدس آنلاین - تأثیرگذاری و نفوذ روحانیت در میان مردم در تاریخ معاصر به‌قدری واضح است که دشمن مبارزه با این قشر را همیشه اولویت خویش قرار داده و از راه‌هایی همچون تهدید، تبعید، ترور و تخریب کوشیده است تا این نفوذ را از بین ببرد. این کارشکنی‌ها و توطئه‌ها علیه روحانیت با مبارزاتی که منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی‌شد اوج گرفت و هنوز هم از مهم‌ترین خاک‌ریزهای دشمن برای مقابله با نظام و انقلاب است؛ اما همیشه بوده و هستند علما و روحانیونی که با ایثار و تدبیر راه را بر آن‌ها سد کرده‌اند؛ ازجمله آن‌ها مرحوم آیت‌الله عباس واعظ طبسی، تولیت فقید آستان قدس رضوی است که پیش از انقلاب با مبارزات خود تنور انقلابیگری را به‌ویژه در خراسان و مشهد مقدس گرم نگاه می‌داشت و بعد از انقلاب اسلامی نیز با اتکا به آستان مقدس امام رضا (علیه‌السلام) و توانمندی‌های آن، دامنۀ انقلابیگری را به دیگر عرصه‌ها نیز گسترش داد. ازاین‌رو، با آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیۀ کشور دربارۀ گوشه‌ای از زندگانی بابرکت آن مرحوم به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که از نظرتان می‌گذرد:
مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی از نظر اثرگذاری در شکل‌گیری انقلاب اسلامی و زمینه‌سازی برای پیروزی نهضت امام خمینی (ره) و روی کار آمدن دولت اسلامی چه فداکاری‌ها و نقش‌آفرینی‌هایی داشته است؟
تولیت فقید آستان قدس رضوی از چهره‌های برجسته و ممتاز روحانیت معاصر بود و در قلمروی مبارزات از پیش‌گامان نهضت امام راحل به شمار می‌رفت؛ بُرد و موضع مبارزاتی ایشان اگرچه پهنۀ ملی داشت، اما عرصۀ تجلی مبارزاتی ایشان بیشتر مشهد مقدس و استان خراسان بود.
این‌طور که ما به‌عنوان طلبۀ جوان قبل از انقلاب به یاد داریم، ایشان در راهپیمایی‌ها و ارتباط با مبارزان و جهت‌دهی به مبارزات استان خراسان در کنار رهبر معظم انقلاب و چهره‌هایی همچون شهید هاشمی‌نژاد نقش درجه‌یک داشت؛ به عبارت بهتر، چند شخصیت طرازاول و برجسته در استان، نقش جهت‌دهی و هدایتگری مبارزان و انقلابیون را بر عهده داشتند که مرحوم واعظ طبسی جزو آن چند تن اول بود.
هوش مدیریتی، جایگاه علمی و خانوادگی در کنار بیان رسا و جذاب، روحیۀ شجاعت و انقلابیگری، مرحوم واعظ طبسی را پیشران و پیشاهنگ مبارزات کرده بود و طبعاً آن‌هایی که از نزدیک در جریان مبارزات ایشان در مشهد بودند، خاطرات بسیاری از آن روزها و نقل‌هایی از جایگاه و نقش کلیدی ایشان دارند که باید آن‌ها را جمع‌آوری کرد و در اختیار نسل کنونی و آیندۀ انقلاب گذاشت تا این‌گونه از تلاش‌ها و مجاهدت‌های این بزرگواران آگاه شده و نسبت به آن قدرشناسی داشته باشند و در شیوه‌ها و روش‌های خویش در مواجه با استکبار جهانی به کار گیرند.
این روحیۀ انقلابیگری بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و در مواضع مختلف انقلاب به‌ویژه در سمت تولیت آستان قدس رضوی چه تجلیات، آثار و کارکردهایی داشت؟
مرحوم واعظ طبسی بر اساس اعتقادات خویش پایبند به ولایت فقیه و رهبری معظم انقلاب بود و باآنکه در مبارزات انقلابی همراه و همگام امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) بود، اما بلافاصله بعد از آنکه ایشان رهبری نظام را عهده‌دار شدند، کاملاً خود را تابع و پیرو معرفی کرد و بر این عهد و پیمان با رهبری تا پایان عمر استوار بود. مهم‌ترین شاخصۀ انقلابی بودن این است که فرد به رهبری و اندیشه‌های رهبری ملتزم باشد و آن آرمان‌ها را تداوم ببخشد؛ این روحیه در طول زندگی مرحوم آیت‌الله طبسی در زمان امام و رهبری وجود داشت و آن مرحوم هیچ‌گاه از آن تخطی نکرد.
با توجه به آنکه مقام معظم رهبری تعبیری با عنوان «حوزۀ انقلابی» را مطرح کرده و در مواضع مختلف بر آن تأکید دارند، چقدر ابعاد مختلف این تعبیر در زندگی آیت‌الله واعظ طبسی خصوصاً در ابعاد اجتماعی، سیاسی و خدمتگزاری به اسلام و انقلاب وجود داشت و مشهود بود؟
در خصوص حوزۀ انقلابی بحث و سخن فراوان است، اما به اختصار می‌توان گفت حوزۀ انقلابی یعنی حوزه‌ای که موقعیت کلان برخورد انقلاب و نظام اسلامی با جریان استکبار جهانی را درک کند و به‌درستی متوجه این رویارویی و مواجهۀ تمدنی و کلان باشد؛ علاوه بر این، حوزۀ انقلابی یعنی حوزه‌ای که تولیدات فکری و تربیت نیروی انسانی آن متناسب با نیازهای جدید دنیای امروز و نیازهای اجتماعی، سیاسی نظام اسلامی و جریان انقلاب باشد. به عبارت بهتر، حوزۀ انقلابی حوزه‌ای است که در دفاع از آرمان‌های امام و رهبری شور و شوق، غیرت و حمیت و شجاعت لازم را داشته باشد؛ این سه بُعد هویت حوزۀ انقلابی را می‌سازد.
با توجه به این تعریف و مختصات، مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی از چهره‌هایی بود که به این معنا از حوزۀ انقلابی و تحولی که لازم است حوزه‌ها برای رسیدن به طراز دنیای امروز طی کنند، اعتقاد داشت و ملتزم بود. ایشان در حوادث و شرایطی که رخ می‌داد و در اظهار مواضع، شجاعانه عمل می‌کرد؛ چنان‌که مواضع متعددی از ایشان سراغ داریم که بیانگر حضور آگاهانه و شجاعانۀ ایشان در این عرصه است.
مدیریت ایشان بر حوزه‌های علمیۀ خراسان بزرگ چه امتیازاتی داشت و چقدر در حرکت در مسیر حوزۀ انقلابی کمک‌کننده بود؟ ابتکار ایشان در راه‌اندازی دانشگاه علوم اسلامی رضوی چقدر در تحقق اهداف نظام همچون وحدت حوزه و دانشگاه و تولید علوم انسانی اسلامی مؤثر بوده و است؟
از عناصر بارز در شخصیت مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی، مدیریت خاص ایشان بود، چنان‌که در حکم امام راحل نیز به نحوۀ مدیریت ایشان اشاره و تأکید شده است. مدیریت ایشان قابل توجه و برجسته بود و نکاتی خاص دارد: یکی اینکه مدیریتی جامع داشت، یعنی هم به ابعاد سنتی مدیریت بر روحانیت که الگو است، نظر داشت؛ چراکه این سبک سابقه‌دار و سنتی در حوزه‌ها است و نظریه و الگو دارد و ایشان هم معادلات حوزوی و روحانیت را می‌فهمید و هم در مقام عمل، توان عملی اجرای منویات بر پایۀ الگوی مدیریت سنتی را دارا بود و می‌توانست با جریان‌سازی و مدیریت نیروها، سرمایۀ مادی و معنوی را در مسیر اهداف متعالی به کار گیرد.
علاوه بر این، ایشان این امتیاز را داشت که مفاهیم و سازوکارهای جدید مدیریت را (که با سازمان‌های امروزی معنا می‌شود) بداند؛ پس جمع بین این دو نوع از مدیریت از نقاط ممتاز و بارز شخصیت ایشان بود، یعنی همۀ شرایطی که باید در یک مدیریت جمع باشد، مثل قدرت تحلیل و توانایی سامان‌دهی به امکانات و منابع در ایشان به وضوح وجود داشت؛ لذا آن مرحوم در طول چند دهه، از مدیران برجستۀ نظام اسلامی و مدیر ارشد در آستان قدس رضوی بود.
در مباحث مدیریت حوزوی نیز شورای عالی حوزۀ خراسان با مدیریت آن مرحوم سامان گرفت و پیش رفت و تحولاتی که لازم بود در حوزه‌های استان اعمال شود توسط ایشان سامان‌دهی شد؛ از ویژگی‌های مدیریت ایشان این بود که علاوه بر مدیریت حوزه‌ها وارد کارهای دانشگاهی نیز شد که «دانشگاه رضوی» نمونۀ بارزی از تلاش و برنامه‌ریزی در این باره است که موفق هم عمل کرده و می‌کند. اما اینکه این دانشگاه چه نقشی در وحدت حوزه و دانشگاه داشته، باید گفت این مرکز هم از مراکز متعددی است که در تقویت روابط حوزه و دانشگاه و تولید علوم اسلامی با قلمروهای جدید نقش داشته و در حد و طراز خود، این مقوله را پیش برده است.
دربارۀ سبک و سیرۀ مدیریتی آن مرحوم که بتواند برای مدیران امروز هم الگو باشد و به رفع سوءمدیریت‌ها کمک کند چه نکاتی قابل برداشت و استخراج است؟
در مدیریت باید به مسائل دینی یک نهاد و سازمان توجه داشته باشیم و در عین اطلاع از تئوری‌های وارداتی، تسلیم آن‌ها نباشیم؛ به نظر می‌رسد ایشان این جامعیت را داشت. علاوه بر این، در مدیریت، اخلاق، معنویت و پاکی نفس نقش مهمی دارد که در ایشان وجود داشت؛ و نیز در مدیریت، توانایی برقراری ارتباط با دیگران و جذب آن‌ها مهم است که ایشان از این روحیه نیز برخوردار بود، چنان‌که هرکس به ایشان نزدیک‌تر می‌شد در شعاع جاذبۀ اخلاقی ایشان بیشتر قرار می‌گرفت. این از هنر مدیریت ایشان است که فن و هنر را به هم آمیخته بود. همچنین، شجاعت لازم در اقدام و تدبیر، ضرورت مدیریت است که در برخی از آن‌ها، ایشان برجسته بود و معدل خوبی داشت. مدیریت ایشان در مجموع الگوی مدیریتی مطلوبی است که می‌تواند برای طلاب جوان و دانشجویان و نسل مدیران کنونی نقاط مثبت و قابل بهره‌گیری داشته باشد.
با توجه به آنکه آستان قدس رضوی عظیم‌ترین قطب فرهنگی کشور است، مدیریت مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی در استفاده از این ظرفیت در راستای پیشبرد اهداف عالیۀ نظام و انقلاب چگونه بود و خروجی‌های این مدیریت را در چه عرصه‌هایی می‌توان مشاهده کرد؟
مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی هم نگاه علمی داشت، هم نگاه فرهنگی-ترویجی و هم نگاه بین‌المللی و همۀ این‌ها به نحوی در برنامه‌ریزی‌های آستان قدس رضوی خود را نشان می‌داد. شخصاً در ملاقات‌هایی که با آن مرحوم داشتم، دریافتم که از کشورهای مجاور خراسان اطلاع و دربارۀ مسائلشان تحلیل داشت. ایشان به ارتباط با خارج از کشور علاقه‌مند بود و برای حضور طلاب غیرایرانی در مشهد که در ۱۵-۱۰ سال اخیر سامان یافت، همراهی خوبی داشت.
اگرچه برنامه‌های فرهنگی آستان قدس در زمان ایشان کلید خورد، این بدین معنا نیست که ظرفیت‌های این مکان و آستان مقدس در مرزهای فرهنگی داخل و بین‌المللی در این حد و اندازه باید بماند، این ظرفیت‌ها خیلی فراتر از آن است که انجام شده و امید است با نگاه کلان راهبردی شاهد باشیم آستان قدس رضوی در جایگاه رفیع علمی، فرهنگی به‌ویژه بین‌المللی قرار بگیرد.
با توجه به حیطۀ کاری شما که با طلاب خارجی ارتباط بیشتری دارید (به دلیل ریاست جامعه المصطفی) در دیدارهایی که با آن مرحوم داشتید، نگاه ایشان به توسعۀ ارتباط علمی، فرهنگی از طریق این طلاب و ظرفیتشان چه بود؟
به دلیل فاصله زیادی سنی میان من و مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی، سابقۀ آشنایی نزدیک من با ایشان به یک دهۀ اخیر بازمی‌گردد، اما در همین یک دهه هر بار به آن مرحوم نزدیک‌تر می‌شدم و در جلسات معاشرت و انس بیشتری می‌یافتم، بیشتر به بزرگی و طراز بالای شخصیت ایشان پی می‌بردم.
ایشان در حوزۀ مسائل بین‌المللی، روحانی دارای اطلاعات بسیار و تحلیل‌های مناسب بود و کاملاً روحانی بین‌المللی محسوب می‌شد. بارها در این جلسات وقتی سخن از دیگر کشورها پیش می‌آمد (ما به تناسب کارمان آشنایی بیشتری با دیگر کشورها داشتیم) می‌دیدیم که ایشان در آن فضا بود نه دور از صحنه (که مصادیق آن وجود دارد و فرصتی برای بیان آن نیست) .
با توجه به آشنایی چندساله و حضور در جلسات مشترک با تولیت فقید آستان قدس رضوی، نگاه ایشان به مقام حضرت ثامن‌الحجج (علیه‌السلام) و خدمتگزاری به ساحت نورانی آن امام همام را چگونه یافتید؟
البته این مسئلۀ جدیدی نیست و ما به‌خوبی لمس می‌کردیم که مرحوم طبسی غرق در خدمتگزاری به آستان قدس رضوی بود و به این خدمت با همۀ وجود افتخار می‌کرد. در عین اینکه در این عشق و علاقه پایبند و استوار بود و به آن افتخار داشت، اما با حکمت و عقلانیت به دور از موهومات و خرافات و گزافه‌گویی‌ها -که گاهی در افراد و مواضع وجود دارد- عمل و مدیریت می‌کرد و کاملاً نگاه عقلانی در عین عشق و علاقه به حضرت رضا (علیه‌السلام) در وجودشان موج می‌زد.
نقل خاطره‌ای از مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی می‌تواند برای خوانندگان ما جذاب باشد.
مرحوم طبسی اولاً به لحاظ خانوادگی از جایگاهی ممتاز برخوردار بود و نیز سابقۀ مبارزات شجاعانه داشت، همچنین به لحاظ فضل علمی در جایگاهی بالا و در مدیریت ممتاز بود و در اخلاص و معنویت حس معنوی بالایی داشت.
برای من در این جلسات همیشه این نکته جالب بود که تصویری که از ایشان در معاشرت نزدیک به دست می‌آمد، بسیار صمیمی‌تر و جذاب‌تر بود تا تصویر و شِمای دور؛ و هر بار در این جلسات به این مهم بیشتر پی می‌بردم. اگرچه بعضاً چهره‌هایی را می‌شناسیم که از دور تصویری بهتری دارند که در نزدیکی به آن‌ها عکس آن را می‌بینیم؛ اما در ارتباط با مرحوم آیت‌الله طبسی هرچه پیش‌تر می‌رفتی به شِمای بهتر و جذاب‌تری دست می‌یافتی و اگر کسی به ایشان نزدیک می‌شد، ظرفیتش را بسیار بالاتر می‌یافت.
* این مطلب در ویژه نامه «یار صادق انقلاب» به چاپ رسیده که به مناسبت نخستین سالگرد ارتحال آیت الله واعظ طبسی توسط روزنامه قدس منتشر شده است.
*جهت دریافت ویژه نامه اینجا کلیک کنید
نظر شما