حمید واحدی: سی‌امین دوره نمایشگاه کتاب تهران پس از طی ماراتن نفس‌گیر ده‌روزه‌ای در هفته گذشته، به‌کار خود پایان داد. گرچه آمارهای رسمی مدیران نمایشگاه حکایت از آن دارد که آمار تقریبی فروش از نمایشگاه به‌طور تقریبی افزایش 12 درصدی داشته و آمار بازدید نیز کمتر تغییری به خود دیده است، اما واقعیت‌هایی مانند افزایش تقریبی هشت‌درصدی قیمت کتاب دربرابر تعداد تقریباً ثابت بازدیدکنندگان و درکنار آن، تخصیص تقریباً تمامی یارانه‌های افزایش یافته در حوزه کتاب ازسوی وزارت ارشاد و درکنار آن اذعان به اینکه بیشتر این یارانه‌ها در ایام نمایشگاه جذب شده است، حاکی از این است که جمعیت بازدیدکننده از نمایشگاه کتاب در سال جاری نه‌تنها با کاهش روبه‌رو بوده، بلکه تعداد نسخه‌های به‌فروش‌رفته نیز با کاهش مواجه شده و این کاهش، زنگ‌خطر آغاز بحرانی برای نمایشگاه کتاب و کلان‌تر از آن، جریان کتابخوانی در کشور است. درکنار این مسأله می‌توان به آمارهای سخنگوی نمایشگاه کتاب مبنی‌بر اینکه پرفروش‌ترین غرفه‌های نمایشگاه کتاب در سال جاری در بخش کتاب‌های لاتین و عربی و در ادامه، دانشگاهی بوده است را نیز درنظر آورد و نیز رتبه هشتم یک ناشر عمومی را در فهرست پرفروش‌های نمایشگاه کتاب.

ترین‌های نمایشگاه

در میان بخش‌های برگزارشده در نمایشگاه کتاب تهران امسال، بخش‌های ویژه‌ای نیز ظهور کرد که می‌توان از آن‌ها انتظار نوید گام‌های بلند به‌سمت استانداردسازی نمایشگاه‌ کتاب در مقیاس جهانی آن را داشت.

بخش اطلاع‌رسانی نمایشگاه در سال جاری اعم از نیروهای اطلاع‌رسان، نرم‌افزارهای اطلاع‌رسانی، دستگاه‌های دیجیتال اطلاع‌رسانی و در یک نگاه کلی فرآیند اطلاع‌رسانی در نمایشگاه کتاب، دوره موفقی را پشت‌سر گذاشت. پس از وضعیت پرتنش در این زمینه در سال گذشته، امسال فرآیند اطلاع‌رسانی با تیم 145نفری در نمایشگاه کتاب ساماندهی شد. این گروه که بخش ویژه آن در گروه‌های اطلاع‌رسانی مستقر در نمایشگاه تدارک دیده شده بود، توانستند به‌خوبی از عهده اطلاع‌رسانی به مخاطبان نمایشگاه کتاب برآیند. این اتفاق درحالی رخ داد که امسال با هماهنگی صورت‌گرفته، جدای از اینکه اطلاعات نشر ایران در بازه زمانی موردنیاز به‌صورت تام و تمام ازسوی مؤسسه خانه کتاب در اختیار این بخش قرار گرفته و ساماندهی نرم‌افزای اطلاع‌رسانی نیز به‌منظور هماهنگی، به مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی به‌عنوان متولی اصلی برگزاری نمایشگاه سپرده شد. به گواه این رویداد، بخش اطلاع‌رسانی نمایشگاه کتاب در سال جاری، تا حد مطلوبی به استانداردهای موردنیاز در این زمینه در مقیاس جهانی نزدیک شد.

گزاف نیست اگر موفق‌ترین بخش نمایشگاه کتاب در سال جاری را بخش بین‌المللی آن بدانیم. ایجاد مرکز  رایت سنتر در نمایشگاه کتاب برای نخستین‌بار و محلی با عنوان سرای نویسندگان برای ملاقات نویسندگان و ناشران ایرانی و غیر ایرانی با یکدیگر و مخاطبان، یکی از مهم‌ترین نمودهای این موفقیت در دوره جاری بود. درکنار آن حضور قابل‌توجه کشورهای معتبر در نشر از جمله آلمان، ایتالیا، سوئد، ترکیه، چین، روسیه و بسیاری از دیگر کشورها در نمایشگاه و نیز برگزاری حجم قابل‌توجهی از نشست‌های بین‌المللی در نمایشگاه به بهانه این حضور، این بخش از نمایشگاه را به یکی از جلوه‌های آن در این دوره مبدل کرد.

با وجود فاصله قابل‌توجه میان ساختار فعلی این بخش از نمایشگاه با مدل‌های مشابه در بازار جهانی کتاب، برگزاری این بخش در سال جاری این نوید را به مخاطبان آن داد که در سال‌های آتی، شاهد حضور قابل اعتنای بیشتری در این حوزه در نمایشگاه کتاب باشیم.

دردسرهای یک نمایشگاه

شاید بتوان بخش کودک و نوجوان نمایشگاه کتاب امسال را به‌جرئت یکی از پرنقص‌ترین بخش‌های آن دانست. جایابی نامناسب که منجر به ایجاد گرمای زیادی در محل برپایی این سالن‌ها در زیر چادر شده بود از یک‌سو و تخلف ناشران کودک و نوجوان در ارائه آثاری که محل عرضه آن‌ها در نمایشگاه کتاب، یا در بخش کودک و نوجوان نبود از سوی دیگر و نیز بی‌عدالتی در تخصیص غرفه‌ها به ناشران ازنظر متراژ که منجر به اعتراض بسیاری از آن‌ها شد، این بخش از نمایشگاه کتاب را بسیار پرتنش و انتقاد کرد.

در این میان کم نبودند ناشرانی در این حوزه که با تکیه بر روش‌های صحیح بازاریابی و کشف مخاطبان خود در ایام پیش از نمایشگاه و برنامه‌ریزی برای جذب آن‌ها، توانستند از فرصت حضور آن‌ها در نمایشگاه کتاب بهترین بهره‌برداری را انجام دهند.

در این میان در بخش بزرگسال نمایشگاه نیز که درظاهر همانند سال قبل برگزار شد، مشکلاتی تازه همانند عرضه کتاب‌هایی به‌صورت قاچاق به چشم می‌خورد. در این معضل تازه پدیدآمده در بازار نشر کشور که در نمایشگاه کتاب نمود بیشتری پیدا کرد، غرفه‌ها و ناشرانی را می‌شد دید که آثار ناشران دیگر را به‌صورت کپی و غیرقانونی منتشر کرده و تنها به‌منظور سودجویی در معرض فروش قرار داده بودند. ازسوی دیگر ناشرانی نیز بودند که به‌صورت غیرقانونی کتاب‌های خود را در چند غرفه به فروش گذاشته بودند، یا کتاب‌های متعلق به سال‌های دور خود را که قانوناً اجازه حضور در نمایشگاه را نداشتند، به این رویداد وارد کرده بودند.

نمایشگاه کتاب تهران با این‌همه مشکلات زیرپوستی و اعتراض و تأییدهای موجود در طی دوسال گذشته در مسیری تکاملی درحال تبدیل شدن به برندی منحصربه‌فرد و جذاب برای بسیاری از فعالان نشر در جهان می‌شود؛ فرصتی که دیگر نمی‌توان به‌سادگی از کنار آن عبور کرد و تقاضای سالانه برای حضور در آن درحال افزایش است. این مسأله درکنار مراودات رو به افزایش بین‌المللی این رویداد، بار دیگر لزوم ثبات در روند برگزاری این رویداد و تثبیت موقعیت و نیروی انسانی متخصص در برگزاری آن را یادآوری کرده و لزوم تحول در بخش‌های پرنقص و پرمخاطب آن را با جدیت بیشتری دنبال می‌کند.