سرنوشت پرواز هواپیمای مسافربری شماره ۶۵۵ شرکت هواپیمایی ایران‌ایر که در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۶۷ (۳ ژوئیه ۱۹۸۸ میلادی) از تهران به مقصد دوبی در حرکت بود نیز یکی از همین سرنوشت‌های ناگوار است. شاید بیشتر شما درباره این سرنوشت تلخ که با شلیک موشک هدایت‌شونده از ناو «یواس‌اس وینسنس» متعلق به نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا بر فراز خلیج‌فارس رقم خورد، شنیده باشید؛ حادثه‌ای ناگوار یا بهتر است بنویسیم جنایتی آشکار که در آن تمام ۲۹۰ سرنشین هواپیما که شامل ۴۶ مسافر غیرایرانی و ۶۶ کودک بودند، کشته شدند. این اتفاق ازنظر میزان تلفات انسانی، هشتمین حادثه مرگبار هوایی تاریخ است. در ادامه به مناسبت سالگرد این جنایت آمریکایی‌ها، حادثه را بازخوانی کرده و به موارد مشابه هم پرداخته‌ایم.

پروازی که پرپر شد
 پرواز ۶۵۵ هواپیمای جمهوری اسلامی ایران با ۱۵دقیقه تأخیر در ساعت ۱۰:۰۵ از برج مراقبت فرودگاه بندرعباس تقاضای پرواز کرد. مدت پرواز تا دوبی ۳۰ دقیقه و حداکثر ارتفاع ۱۴هزار پا تعیین شد. در ساعت ۱۰:۱۷ دقیقه، هواپیمای ایرباس ۳۰۰ به پرواز درآمد. دقایق اولیه پرواز و مراحل اوج‌گیری تا ارتفاع ۱۲هزار پایی مطابق طرح پرواز انجام شد و خلبان مدام با برج مراقبت فرودگاه بندرعباس و مرکز کنترل راه‌های هوایی ایران و امارات تماس داشت. چند لحظه پیش از ورود هواپیمای ایرباس ۳۰۰ به منطقه کنترل هوایی امارات، در محلی به نام «مولبیت‌»، خلبان به مرکز کنترل هوایی کشور اطلاع داد که قصد دارد به ۱۴هزار پایی صعود کند.

ساعت ۱۰:۲۲ دقیقه ناو وینسنس به دستور «ویل راجرز»، فرمانده ناو، موشک استاندارد ۲ را به‌سوی پرواز ۶۵۵ شلیک کرد. ناگهان هواپیما از صفحه رادارهای زمینی محو شد و در آب‌های خلیج‌فارس سقوط کرد. پس از این اتفاق، برج مراقبت فرودگاه بندرعباس در تماس با دوبی، پیگیر سرنوشت پرواز ۶۵۵ شد، ولی آن‌ها اعلام کردند که چیزی نمی‌دانند. در نتیجه وضعیت اضطراری اعلام شد و هلیکوپترها و شناورها به موقعیت ۲۶و۴۲ عرض شمالی و۵۶ درجه و ۳ دقیقه طول شرقی منتقل شدند؛ موقعیتی که به گورستان آبی مسافران پرواز ۶۶۵ تبدیل شده بود.

بازی آمریکایی‌...!
در ابتدا مقامات آمریکایی اعلام کردند که یک‌فروند هواپیمای اف۱۴ جمهوری اسلامی ایران را مورد هدف قرار داده‌اند. پس از روشن شدن غیرنظامی بودن هواپیما، آمریکایی‌ها ادعا کردند در این مورد مرتکب اشتباه شده‌اند، اما شواهد بعدی نشان داد که آن‌ها خیلی راست نمی‌گفتند.

• قطعات تکه‌تکه‌شده هواپیما و پیکر سرنشینان آن در سطح وسیعی از آب‌های سواحل جنوبی جزیره هنگام، درست در داخل آب‌های ایران پراکنده شده بود. این محل درست در زیر مرکز دالان هوایی بین‌المللی بندرعباس دوبی (آمبر۵۶) قرار دارد و نشان می‌دهد که هواپیما درست در مسیر پیش‌بینی‌شده درحال پرواز بوده است.
• چهارسال بعد روزنامه «نیویورک تایمز» در گزارشی گفت که ناو وینسنس در آب‌های فلات قاره ایران بوده است، نه در آب‌های بین‌المللی. پنتاگون (وزارت دفاع آمریکا) نیز در آن‌زمان این حقیقت را مخفی کرده بوده است.
• «ویلیام کراو» رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح آمریکا در دوره ریاست جمهوری ریگان به رسانه‌ها گفت که ناو وینسنس بدون هیچ دلیل روشنی و با وجود این‌که به توپ‌ها و موشک‌های دوربرد مسلح بوده، به آب‌های ایران آمده بود. این نشان‌دهنده آن است که ناو به‌عمد و با نیت شوم وارد آب‌های ایران شده است.
• هواپیمای مسافربری ایرباس ازنظر حجم، شکل، اندازه و توانایی پرواز، کاملاً با هواپیمای F-۱۴ متفاوت است.
• با توجه به ارتباط کلامی و ارتباط ناوبری هر هواپیمای بازرگانی و مسافربری، ناو آمریکایی می‌توانست به‌راحتی با شنیدن مکالمات خلبان بفهمد هواپیما مسافربری است.
• مقامات ناو آمریکایی ادعا کرده‌اند که به هواپیما اخطار داده، ولی پاسخی دریافت نکرده‌اند. مسلماً اخطار نظامی ارسال‌شده به گوش خلبان ۶۵۵ نرسیده است و سه اخطار روی باند غیرنظامی (اضطراری) را هیچ منبع غیرنظامی دریافت نکرده است. این نکته با توجه به این‌که کلیه خلبانان دو منطقه همیشه در این باند به گوش هستند، دروغ بودن ادعای آمریکایی‌ها را ثابت می‌کند.

بعد از فاجعه
حتی اگر بپذیریم که آمریکایی‌ها در تشخیص‌شان دچار اشتباه شده‌اند، بازهم این خطا، یک اشتباه انسانی ساده نبوده است. خود کارشناسان و نظامیان آمریکایی این عمل فرمانده‌شان را حرکتی بدون دلیل و حاصل یک خطای بزرگ می‌دانستند.

عده‌ای دیگر معتقدند که سیستم شناسایی و هدایت آتش ناو وینسنس، در آن روز(سوم جولای)، روی کنترل خودکار نبود و خطای انسانی و قضاوت نادرست موجب سرنگونی ایرباس ایرانی شده و چنان‌چه کنترل در حالت اتوماتیک بود، دلیلی برای اشتباه در شناسایی هواپیما وجود نداشت و این فاجعه انسانی رخ نمی‌داد.

به‌عقیده این کارشناسان، برگزاری یک دادگاه نظامی برای ناخدا راجرز و عملکرد او در این حادثه، امری عادلانه بود، ولی آمریکایی‌ها در مقابل همه دنیا، در پایان خدمت راجرز به وی مدال اعطا کردند و هیچ‌کدام از خدمه وینسنس تحت پیگرد قانونی قرار نگرفتند. ایالات متحده آمریکا هیچ‌گاه به‌خاطر این حادثه وحشتناک، رسماً از ایران عذرخواهی نکرد.

حوادثی که مشابه بود
متأسفانه تنها ما ایرانی‌ها نبودیم که این حادثه تلخ را تجربه کردیم؛ مردم کشور کره جنوبی هم در سال ۱۹۸۳ چنین تجربه دردناکی را از سر گذراندند. البته این‌بار متهم پرونده، زورگویی دیگر به نام شوروی سابق بود. بماند که هواپیمای نگون‌بخت کره‌ای در اثر یک اشتباه بزرگ از مسیر تعیین‌شده خارج شده و وارد حریم هوایی شوروی شده بود، اشتباهی که پاسخش شلیک یک موشک هوا به هوا ازسوی هواپیماهای جنگنده روس بود؛ هواپیمایی که می‌خواست از حریم هوایی شوروی دفاع کند، اما باعث مرگ ۲۶۹ نفر شد و یک فاجعه انسانی درست کرد. جالب این‌که مقامات آمریکایی این حادثه را «بربریت» نامیدند و خواستار تحریم بین‌المللی خطوط هواپیمایی شوروی سابق شدند، اما در مورد حمله به هواپیمای مسافربری ایران سعی کردند با طرح ادعاهایی، فاجعه را کوچک و کشتار ۲۹۰ انسان را که در تاریخ هواپیمایی غیرنظامی یک فاجعه بود، اشتباهی عادی نشان دهند.

• پرواز شماره ۱۰۳ خطوط هوایی آمریکا که از لندن به مقصد فرودگاه بین‌المللی جان اف کندی نیویورک در  در روز چهارشنبه، ۲۱ دسامبر ۱۹۸۸ در پرواز بود، در مسیر توسط بمب با ۲۴۳ مسافر و ۱۶ نفر خدمه متلاشی شد. ۱۱ نفر هم در لاکربی در جنوب اسکاتلند به‌خاطر سقوط هواپیما بر روی شهر جان خود را از دست دادند و جمع قربانیان این حادثه ۲۷۰ نفر شد. پس از این حادثه، دولت‌های ایالات متحده آمریکا و بریتانیا، لیبی را مسئول این بمب‌گذاری معرفی کردند و تحریم‌های بین‌المللی علیه این کشور اعلام شد.
• در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۴، پرواز شماره ۱۷ هواپیمایی مالزی که از آمستردام در هلند به مقصد کوالالامپور در مالزی در پرواز بود، در میان راه در مرز روسیه و اوکراین سقوط کرد. در گزارش‌های اولیه اعلام شد که هواپیما را با موشک زده‌اند و تمام ۲۸۰ سرنشینان آن جان خود را از دست داده‌اند. در آن‌زمان دولت اوکراین و جدایی‌طلبان طرفدار روسیه یکدیگر را به سرنگونی این هواپیما متهم کردند. پس از بررسی جعبه سیاه هواپیما و سایر تحقیقات اعلام شد که این هواپیما با یک موشک زمین به هوای روسی پیشرفته از بین رفته است. در تاریخ ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۵ قطعنامه شورای امنیت که درنظر داشت با تشکیل یک دادگاه جنایی بین‌المللی، عاملان سقوط پرواز را مجازات کند، توسط روسیه وتو شد. شورای امنیت در مورد حادثه هواپیمای ایران هم به همین اندازه ناتوان بود و تنها پس از تلاش‌های فراوان ایران در مورد این حادثه، ابراز تأسف کرد.