قدس آنلاین - دوره امام جعفر صادق(علیه الســلام) دارای نکات مهم و ممتازی است که هر یک می تواند مستقل مورد مطالعه و تحقیق قرار گیرد. در آستانه سالروز شهادت گزارشی از ویژگی های علمی حیات مبــارک حضرت امــام صادق علیه السلام و اسناد بالادستی علم و فرهنگ کشور ارائه می شود:

 نهضــت علمی و نرم افزاری اولین و مهم ترین اولویت امام صادق علیه السلام:

۱ -ادامــه نهضــت علمــی و فرهنگی پدر بزرگوارشــان حضرت امام محمــد باقر علیه السلام؛ به دلیل ضعیف شدن دولت بنی امیه و درگیری میان سران برای در اختیار گرفتن قدرت، امام محمد باقر علیه السلام در این دوره جنبش علمی گسترده ای را پایه گذاری کردند تا پیش از این زمان، نظرات فقه شیعه محدود بود اما در دوره امام باقر علیه السلام به وسعت قابل توجهی رسید. این تأسیس و بنیاد علمی بعد از امام باقر علیه السلام توسط فرزندشان امام صادق علیه السلام دنبال شد و به وسعت بیشتری رسید.

۲-توســعه و تنوع علوم مورد نیاز جامعه در رشته های مختلف علوم عقلی و نقلی؛ بیشتر کسانی که در مقام تعلیم علمی بر آمده اند، در یک رشــته خاص یا حداکثر در دو سه رشته توانسته اند قدرت علمی خویش را نشان دهند. هر چه مقدار رشــته ها و شــاخه های علمی بیشــتر شــود، قدرت علمی افراد نیز کمتر و کمرنگ تر می شــود. اما عظمــت علمی امام صادق علیه السلام هم در فقه در اوج قرار دارد و شاگردان بی شماری را تربیت نموده و هم در تفسیر، هم در کلام و هم در فلسفه و حکمت و خداشناســی نهایی ترین نظریــات را ارائه می دهد و هم در ســلوک و عرفان کوتاه ترین راه پیمودنی را پیش روی عارفان قرار می دهد و در علم جبر و شیمی و سایر علوم نیز نظریات شگرفی را بیان نموده است.

۳-آمــار شــاگردان و عرصه هــای مختلف فعالیت:آنچــه در برخی منابع ذکر شــده تا ۴۰۰۰ نفر شمار شاگردان حضرت است. توجه امام صادق علیه السلام به سازماندهی و فعال شدن هریک از شاگردان در یکی از موضوعات و گرایش های علمی. هرچند وسعت علوم امام جعفرصادق قابل شــمارش نیست، چنان که شــیخ مفید می نویســد: به قدری علوم از آن حضرت نقل شده که زبانزد مردم گشته و آوازه آن همه جا پخش شــده است و از هیچ یک از افراد خاندان او، به انــدازه او علم و دانش نقل نشــده اســت. اما امام صادق ـ علیه السلام ـ بنابر نیاز زمان خویش و توسعه علوم دینی و رفع شبهات از حوزه دین هرکدام از شاگردان خود را در یکی از رشته هایی چون: علم قرائت قرآن، علم تفسیر، علم حدیث، علم فقه، علم کلام، علم طب، علوم طبیعی، فلسفه، نجوم، ریاضیات، علم اصول فقه، ادبیات و ... تربیت کرد و هنگام مراجعه بعضی از دانشــمندان فرق، مذاهب و ادیان دیگر جهت مناظره و پرسش و پاسخ به یکی از شاگردان خود ارجاع می دادند؛ مثلاً هشــام بن حکم در علم کلام، جابر بن حیان در کیمیــا، زرارة بن اعین و محمد بن مســلم در فقه مشهورند. همچنین هشام بن سالم، حمران بن اعین، مومن الطاق و... را هم می توان نام برد که به ترتیب متخصص در علم توحید، کلام و مناظره و... بودند.

۴-گستره جغرافیای شاگردان: از مناطــق مختلف افرادی به قصد شاگردی در محضر امام صادق علیه السلام حاضر شده بودند و مکتب بزرگ علمی آن زمان را تشــکیل داده بودند. کوفه، بصره، واســط، حجاز و... همچنیــن از قبایل گوناگون از قبیــل: بنی اســد، خزاعه، خثعــم، مخزوم، بنــی ضبه، مخارق، طی، سلیم، غظفان، ازد، مناطق و قبایلی است که شاگردان امام صادق علیه السلام را تشکیل داده اند. ۵-شاگردان از پیروان سنت و جماعت: شاگردان امام صادق علیه السلام منحصر به شیعه نبود و از پیروان اهل سنت نیز از محضر حضرت بهره مند می شدند. پیشوایان مشــهور اهل سنت مستقیم یا با واسطه شاگرد امام بوده اند. ابوحنیفه، نعمان بن ثابت دوسال شاگردی حضرت را داشته و او این دو سال را پایه علوم و دانش برای خود می داند و می گوید: «لولا السنتان لهلک نعمان» اگر آن دو سال نبود، «نعمان» هلاک می شد.

آنچه در نهضت علمی امام صادق علیه السلام مشاهده می شود حکایت از برنامه ای است که می تواند همچنان الگوی فعالیت های علمی قرار گیرد که البته حوزه های علمیه مفتخرند در امتداد و الهام مکتب امام صادق علیه السلام فعالیت می نمایند و در فرصت نظام اسلامی مجالی است که کشور تصویرگری باشد در عرصه جهانی از فعالیت های علمی و فرهنگی کشور در افق نهضت علمی امام صادق علیه السلام و بدون تردید مزیت علمی امروز یک شــاخص ممتاز است که اگر اهتمام بایسته به آن صورت پذیرد، می تواند به رشد و تعالی کشور و امت اسلامی در عرصه های مختلف منجر شود.

اگــر بخواهیم در کلامی کوتاه ویژگی های راهبــری علمی، فرهنگی امام صادق علیه السلام را بیان نماییم، باید گفته شود:یک مهندسی فرهنگی جامع با نقشه علمــی دقیق و کامل که همه مختصات زمان و مکان و مخاطب در زمان خود و آینده را شامل است و در ترازی که مرجعیت علمی معارف اهل بیتعلیهم السلام را شامل شده و بیش از هزار سال است که از این مکتب حوزه های علمیه، عالمان دینی، مجتهدان، مدرســان، محققان و مؤلفان دینی بهره مند می شــوند. اما به نظر می رســد فرصت نظام اسلامی مجالی اســت تا علاوه بر استفاده معارفی و علمی، زمینه و مسیر بهره مندی مدیریتی و برنامه ریزی هم از الگوی امام صادق علیه السلام فراهم شود.

با توجه به اینکه بیش از ۳۸ سال از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی می گذرد و در کنار نواقص و نارسایی ها، دستاوردهای فراوانی در عرصه های مختلف داشته ایم و امروز با تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی مزیت تولید علم و جنبش نرم افزاری یک اولویت راهبردی در سیاستگذاری و مدیریت کشور تعیین شده، انتظار است دســتگاه های متولی و مســئول با الگوی امام جعفر صادق علیه السلام، راهبری جدیدی برای نظام علمی، فرهنگی کشــور بویژه برای اسناد بالادستی حوزه علم و فرهنگ انتخاب نمایند.

برای مردم و میهنی که الگویی مانند امام صادق علیه الســلام دارند، انتظار است مدیران ارشد حوزه علم و فرهنگ در تراز نهضت نرم افزاری مکتب حضرت جعفر ابن محمد الصادق علیه الســلام راهبری علم و فرهنگ را تدبیر نمایند، اگر چه اخباری از مصوبات اسناد بالادستی در این حوزه منتشر شده است، اما سهم و نقش حوزه علم و اندیشه و مسئولیت مدیریت و راهبری آن بیش از آنچه تا کنون محقق شــده مورد انتظار است، فهرست اسناد بالادستی از جمله: «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش»، «نقشه مهندسی فرهنگی کشور»، «نقشه جامع علمی کشور»، «سند راهبردی علوم و فناوری شناختی»، «سند ملی گیاهان دارویی»، «سند جامع توسعه هوا و فضای کشــور»، «سند راهبردی کشور در امور نخبگان»، «سند ملی علوم و فناوری سلول های بنیادی»، «سند دانشگاه اسلامی»، «سند منشور و موازین اخلاق پژوهش» اگر چه از جهت تدوین و تصویب یک موفقیت و امتیاز است، اما اگر روش مدیریت پیاده ســازی این اسناد شفاف، به روز و موفق نباشد موجبات نگرانی و خسارت مردم و نظام خواهد شد، بنابراین چند پیشنهاد مطرح می شود:

- به طور دقیق مشخص شود چند سند بالادستی تا کنون به تصویب رسیده یا در مراحل تدوین یا بررسی و تصویب است.

- آنچه تا کنون تصویب شده به کدام دستگاه ها برای اجرا و اقدام ابلاغ شده است؟ نام دستگاه ها با نام مسئول و معاونان اصلی اعلام گردد.

- افق زمانی هر یک از اسناد بالادستی مشخص شود. - به طور کامل و دقیق گزارش شود، چه میزان از اسناد بالادستی اجرایی شده و منجر به چه نتایج و دستاوردهایی شده است.

- در یک گزارش کامل و جامع مشخص شود کدام یک از اسناد بالادستی تا کنون هیچ اقدام اجرایی نداشته است؟ مسئول اجرای مجدد اعلام گردد.

- در گزارش دیگری مشــخص شود، از اسناد بالادستی مصوب کدامیک تا کنون عقب ماندگی اجرایی داشته است.

- در شرح مفصلی مشخص شود دلایل موجه و غیر موجه تحقق نیافتن یا عقب ماندگی اجرای اسناد بالادستی چیست.

- همان طور که رهبر معظم انقلاب فرموده اند، ســازمان و ســاختار دبیرخانه و شــورای عالی فرهنگی به قرارگاهی علمی فرهنگی بازسازماندهی شوند، آیا این مهم تحقق یافته اســت؟ (مقام معظم رهبری در دیدار مورخ ۲۳/۳/۹۰ با اعضای شورای عالی، ضمن اشاره به اهمیت بالای مقوله فرهنگ، مسئولیت شورای عالی را عظیم خواندند و تأکید کردند: «مهم در عرصه ی تهاجم پیچیده و فراگیر فرهنگ جبهه اســتکبار بر ضد نظام اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی همچون یک قرارگاه اصلی، وظیفه سیاستگذاری راهبردی و هدایت دستگاه ها و مراکز تأثیرگذار فرهنگی و بخش های اجرایی را بر عهده دارد.»

- دبیر محترم شورا همزمان مسئولیت سخنگویی شورای عالی انقلاب فرهنگی را عهده دار شود. -برای تمامی اســناد بالادستی، برنامه زمان بندی دقیق تهیه و هر ماه سخنگوی محترم شورا اطلاع رسانی کامل ارائه نمایند.

- زمان بندی و گزارش آن به صورت آنلاین در سایت و فضاهای اطلاع رسانی شورا و همه دستگاه های مرتبط منعکس شود.

- در نشســت های خبری علاوه بر اینکه سهمی برای خبرنگاران تعیین می شود، ســهمی هم برای حضور نخبگان علمی، فرهنگی؛ اعضــای هیئت های علمی، دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری، فضلا و روحانیون حوزه های علمیه، محققان و مؤلفــان و... اختصاص یابد تا یک مجال فعال و طرفینی برای گفت و شنود در مسیر اجرای اسناد بالادستی فراهم شود.

- ســهم و تناســب بازســاماندهی واحدهای آموزش عالی از جمله؛ دانشگاه ها، دانشکده ها، پژوهشــگاه ها، پژوهشکده ها، گروه های علمی، اعضای هیئت علمی، برنامه های درسی، سرفصل و متون درسی، تحقیقات و پایان نامه های دانشگاهی، ارزیابی و ترفیعات علمی اســتادان و... بر اســاس اسناد بالادستی علمی تعیین و مشخص شود.

- تعاملات و ارتباطات علمی، فرهنگی با بخش صنعت، تجارت وســایر بخش های اجتماعی منطبق با اسناد بالادستی علمی تعیین و اجرایی شود.

- شناســایی و انتخاب همکاران و پیمان های، علمی، فرهنگی با سایر کشورها با محوریت دانشگاه، دانشکده، پژوهشگاه، پژوهشــکده یا گروه های علمی با تأکید بر اسناد بالادستی علمی فرهنگی.

- نظام تشویق و تنبیه جامع و مؤثر برای مجریان موفق و متخلفان اسناد بالادستی علمی، فرهنگی تهیه و با تأکید بر اطلاع رسانی بهنگام و فاقد طبقه بندی محرمانه تصویب شود.

- متناسب با اهداف و جامعه هدف در هریک از اسناد بالادستی گفتمان سازی به عنوان یک هدف در دستور کار قرار گیرد و ظرفیت های نخبگانی، هنری، رسانه ای و اطلاع رسانی بدین منظور سازماندهی و به کار گرفته شود.