کسی که مسئولیتی بر عهده می‌گیرد باید در درجه اول بتواند خشم و غضب خود را کنترل کند، چنان که مولای متقیان خطاب به مالک می‌نویسند: «آن کس را فرمانده لشکریان نما که از همه در علم و بردباری بالاتر باشد و از کسانی باشد که خشم او را فرا نگیرد و زود از جای خود به در نرود.» در هفته دولت قرار داریم و در چنین ایامی ضمن تجلیل از مقام شامخ شهدای سرشناس دولت بخصوص شهیدان رجایی و باهنر، بازار مراسم تقدیر و نیز افتتاح و کلنگ زنی پروژه‌های دولتی داغ است.
با این همه، فرارسیدن چنین ایامی فرصتی است بس نیکو که به این بهانه از منظر معارف و آموزه‌های دینی، بازنگاهی داشته باشیم به مهم‌ترین اصول و شاخصه‌های توفیق دولتمردان در جامعه اسلامی.
رئیس بنیاد بین المللی نهج البلاغه در همین خصوص در گفت‌وگو با قدس با تأکید بر اینکه در سیره و گفتار نورانی امیرالمومنین (علیه السلام) خدمت صادقانه و بی منت به آحاد مردم، جایگاه بسیار مهمی دارد، می‌گوید: با نگاهی به فرازهایی از نهج البلاغه که اختصاص به مباحث حکومتی و خدمت رسانی دارد، به خوبی متوجه می‌شویم اساساً در نگاه امام علی(علیه السلام)، مسئولیت یک فرصت است برای خدمت به مردم بخصوص محرومان جامعه، نه اینکه افرادی بخواهند به این طریق کیسه‌ای برای خود دوخته و با طعمه قرار دادن چنین جایگاهی به کسب ثروت یا افزایش قدرت خود مشغول شوند.
آیت الله سید جمال الدین دین پرور، می‌افزاید: از این حیث اگر در فرمایشات حضرت دقت کنیم، متوجه می‌شویم، یکی از پرکاربردترین واژگان و مفاهیم، تقوا مداری، کار مخلصانه برای رضای خدا و حق گرایی و حق گویی است که بخصوص دولتمردان و کارگزاران نظام اسلامی باید همواره در این مسیر گام بردارند تا خدای ناکرده دچار انحراف و آسیب نشوند.
ضرورت اشراف اطلاعاتی در حوزه مسئولیت
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم همچنین می‌گوید: یکی از ویژگی‌های مهم و بایسته در وجود یک مسئول و دولتمرد جامعه اسلامی از نگاه امیرالمومنین (علیه السلام)، بهره مندی از اشراف اطلاعاتی نسبت به حوزه ماموریتی خود است، زیرا به هر حال این مهم اساس و زیربنای برنامه ریزی و مدیریت مطلوب به شمار می‌رود.
وی می‌افزاید: بی شک اگر مدیر یا مسئولی در حوزه تخصصی خود اطلاعات لازم را نداشته باشد در نهایت یا عملکرد ضعیفی خواهد داشت، یا اینکه حتی بر فرض هم که توانمند باشد، در دستیابی به اهداف مد نظر به خاطر برنامه ریزی ناقص، با توفیق کمتری همراه می‌شود
عدالت طلبی و مبارزه همه جانبه با فساد
آیت الله دین پرور اظهار می‌دارد: تلاش همه جانبه و بی وقفه در برقراری عدالت و مقابله با فساد در همه شئون و مظاهر آن دیگر وظیفه دولتمردان است که برای توفیق در این عرصه نیاز است هم مسئول و کارگزار حکومت دارای معیارهای تخصصی چون تحصیلات، علم و دانش، تجربه، سابقه کاری و... باشد و هم اینکه در زمینه معیارهای ارزشی و مکتبی مانند تقوامداری، امانتداری، صداقت، درستکاری و... زبانزد خاص و عام باشد.
وی می‌گوید: امام علی(علیه السلام) بخصوص در این باره بر مسئله کارآمدی و توانمندی تأکید می‌فرمایند، چنان که در خطبه ۱۲۴ نهج البلاغه آمده است: «ای مردم، همانا سزاوارترین مردم به این امر {خلافت و زمامداری} کسی است که تواناترین آن‌ها بر اجرای امور و داناترین به فرمان خداوند در فهم مسائل باشد»
سعه صدر و نظم و انضباط
وی می‌افزاید: از دیگر شاخصه‌های مهم یک مسئول موفق در جامعه و حاکمیت اسلامی، داشتن سعه صدر است و حضرت در این باره بیان معروفی دارند، آنجا که می‌فرمایند: «آله الرئاسه سِعَهُ الصَدر»
عضو جامعه روحانیت مبارز تهران همچنین با بیان اینکه نظم و انضباط از دیگر شاخصه‌های موفقیت در کلام و سیره علوی است، خاطرنشان می‌کند: اگر نظم و انضباط در کار نباشد، امور به سامان مطلوب نمی‌رسد، چنانکه امیرالمؤمنین (علیه السلام) در بخشی از عهدنامه خود خطاب به مالک اشتر می‌فرماید: «کار هر روز را همان روز انجام بده، زیرا هر روز کاری مخصوص به خود دارد»
وی تأکید می‌کند: یکی دیگر از مسائلی که امام علی(علیه السلام) بر آن تاکید ویژه‌ای می‌کند و آن را لازمه مدیریت مطلوب برمی شمارد، استقامت در برابر مشکلات و پرهیز از سستی در مواجهه با آن هاست؛ ایشان در همین باره در نامه ۵۳ خطاب به مالک می‌فرمایند: «برای مشاغل کلیدی از سپاهیان و لشکریان خود کسی را انتخاب و مسئول بنما که در برابر دشواری‌ها و پیشامدهای سخت و تلخ استوار باشد و مصیبت‌های بزرگ وی را از پا ننشاند. فردی باشد که هنگام ناتوانی و ضعف دیگران بر او ضعف و ناتوانی غالب نشود و بر اثر بی خیالی دیگران بی تفاوت نگردد»
تواضع و خویشتنداری در برابر مردم
رئیس بنیاد بین المللی نهج البلاغه ادامه می‌دهد: تواضع و فروتنی در برابر مردم از دیگر مباحث مهمی است که در نهج البلاغه بر آن تأکید شده تا آنجا که حضرت در نامه‌ای به یکی از والیان خویش بصراحت می‌فرمایند که در برابر رعیت فروتن و متواضع باش.
وی می‌افزاید: از دیگر سو، کسی که مسئولیتی بر عهده می‌گیرد باید در درجه اول بتواند خشم و غضب خود را کنترل کند، چنان که مولای متقیان خطاب به مالک می‌نویسند: «آن کس را فرمانده لشکریان نما که از همه در علم و بردباری بالاتر باشد و از کسانی باشد که خشم او را فرا نگیرد و زود از جای خود به در نرود»
ارتباط مستقیم با کارکنان و زیردستان
وی همچنین بیان می‌دارد: یکی از نکات بسیار مهم که در موفقیت یک مدیر بسیار مؤثر است، ارتباط مستمر و مستقیم با کارکنان و زیردستان خود است، زیرا بدین وسیله او بهتر می‌تواند از حال و روز و مشکلات کارمندانش آگاهی یافته و با تلاش در مسیر حل آن‌ها، زمینه خدمت بهتر به آحاد مردم از سوی این افراد را فراهم کند. امام علی(علیه السلام) در همین خصوص از مالک اشتر می‌خواهند که با مردم ارتباط مستقیم داشته باشد و از نزدیک به حرف‌ها و نقطه نظرات آن‌ها گوش سپارد و بخصوص تأکید می‌کنند: «مبادا به مدت طولانی خود را از مردم دور نگه داری»
مشورت پذیری و مشورت نکردن با سه گروه
آیت الله دین پرور در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه یکی از مسائلی که به عملکرد برخی دولت‌ها و مسئولان به طور جدی آسیب زده و می‌زند، مشورت ناپذیری است، تصریح می‌کند: مشورت کردن در اداره امور و پرهیز از خودرأیی یکی از توصیه‌های مؤکد امیرالمؤمنین (علیه السلام) است و حضرت با تاکید بر این حقیقت که هیچ پشتیبانی استوارتر از مشورت کردن نیست، خطاب به یارانشان می‌فرمایند: «آگاه باشید حق شما بر من این است که جز اسرار جنگی، هیچ سری را از شما پنهان نکرده و در اموری که پیش می‌آید، جز حکم الهی، بدون مشورت شما کاری انجام ندهم»
وی می‌افزاید: البته در مشورت کردن باید از مشاورانی مناسب استفاده کرد نه هر فردی، چنان که امام علی (علیه السلام) در عهدنامه مالک تأکید می‌کنند که باید از مشورت کردن با افراد بخیل، ترسو و نیز حریص بشدت پرهیز کرد.
«بخیل را در مشورت خود دخالت مده، زیرا تو را از احسان منصرف می‌کند و از نیازمندی می‌ترساند و نیز با اشخاص ترسو مشورت مکن، زیرا در کارها روحیه ات را تضعیف می‌کنند. همچنین حریص را به مشاورت نگیر که با ستمگری، حرص را در نظرت زینت می‌دهد. پس همانا بخل و ترس و حرص، غرایز و تمایلات مختلفی هستند که از بدگمانی به خدا سرچشمه می‌گیرند.»
نظر شما