از آنجا که معمولاً انسان‌ها قالب گریز و راحت طلب هستند، هنگامی که در مسیر زندگی به مشکلی برخورد می‌کنند به جای آنکه برای حل مشکل خود تدبیر بیندیشند، با جای گذاردن مشکل بر سرجای خود، آن را به صورت مقطعی دور می‌زنند و صورت مسئله را پاک می‌کنند در حالی که مشکلات نه تنها همچنان برجاست، بلکه روز به روز عمیق‌تر شده و گسست بیشتری را سبب می‌شود.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) در یکی از سخنان حکومتی خود به مالک اشتری می‌فرماید: «از عجله کردن در مورد کارهایی که وقت آن‌ها نرسیده یا سستی کردن در انجام کارهایی که زمان و امکان انجام آن فراهم شده یا لجاجت در اموری که فرجام آن برای تو مبهم است یا سستی در کارهایی که ضرورت انجام آن واضح است، برحذر باش و هر امری را در جای خودش و هر کاری را بموقع انجام بده. »

این سخن حضرت علی(علیه السلام) درسنامه‌ای را برای آرامش در زندگی ما ارائه می‌کند که برای هر روز خود برنامه داشته باشیم و با در نظر گرفتن نیازهای فعلی و آینده خود، حساب شده، برنامه ریزی کنیم.

تمرین و مهارت

از آنجا که انجام کارهای سخت همواره با تدبیر و پیدا کردن فناورانه هر صنعتی آسان و حتی لذت بخش می‌شود، مسائل روحی نیز از همین قاعده تبعیت می‌کند.

اگر ورزشکاران برای غلبه پیدا کردن بر وزنه‌های سنگین نیازمند تمرین سخت و طاقت فرسا هستند تا بتوانند، روش بلندن کردن آن‌ها را بدون ضربه وارد کردن به فیزیک پیدا ‌کنند، نفس و اراده هم با تکرار و تمرین قوی می‌شود و همین امر سبب می‌شود که نسبت به کارهایی که به دلیل موفقیت نشدن به انجام آن راغب نبودیم، اقدام کنیم.

حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) می‌فرماید: «مَنْ یَعمَلْ یزدد قُوَه، مَنْ یُقَصِّرْ فی الْعَمَلِ یَزْدَدْ فَتْرَه. هر کسی که اقدام به انجام کار کند، نیرو و قوت او فزونی می‌یابد و هر کس در انجام کاری کوتاهی کند، سستی او زیاد شود. »

گرچه شروع به تمرین نیز خود تابع یک فرآیند منطقی است و بهتر است، برنامه ریزی و تمرینات روی خود، برای رسیدن به اراده قوی را از کارهای ساده‌تر و ترجیحاً زودبازده‌تر آغاز کنیم و با تکرار آن‌ها و الزام خود به انجام آن، روز به روز شاهد موفقیت‌های روزافزون روحی خود باشیم. یکی از حکمت‌های احکام دین، تمرین و عادت جهت دار و هدفمند است. به طور مثال در قرآن کریم آمده است: «ای مؤمنان، همان گونه که روزه بر امت‌های قبل واجب شده بود، بر شما نیز واجب است تا از این رهگذر پرهیزکار شوید. »

این تکلیف عبادی برای تقویت اراده و روح در روان آدمی بسیار مفید به نظر می‌رسد زیرا خوردن و آشامیدن طبق برنامه خاص و تحت شرایط تعیین شده از سوی خداوند، نوعی تمرین برای انسان برای کنترل غرائز و مطالبات نفسانی است زیرا صبوری و شکیبایی را در انسان پرورش می‌دهد و انسان را در برابر ناملایمات مقاوم می‌سازد و سبب تقویت اراده انسان می‌شود.

همچنین سایر احکام تکلیفی که از خداوند برای انسان واجب است، می‌تواند در تقویت اراده و کنترل خواهش‌های نفسانی تأثیر بسزایی داشته باشد.

بدیهی است، انسانی که قدرت و اراده لازم را برای برخورد با مشکلات و خواسته‌های نفسانی پیدا کنند، هنگام بروز ناهنجاری یا مشکل، با آرامش کامل و بدون هرگونه اضطراب و استرس به رفع آن گرفتاری می‌پردازند.

پرهیز از افراط در تأمین نیازها

وابستگی‌های روحی و روانی و پاسخ به مطالبات نفسانی از جمله عواملی است که انسان را در سراشیبی سقوط قرار می‌دهد. گرچه انسان برای آسایش خود نیازمند بهره مندی از نعمت‌های الهی است، ولی زیاده روی در تأمین نیازهای انسان مثل زیاده روی در پرخوری، پرخوابی و افراط در مسائل جنسی (هرچند حلال باشد)، میهمانی و انس و الفت با دوستان و بستگان، یا بهره مندی زیاد از رسانه‌های عمومی و مجازی و... همه سبب سستی اراده و تبدیل روند زندگی به روزمرگی می‌شود. حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) می‌فرمایند: «لاَ تَجْتَمِعُ عَزِیمَه وَ وَلِیمَه. مَا أَنْقَضَ النَّوْمَ لِعَزَائِمِ الْیَوْمِ، وَ أَمْحَی الظُّلَمَ لِتَذَاکِیرِ الْهِمَمِ! عزم و تصمیم برای رسیدن به کمالات با سورچرانی و راحت طلبی سازگار نیست و چه بسیار خواب هایی که تصمیم‌های روز را بر هم می‌زند و چه بسیار تاریکی هایی که یاد همت‌های بلند را از خاطره‌ها می‌زداید! »

تلقین و گفت وگو با خود

یکی از راه‌های تقویت اراده، تلقین و توجه به درون است زیرا هر سخنی که از زبان ما صادر می‌شود به نوعی برخاسته از باورهای درونی ماست. به طور مثال هرگاه کسی در درون خودش بگوید که من انسان توانمند و قدرتمندی نیستم یا من زرنگ نیستم، این شخص در حقیقت حکم محکومیت خود را صادر کرده و به همه اعلام کرده است که توانمندی او را به رسمیت نشناسند. از این رو روان‌شناسان می‌گویند هرگاه که باخودت گفت وگوی ذهنی انجام می‌دهید، تلاش کنید که سخنان شما از موضع قدرت باشد تا روحیه خود را در مقابل حوادث و مشکلات فرارو از دست ندهید و از قدرت مقابله با مشکلات محروم نشوید.

معمولاً افراد شکست خورده‌ای که دست از تلاش برداشته‌اند نمی‌دانستند که در یک قدمی موفقیت هستند.

امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: «إذا دَعَوْتَ فَظُنَّ أنّ حاجَتَکَ بالبابِ. چون دعا می‌کنی، چنین خیال کن که حاجتت بر در خانه است. »

 قدرت اراده گام به گام

توجه داشتن به این نکته بسیار ضروری است که بدانیم امکان ندارد، شخصی یکباره بتواند، صاحب اراده قوی شود. از این رو برای رسیدن به این قله توانمندی باید از کارها و اقدام‌های کوچک شروع کنیم؛ به طور مثال اگر عادت به ورزش کردن نداریم یا عادت داریم که صبح‌ها دیرتر از خواب بیدار شویم، باید از کم شروع کنیم؛ مثلاً روزی ۱۰ دقیقه ورزش کنیم یا روزی ۱۰ دقیقه زودتر از روزهای قبل از خواب بیدار شویم و در کنار این تصمیم اراده ساز باید همواره به خودمان قول بدهیم که ضمن استمرار این برنامه، تلاش کنیم که از هر عاملی که ما را از دسترسی به این کار باز می‌دارد، فاصله بگیریم.

بااین کارها، آرام آرام قدرت درونی خود را آشکار می‌سازیم و برعادت‌های مضر خود غالب می‌شویم، راحت‌تر تصمیم می‌گیریم و جرئت ورود به صحنه‌هایی را که قبلاً سبب اضطراب و برهم خوردن آرامش ما می‌شد، پیدا می‌کنیم.