قدس آنلاین- آموزش همگانی؛ یعنی آموزش همگانی کیفی. این مفهوم در جهان امروز به معنای توجه به بسیاری از زمینه‌های گوناگون فرهنگی و زبانی در جوامع موجود است. موضوع آموزش همگانی، سیاستگزاران را به این چالش کشانده است که از یک سو در اندیشه فراهم آوردن زمینه یک رفتار بهنجار از تمامی جمعیت یک کشور باشند و از سوی دیگر، این حق را برای اعضای هر جامعه زبانی و قومی محفوظ نگاه دارند که از دیگران تمایز داشته باشند.
در این رابطه، اقتصادها و جوامعی که تحت تأثیر دانش دیجیتالی از ویژگی جهانی شدن برخوردار هستند، بیشتر از همه این چالش‌ها را پیچیده‌تر کرده‌اند. اما یونسکو مسئولیت سنگینی در قبال ارزش ذاتی تنوع فرهنگی دارد و خود را ملزم به پاسداری از آن می‌داند.
از سوی دیگر آموزش و پرورش هم ابزاری برای تنوع فرهنگی و هم انعکاسی از آن محسوب می‌شود. به علاوه تحقیقات نشان داده است که زبان آموزان به کمک زبان مادری به مثابه سرآغاز و مکمل رویکردهای آموزش دوزبانه، مطالب را بهتر یاد می‌گیرند. سند «آموزش در جهان چند زبانه» در پی آن است که با روشن کردن برخی مفاهیم و مسائل کلیدی در این زمینه، بسیاری از اعلامیه‌ها و پیشنهادهای مرتبط با مسائل زبان آموزشی را به طور ساده و خلاصه ارائه کند. این موضوعات با عنوان رهنمودها و اصول یونسکو، ارائه شده و حاصل گفت‌وگوها و بحث‌های صورت گرفته در اجلاس بین‌المللی و کنفرانس‌های سازمان ملل و یونسکو است و گزارش‌های کارشناسانه‌ای از جهان سیاست زبانی و آموزش و پرورش را منعکس می‌کند.
لازم به ذکر است که یک گروه کارشناسی که در سپتامبر ۲۰۰۲ در پاریس تشکیل جلسه داد، ضمن بررسی بیشتر نقش یونسکو در این زمینه، به غنی سازی سند اصلی آن نیز مبادرت ورزید. امیدواریم که این مجموعه به شکل‌دهی اندیشیدن درباره مسئله زبان و آموزش و پرورش کشورهای عضو در سراسر جهان کمک کند. در این راه البته سازمان یونسکو از ترجمه آن به زبان‌های متعدد استقبال خواهد کرد.
یونسکو در دستیابی به چارچوب‌های بین‌المللی سیاست آموزشی و حل مسائل مهم و پیچیده آن نقش اساسی دارد. انتخاب زبان، بخصوص زبان آموزشی در آموزش و پرورش یکی از همین مسائل است که اغلب موضعگیری‌های کاملاً مشخص و آشکاری به دنبال دارد. مسائلی در زمینه هویت، ملیت و قدرت، رابطه تنگاتنگی با کاربرد زبان های خاص در کلاس درس دارد. به علاوه زبان، پویایی خاص خود را دارد و همواره دستخوش فرایندهای تداوم و تغییر قرار می‌گیرد و بر روش‌های ارتباطی جوامع گوناگون تأثیر می‌گذارد. سیاستگذاران آموزش و پرورش در تصمیم‌گیری‌های خود بر این نکته پای فشرده‌اند که زبان، تحصیل و برنامه درسی که در آن ها موضوعات حرفه‌ای و سیاسی اغلب همپوشانی دارند، باید محترم شمرده شوند. با وجود اینکه استدلال‌هایی متقن در حمایت از آموزش زبان مادری (زبان اول) لازم است، توازن دقیقی بین توانمند کردن افراد در استفاده از زبان‌های محلی در فرایند یادگیری از یک سو و دسترسی به زبان های جهانی برای برقراری ارتباط از طریق آموزش از سوی دیگر ایجاد شود.
بنابراین هدف این بیانیه، عبارت از توجه به برخی مسائل اصلی زبان ها، آموزش، تدوین رهنمودها و اصول مربوط به آن است. تحقق این امر مستلزم آگاهی از ضرورت شفاف‌سازی سیاست زبانی در آموزش و پرورش است؛ بویژه در بستر آموزش همگانی و در مسیر تحقق اهداف داکار برای اطمینان یافتن از این که تمام کودکان تحت پوشش آموزش مقدماتی کیفی قرار خواهند گرفت و میزان باسوادی بزرگسالان نیز ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت.
در سال ۱۹۵۳یونسکو گزارش کارشناسانه‌ای در زمینه استفاده از زبان های بومی در آموزش و پرورش منتشر کرد که هنوز به عنوان معتبرترین سند این سازمان در زمینه مسائل زبانی در آموزش و پرورش مطرح است. اما تحولات مهم و جریان‌های سیاسی عمده‌ای که در ۵۰ سال اخیر رخ داده، به اتخاذ سیاست‌های زبانی تازه در کشورهای پسااستعماری و تازه استقلال یافته منجرشده است. از جمله این که صدها زبان در سراسر جهان از بین رفته‌اند و بسیاری نیز در شُرف نابودی هستند. موج وسیع مهاجرت‌ها نیز سبب شده است تا زبان های تازه و گوناگونی وارد سایر کشورها و قاره‌ها شود و اینترنت تأثیری شگرف بر این روند نهاده است و از رهگذر آن زبان و زبان ها برای ارتباط و در واقع برای یادگیری مورد استفاده قرار می‌گیرند. شتاب جهانی شدن، بقای بسیاری از هویت‌های محلی و بومی را که اغلب صبغه زبانی دارند، تحت‌الشعاع خود قرار داده است. به همین دلیل وقت آن است که یونسکو موضع خود را نسبت به زبان ها و آموزش و پرورش مورد بازنگری قرار دهد.
این بیانیه به سه بخش مجزا تقسیم می شود. در بخش اوّل به مفاهیم کلیدی که در آموزش چندزبانه به کار می‌روند، می‌پردازیم و هدف این بخش شفاف‌سازی معانی مجموعه‌ای از اصطلاحات به کار رفته در زمینه زبان ها و آموزش و پرورش است. در بخش دوم چارچوب متعارفی از زبان ها و آموزش را به دست می‌دهیم که بر سه مؤلفه استوار است:
۱.تحلیلی از ابزارهای استانداردسازی سازمان ملل ۲.بحثی در زمینه قراردادهای خاص یونسکو و اعلامیه‌های مرتبط با مسائل زبانی و فرهنگی ۳.نتایج و پیشنهادهای کنفرانس‌های بین‌المللی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم به مسائل زبان و آموزش و پرورش می‌پردازند. بخش سوم این بیانیه مشتمل بر شمه‌ای از بحث‌ها و آرای موافق پیرامون مسائل زبانی است که به تصویب سازمان ملل و یونسکو رسیده است. موارد ذکر شده با هدف تبیین و اشاعه وسیع مواضع یونسکو، در قالب مجموعه ای از رهنمودها و اصول در دسترس قرار می‌گیرد.
*زبان شناس و عضو هیئت علمی پژوهشی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش
نظر شما