وَوَصَّیْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَیْهِ حُسْنًا

«و به انسان سفارش کردیم که به پدر و مادر خود نیکی کند»

(سوره مبارکه عنکبوت / آیه ۸)

در قرآن کریم آیات مختلفی با اشارات گوناگون به جایگاه «والدین» و ضرورت احسان به آن‌ها، دیده می‌شود. در احادیث اهل بیت(ع) نیز تأکیدهای بی‌شماری نسبت به حفظ حقوق والدین و جایگاه آن‌ها دیده می‌شود.

پرسش مهم این است که چرا خداوند متعال به انسان سفارش می‌کند یا دستور می‌دهد که به والدین خود احسان کند؟ پاسخ این است که والدین، اولین و اصلی‌ترین مجرای فیض الهی نسبت به فرزندان هستند و حق «تربیت» به گردن فرزند دارند. تربیت، مهم‌ترین امری است که انسان برای آن خلق شده و به همین دلیل هم هست که صفت «ربّ» یکی از صفات پروردگار است که زیاد هم به آن خوانده می‌شود.

مسئله دیگر این است تا وقتی که فرد نتواند حق والدین را نسبت به خود بشناسد و آن را ادا کند، هرگز نمی‌تواند حق پروردگار خود را – در حدود ممکن - بشناسد و ادا نماید زیرا پدر و مادر اولین و دلسوزترین مربیان انسان بعد از ذات اقدس خداوند هستند که با او ارتباط مستقیم دارند و به همین دلیل است که آیه۲۳ سوره اسراء می‌فرماید: «وَقَضَی رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا»؛ یعنی «و پروردگار تو مقرر داشته که جز او را نپرستید و به پدر و مادر احسان کنید. اگر یکی از آن دو یا هر دو در کنار تو به پیری رسند، [حتی] به آن‌ها اُف مگو! و آن‌ها را به خشونت مران و با آن‌ها کریمانه [و مهربانانه] سخن بگوی».

در این آیه، خداوند متعال بلافاصله پس از امر به پرستش خود، امر به نیکی به والدین می‌کند و همین موضوع نشان می‌دهد که احسان به پدر و مادر در جایگاه و رتبه‌ای والا و پس از توحید قرار دارد. در ادامه آیه هم بر مهربانی و پرهیز از تندگویی حتی در حد گفتن «اُف» به پدر و مادر و به نیکی سخن گفتن با آن‌ها تأکید فراوان می‌شود.

استاد قرائتی در بیانی زیبا در جایی می‌گوید که «حرف «ب» در «و بالوالدین احسانا»، «بای الصاق» است؛ دو تا نامه را که سنجاق می‌کنند، به نامه‌ پشتی می‌گویند الصاق، الحاق، پیوست؛ یعنی احسانت پیوست به خودت باشد، یعنی خودت مادرت را ببر دکتر؛ نگو پول می‌دهم تاکسی تلفنی ببرد... لقّمه بیدیک؛ با دست خودت لقمه دهان مادرت بگذار، نگو برنج بپز بخور، نگفته «بالوالدین انفاقاً»، پدر و مادر خیلی وقت‌ها پول نمی‌خواهند، محبّت می‌خواهند.»

در آیه۱۴ سوره لقمان نیز می‌فرماید: «و ما به انسان در حق پدر و مادرش سفارش کردیم. مادرش او را با ضعف روزافزون حمل کرد و دوران شیرخوارگی او در دو سال است. [سفارش کردیم] که شکرگزار من و پدر و مادرت باش که سرانجامِ [همه] به سوی من است». در قرآن از زبان حضرت عیسی(ع) هم می‌خوانیم که «وَبَرًّا بِوَالِدَتی» یعنی خداوند مرا به نیکی به مادرم سفارش کرده و این سفارش درباره حضرت یحیی(ع) نیز با عبارت «وَبَرًّا بِوَالِدَیْهِ» دیده می‌شود.

پیامبر اکرم(ص) و در بیانی مشابه، امام صادق(ع) می‌فرمایند: «محبوب‌ترین کار نزد خداوند اقامه نماز در اول وقت است و پس از آن نیکی به پدر و مادر و بعد از آن جهاد در راه خدا».

امیرالمؤمنین(ع) نیز می‌فرمایند: «بزرگ‌ترین و مهم‌ترین تکلیف الهی نیکی به پدر و مادر است».

 امام صادق(ع) در بیانی دیگر تأکید می‌کنند: «نیکی به پدر و مادر نشانه شناخت شایسته بنده خداست زیرا هیچ عبادتی زودتر از رعایت حرمت پدر و مادرِ مسلمان به خاطر خدا، انسان را به رضایت خدا نمی‌رساند».