قدس آنلاین-یکی از مشکلات یا به عبارتی رذایل اخلاقی که بیشتر ما به آن گرفتار هستیم، قضاوت‌ها و پیشداوری های شتابزده، عجولانه و بدون علم نسبت به دیگران است. این قضاوت کردن ممکن است در شکل بیان یک خبر یا اظهارنظر نسبت به یک دوست یا یک شخص یا یک رویداد رخ دهد و یا حتی در شکل باور کردن و پذیرفتن یک خبر یا اظهار نظر. البته شکل اول بدتر و خطرناک‌تر است و مسئولیت بیشتری هم دارد.

یَا أَیُّهَاالَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ «ای کسانی که ایمان آورده‏‌اید از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید که پاره‏‌ای از گمان‌ها گناه است»

(سوره مبارکه حُجُرات/ آیه۱۲)

یکی از مشکلات یا به عبارتی رذایل اخلاقی که بیشتر ما به آن گرفتار هستیم، قضاوت‌ها و پیشداوری های شتابزده، عجولانه و بدون علم نسبت به دیگران است. این قضاوت کردن ممکن است در شکل بیان یک خبر یا اظهارنظر نسبت به یک دوست یا یک شخص یا یک رویداد رخ دهد و یا حتی در شکل باور کردن و پذیرفتن یک خبر یا اظهار نظر. البته شکل اول بدتر و خطرناک‌تر است و مسئولیت بیشتری هم دارد.

قرآن کریم نسبت به این موضوع هشدار می‌دهد و تأکید می‌کند که از «گمان بد» نسبت به دیگران بپرهیزید زیرا بیشتر گمانه‌ها نادرست هستند و موجب گناه می‌شوند.

برای هر یک از ما بارها این اتفاق رخ داده است که خبر یا مطلبی را درباره فردی شنیده‌ایم و راوی هم تأکید کرده که «خودم دیدم» یا «خودم شنیدم» یا «از فرد مطمئنی شنیدم» و ما هم همان را برای دیگران نقل کرده‌ایم، اما بعداً متوجه شده‌ایم که این خبر یا از اساس کذب بوده و یا با حقیقت فاصله داشته است. اینجا بوده که از باور کردن و بدتر از آن، نقل این مطلب بشدت پشیمان و دچار عذاب وجدان شده‌ایم، اما پشیمانی دیگر سودی نداشته است.

در سوره مبارکه نجم آیه۲۸ نیز آمده است: «وَمَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنَّ الظَّنَّ لَا یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئًا»؛ یعنی: و ایشان [کافران] را به این [کار] معرفتی نیست. جز گمان [خود] را پیروی نمی‌کنند و در واقع گمان در [وصول به] حقیقت هیچ سودی نمی‌‏رساند.

امام علی(ع) می‌فرمایند: «لا دِینَ لِمُسِئِ الظَّنِّ»؛ یعنی: «فرد بدگمان دین ندارد». آن حضرت همچنین می‌فرمایند: «بدگمانی کارها را تباه می‏کند و باعث روی آوردن به انواع بدی‌ها می‏شود».

آفت سوء‌ظن، اگر مهار نشود می‌تواند مناسبات و روابط خانوادگی و اجتماعی را مختل کند زیرا اگر انسان توانایی اعتماد کردن به دیگران را نداشته باشد نه می‌تواند به دیگران مسئولیتی بدهد و نه می‌تواند مسئولیتی را که آن‌ها به او می‌دهند با خاطر آسوده بپذیرد و انجام دهد. به همین دلیل است که مولای متقیان می‌فرمایند: «بدترین مردم کسی است که به سبب سوء‌ظنی که دارد به هیچ کس اعتماد نمی‏کند و دیگران نیز به سبب بدکرداریش به او اعتماد نمی‏کنند».

صفت بدگمانی برخاسته از بیماری درونی فرد است زیرا او به دلیل خصلت‌های منفی و بدی که در خود سراغ دارد و نمی‌تواند بر آن‌ها غلبه کند، دیگران را هم مانند خود می‌پندارد. امام علی(ع) در این باره می‌فرمایند: «آدم بد، به هیچ کس گمان نیک نمی‌برد؛ زیرا همه را مانند خودش می بیند».

البته در روایات فراوانی تأکید شده است که انسان نباید خودش را در «موضع تهمت» یا در جایگاهی که ممکن است باعث ایجاد سوءظن دیگران نسبت به وی شود، قرار دهد، چنانکه رسول اکرم(ص) می‌فرمایند: «اِتّقوا مَواضِعَ التُّهَم». اما از سوی دیگر ما حق نداریم با دیدن یک رفتار ظاهری، نسبت به شخصیت باطنی افراد گمان بد ببریم و قضاوت کنیم زیرا قضاوت کردن حقیقی تنها شایسته ذات اقدس خداوند است و اوست که از پنهان و آشکار همگان باخبر است، اما با این حال پرده ستّاریت خود را بر روی اعمال بندگان کشیده است.