اعظم طیرانی/

پس از آتش‌سوزی بازار تاریخی تبریز که اردیبهشت ماه سال جاری اتفاق افتاد، دومین حادثه مشابه آن اواخر تیرماه رخ داد و بنای تاریخی میدان حسن‌آباد که با وجود قدمت و ارزش تاریخی آن، انبار کالا شده بود، در چشم‌ برهم زدنی سوخت و همچون «پلاسکو» از بی‌توجهی و خلأهای قانونی ایمنی فرو ریخت.

پرسش تکراری آن است که کدام نهاد متولی حفظ و نظارت بر ایمن‌سازی بناهای تاریخی است و برای انجام آن چه کرده است؟

•مدیریت شهری متولی است

مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی کشور با بیان اینکه گاهی برخی از بناهای تاریخی که مالک شخصی دارند به دلایل متعدد از جمله نارضایتی مالک شخصی برای ایمن‌سازی، بی‌احتیاطی، فرسودگی بنا و... درگیر حوادثی از جمله آتش‌سوزی می‌شوند، می‌گوید: بیش از 32 هزار «اثر تاریخی» در کشور به ثبت رسیده که نیمی از آن‌ها «بنای تاریخی»اند که بیش از همه بناهای تاریخی در تهدید تخریب هستند. البته فرض بر این است که همه آثار تاریخی با توجه به منطقه‌ای که در آن واقع شده‌اند، در معرض خطر هستند.

به عنوان نمونه خطرآتش‌سوزی بناهای شمال کشور را به دلیل چوبی بودن سازه‌ها و خطر زلزله، بناهای خشتی فلات مرکزی را بیش از سایر بناها تهدید می‌کند، بنابراین همه بناهای تاریخی به ویژه بافت‌هایی که مردم در آن‌ها سکونت دارند، نیازمند ایمن‌سازی هستند و با وجود اینکه ما در این زمینه اول راه هستیم، حوادث اخیر موجب شده شهرداری‌ها و دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی کشور با جدیت و دقت بیشتری این مهم را دنبال کنند.

سیدهادی احمدی روئینی با اشاره به اینکه طبق قانون همه بناها باید از حداقل استانداردهای تعیین شده در حوزه ایمن‌سازی برخوردار باشند و در این زمینه تفاوتی بین بناهای تاریخی و غیرتاریخی وجود ندارد، ادامه می‌دهد: قانون‌گذار از مدیریت شهری به عنوان ناظر بر استانداردهای تعیین شده در حوزه ایمن‌سازی همه بناها نام برده است و باید این استانداردها از سوی مدیریت شهری تعیین و به مالکان همه بناها، از جمله بناهای تاریخی احصا ‌شود و با وجود اینکه سازمان میراث فرهنگی به عنوان متولی بناهای تاریخی است، مدیریت شهری متولی نظارت بر استانداردها و ایمن‌سازی این بناهاست.

وی در پاسخ به این پرسش که تاکنون چه اقداماتی برای ایمن‌سازی بناهای تاریخی انجام شده است، می‌گوید: وقتی بنایی نظیر بازار تبریز در شهری بنا شده باشد، شهرداری این شهر در بازدید از بنا، مشکلات ایمنی آن را به مالکان گوشزد می‌کند – همان‌طور که پیش از آتش‌سوزی توصیه‌های لازم در خصوص این بنا به مالکان شده بود- ضمن آنکه در خصوص این بنای تاریخی، سازمان میراث فرهنگی نیز پیش از وقوع آتش‌سوزی با انجام مطالعاتی، نکات ضروری ایمن‌سازی را به شهرداری و همچنین مالکان این بنای تاریخی اطلاع داده و اقداماتی نظیر نصب شیرهای آب فشار قوی و نصب کپسول‌های اطفای حریق – که نقش مؤثری در کنترل آتش‌سوزی این بازار داشت- صورت گرفته بود.

•تبعیت مالکان

احمدی روئینی ادامه می‌دهد: سازمان میراث فرهنگی در بسیاری از بناهای تاریخی – به ویژه بناهایی که با جان و مال مردم در ارتباط است- این خطرها را احصا و در جلسه‌های مختلف با شهرداری‌ها و وزارت کشور مطرح کرده است، با این حال قانون، ایمن‌سازی این بناها را بر عهده هیچ یک از نهادها و سازمان‌های دولتی نگذاشته و جزو وظایف مالک می‌داند و مالکان بناهای تاریخی را موظف می‌سازد در ایمن‌سازی، از قوانین و ضوابط دستگاه‌های متولی از جمله میراث فرهنگی تبعیت کنند.

وی می‌افزاید: با تصویب «قانون حمایت از ساکنان و مالکان بافت‌های تاریخی» در مجلس، مقرر شده است این بافت‌ها با کمک میراث فرهنگی و سایر نهادها بیمه شوند و بیمه نیز پیش از تنظیم قرارداد با مالکان، آن‌ها را موظف به ایجاد ایمن‌سازی‌های لازم می‌سازد تا علاوه بر پیشگیری، در صورت بروز حوادث، خسارت وارد شده از سوی بیمه جبران شود.

وی ادامه می‌دهد: با وجود مقررات و تمهیدات اندیشیده شده در خصوص ایمن‌سازی بناهای تاریخی، به دلیل نبود نظارت کافی از سوی شهرداری‌ها و همچنین سهل‌انگاری مالکان این بناها - که آن‌ها را به انبار و یا استفاده‌ای غیر از سکونت تبدیل کرده‌اند - اغلب آن‌ها در معرض خطرهای متعدد از جمله آتش‌سوزی قرار دارند.

•نظارت بیشتر پس از آتش‌سوزی

به گفته احمدی روئینی آتش‌سوزی بازار بزرگ تبریز و همچنین میدان تاریخی حسن‌آباد موجب شده علاوه بر اینکه شهرداری عزم خود را برای نظارت بیشتر بر ایمن‌سازی و بازنگری استانداردهای بناهای تاریخی جزم کند، میراث فرهنگی نیز در تلاش است به منظور رسیدگی بیشتر به بناهای تاریخی، تذکرات لازم را به مالکان این بناها بدهد.

این مسئول در پاسخ به این پرسش که آیا در قانون برای افرادی که با بی‌توجهی به ایمن‌سازی یک بنای تاریخی موجب تخریب آن می‌شوند جرمی تعریف شده است، می‌گوید: تخریب اموال چه مربوط به اشخاص باشد و چه نهادها، جرم تلقی می‌شود و قابل مجازات است؛ اما این اقدام ممکن است به دو شیوه عمدی یا غیرعمدی انجام شود که در مورد «بازار بزرگ تبریز» و «بافت تاریخی میدان حسن‌آباد» با توجه به غیرعمد بودن آتش‌سوزی، قانون‌گذار مجازات خاصی را به جز جبران خسارت، پیش‌بینی نکرده است.

وی می‌افزاید: از یک سو در قانون به صراحت آمده هر اهمالی که از سوی مالکان در نگهداری املاک او ایجاد و موجب تهدید جامعه شود پیگرد قانونی دارد و از سوی دیگر ممکن است مالکان ادعای بی‌اطلاعی از غیراستاندارد و ناایمن بودن بنای خود کنند که تا حدی حق با آن‌هاست و شهرداری‌ها -سازمان آتش‌نشانی شهرداری‌ها به عنوان تخصصی‌ترین نهاد در شهرها– موظف هستند تهدیدها را شناسایی و به مالکان ابلاغ کنند که در غیر این صورت مقصر شناخته خواهند شد.

مهندس احمدی روئینی با اشاره به دو حادثه آتش‌سوزی اخیر در بناهای تاریخی کشور اظهار می‌دارد: علاوه بر شهرداری‌ها، دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی کشور نیز با جدّیت بیشتری اقدام به شناسایی خطرهایی که بناهای تاریخی کشور را تهدید می‌کنند، کرده است.

به گفته وی تاکنون ۱۶۸ بافت تاریخی در ایران شناسایی شده که همه دارای سکنه است،اما تعداد کمی از این بافت‌های تاریخی ثبت ملی و سایر آن‌ها فقط با ارزش شناسایی شده‌اند و از بافت‌های ثبت شده می‌توان به گرگان، یزد، کنگ، بوشهر، ماسوله، رویین و میبد اشاره کرد.