محمدحسین مروج کاشانی/

 هنر در حکم یک زبان است، زبانی که بیان‌کننده عواطف، هیجان‌ها و منعکس‌کننده عمیق‌ترین احساسات انسانی است. در تعریف دقیق‌تر، هنر مجموعه‌ای از آثار یا فرایندهای ساخت انسان است که در جهت اثرگذاری بر عواطف، احساسات و هوش انسانی و یا به منظور انتقال یک معنا یا مفهوم خلق می‌شوند و از همین منظر است که هنر با انسان و انسانیت گره خورده و هر موقع از هنر و زیبایی گفت‌وگو می‌شود تمامی انسان‌ها به آن توجه و دقت نشان می‌دهند.

در سال 1369 بود که مرکز آفرینش‌های هنری در تشکیلات آستان قدس رضوی شکل گرفت و با گسترش دایره عملکرد و ارتقای سازمانی آن به مؤسسه آفرینش‌های هنری در سال 1376 تبدیل شد.

اینک بیش از دو دهه از فعالیت این مؤسسه می‌گذرد و به همین بهانه در گفت‌وگو با مدیرعامل این مؤسسه به موضوعاتی از جمله فعالیت‌ها، ارتباط با هنرمندان و... پرداخته‌ایم. محمدعلی چمی‌گو در یک گفت‌وگوی صمیمی با حوصله پاسخگوی پرسش‌های ما بود. وی دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد رشته کارگردانی سینما در دانشگاه هنر تهران است.

شکل‌گیری مؤسسه آفرینش‌های هنری در مجموعه تشکیلات یک نهاد مذهبی مانند آستان قدس رضوی با چه هدفی بوده است؟

هدف از تشکیل مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی بهره‌گیری از انواع هنرها در تبیین و انعکاس معارف اهل بیت(ع) و به خصوص ترویج فرهنگ و معارف رضوی و معرفی گنجینه‌های هنری موجود در بارگاه مطهر امام رضا(ع) و مجموعه آستان قدس رضوی بوده است و اهمیت این مطلب تا جایی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی در احکام انتصاب تولیت سابق و فعلی این آستان ملکوتی به وضوح به حفاظت و معرفی این گنجینه‌های هنری اشاره و تأکید داشته‌اند.

از طرفی، شناسایی و اشاعه ابعاد هنر و معماری ایرانی- اسلامی اماکن متبرکه، حفظ و ارتقای جلوه‌های هنری نفیس و آثار متعلق به آستان قدس رضوی، تأمین نیازهای کاربردی هنر همچون فیلم‌های مستند و مجموعه‌های ارزشمند تصویر و عکس و امور گرافیکی و تصویرسازی و در مجموع پاسداشت و ترویج هنر مقدس و والای دینی و رضوی از دیگر اهداف مورد نظر در تشکیل این مؤسسه بوده است.

شما برای رسیدن به این اهداف چه اقداماتی انجام داده‌اید؟

در عرصه معرفی گنجینه‌های هنری، هشت مجلد در مورد شاهکارهای هنری آستان قدس رضوی در زمینه‌های گوناگون و در مدت هفت سال اخیر (از سال 1391 تاکنون) تولید و منتشر کرده‌ایم که البته در حوزه‌های معماری، خوشنویسی، آثار نفیس قرآنی، آرایه‌ها، نمادها، معرفی مسجد جامع گوهرشاد، معرفی صحن عتیق، آثار موزه‌ای و آثار موجود در خزانه آستان قدس رضوی و... نیز فعالیت‌های انجام شده را باید به آن اضافه کرد.

در زمینه ترویج معارف و فرهنگ رضوی با استفاده از ابزارهای هنری مختلف مانند خوشنویسی، نقاشی، تئاتر، گرافیک، موسیقی، فیلم، ساخت المان‌ها و نمادهای مختلف، انیمیشن، مستند، سرود، کلیپ‌های صوتی و تصویری و... سعی شده است در معرفی این معارف و اثرگذاری بر مخاطبان و زائران اقداماتی صورت گیرد. مثلاً برای تولید سرود پس از سفارش شعر و تنظیم آهنگ و ملودی (آهنگ‌سازی) این کار برای عرضه جهت گروه‌های سرود انجام می‌شود ولی در جهت ارزش افزوده آن، کلیپ مناسب هم برای تلویزیون تولید می‌شود. در همین راستا برای معاونت تبلیغات اسلامی حرم مطهر در سال گذشته حدود 7 تا 10 اثر تولید شده است. حتی برخی از این سرودها که در حرم مطهر خوانده شده در مراسم نماز جمعه مشهد و 13 مرکز استان هم پخش شده و برخی هم تبدیل به کلیپ برای پخش در صدا و سیمای مرکز استان و پخش کشوری شده است.

یکی دیگر از مواردی را که می‌توانیم نام ببریم، تولید کلیپ‌های تصویری و صوتی برای مراکز و مجموعه‌های خارج از آستان قدس رضوی است که علاوه بر داخل این مجموعه صورت می‌گیرد. مثلاً ستاد نماز جمعه کشور در تهران سرودی را برای اجرا در تاریخ پنجم مردادماه که مصادف است با سالگرد اقامه نخستین نماز جمعه پس از پیروزی انقلاب اسلامی سفارش داد که این سرود تولید و در تمام مراسم نماز جمعه کشور اجرا شد (البته در حد توان و امکانات موجود) و یا هم اکنون مذاکره‌ای انجام شده با مجموعه آموزش و پرورش برای سال تحصیلی آینده (99-1398) جهت تولید سرود مشترک برای مدارس، یا از مجموعه سپاه پاسداران پیشنهادی داشته‌ایم برای تولید آلبوم سرود برای مهدهای کودک‌ سپاه و بسیج که همه این موارد در دست بررسی و انجام است.

می‌خواهم بگویم که هم در داخل و هم در خارج از مجموعه آستان قدس رضوی متناسب با ظرفیت‌ها و امکاناتی که داریم اقدامات خوبی را انجام داده‌ایم که در زمینه‌های برگزاری جشنواره‌ها، کارگاه‌ها، انجمن‌های هنری و ادبی، ارتباط با هنرمندان در عرصه‌های مختلف، تولید محصولات هنری، صوتی، تصویری و... در زمینه‌های گوناگون، همگی در جهت استفاده از ابزارهای هنری مختلف(مانند شعر، خوشنویسی، گرافیک، سرود و...) به منظور هدف اصلی یعنی ترویج معارف رضوی و معرفی گنجینه‌های هنری این آستان مقدس انجام شده است. در همین زمینه در سال گذشته حدود 30 کلیپ صوتی و تصویری و حدود 67 سرود توسط این مؤسسه تولید و اجرا شده است.

علاوه بر این، هم اکنون تفاهم‌نامه‌ای با سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در دست بررسی و اقدام داریم تا نسبت به معرفی آثار فاخر هنری این سازمان و بازنشر آن‌ها اقدام کنیم که امیدواریم با همکاری سازمان مربوط این همکاری هر چه زودتر به مرحله اجرایی مورد نظر برسد. همچنین در حال انجام مراحل مقدماتی برای تهیه و تألیف کتابی در مورد معرفی جواهرات موجود در حرم مطهر امام رضا(ع) و آستان قدس رضوی هستیم که امیدواریم ماکت و طرح اولیه این کتاب در سال 98 آماده شود. در تألیف این کتاب معاونت علمی آستان قدس رضوی، خزانه‌داری کل آستان قدس، سازمان کتابخانه‌های این آستان ملکوتی، حراست و بازرسی آستان قدس همکاری دارند، ضمن اینکه تحقیقات و پژوهش‌های لازم هم توسط دانشگاه اصفهان انجام می‌شود. هدف اصلی از این کار معرفی جواهرات و واقفان آن‌ها در سالیان متمادی، تاریخچه جواهرات و معرفی جلوه‌های هنری انجام شده روی جواهرات برای محققان و عموم مردم است.

همین جا باید به این نکته مهم اشاره کنم که با توجه به حساسیت و اهمیت نگهداری جواهرات، آغاز مراحل تألیف این کتاب و انجام مراحل گوناگون از قبیل عکاسی و تصویربرداری و... پس از هماهنگی‌های طولانی و انجام عکاسی با تجهیزات و دوربین‌های کاملاً حرفه‌ای و سایر موارد انجام می‌شود و تنها سازمان و نهادی که در کشور تاکنون اقدام مشابهی در این زمینه انجام داده است، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بوده که در چندین سال پیش برای جواهرات موجود در این بانک انجام شده است.

ارتباط این مؤسسه با هنرمندان در عرصه‌های مختلف هنری مانند خوشنویسان، شاعران، گرافیست‌ها، طراحان و... چگونه است؟

به طور کلی از طریق برگزاری جشنواره‌ها، کارگاه‌ها، مسابقات، سفارش آثار، انجمن‌های ادبی و هنری، کانون‌های خادمیاری و... ارتباط دوسویه با هنرمندان رشته‌های مختلف هنری داریم.

نگارخانه رضوان که زیرمجموعه این مؤسسه است در زمینه خوشنویسان و هنرهای تجسمی و برگزاری 40 نمایشگاه در هر سال در موضوعات نقاشی، خوشنویسی، تذهیب، عکاسی و گرافیک از سراسر کشور فعال است به گونه‌ای که هنرمندان با توجه به کیفیت آثار هنری به صورت انفرادی یا گروهی، نمایشگاه‌های مربوط را در این نگارخانه برگزار می‌کنند.

گاهی اوقات هم این مؤسسه در بعضی موارد سفارشات خود را در حوزه‌های مرتبط به هنرمندان این عرصه ارائه می‌کند تا آنان نسبت به طراحی و اجرای آن اقدام نمایند.

برگزاری جشنواره‌ها در حوزه‌های گوناگون یکی دیگر از راه‌های ارتباطی با هنرمندان است. مثلاً برگزاری جشنواره عکس هر سال با چندین هزار عکاس از سراسر کشور و توسط این مؤسسه پس از اعلام فراخوان و انتخاب آثار برگزیده (پس از انجام داوری) انجام می‌شود که معمولاً فراخوان پیش از دهه کرامت و اختتامیه در بهمن ماه انجام می‌شود و با وجود مناسبت‌های مختلف مانند: برنامه‌های زیر سایه خورشید، دهه آخر صفر، دهه کرامت و... عکاسان آثار خود را برای شرکت در این جشنواره به این مؤسسه ارسال می‌کنند.

جشنواره مستند بهشت از دیگر جشنواره‌های مرتبط با موضوع مستندسازی است که از سال 1397 در این مؤسسه طراحی شده که به منظور ارتباط با هنرمندان مستندساز در زمینه موضوعاتی مانند امام رضا(ع) و زیارت، معارف رضوی و... است.

در حوزه تذهیب قرآنی، جشنواره دوسالانه تذهیب‌های قرآنی از مهم‌ترین و معتبرترین جشنواره مربوط به این موضوع است که از سوی این مؤسسه تاکنون 6 دوره آن با سابقه 12 ساله برگزار شده است که تقریباً 300 تا 500 اثر از تذهیب‌کاران از سراسر کشور به این جشنواره ارسال می‌شود که سال گذشته برای نخستین مرتبه از کشور افغانستان هم شرکت‌کننده داشته‌ایم. همین جا مناسب می‌دانم که اشاره کنم از سال جاری قرار شده است که در طول یک سال در تمامی استان‌های کشور کارگاه‌های آموزشی در مورد تذهیب‌های قرآنی برگزار و سال بعد از آن، جشنواره دوسالانه تذهیب‌های قرآنی برگزار شود و دلیل آن این است که چون تولید یک اثر تذهیب بیش از 6 ماه طول می‌کشد، برای آمادگی هنرمندان و مشارکت همه افراد علاقه‌مند و فعال در این زمینه، این گونه کارگاه‌ها در همه استان‌های کشور برگزار می‌شود.

انجمن‌های شعر رضوی از دیگر راه‌های ارتباطی ما با مخاطبان مربوط یعنی شاعران است. حدود بیش از 35 انجمن شعر رضوی در سراسر کشور ایجاد شده و در دو سال اخیر هم هفت انجمن ویژه بانوان فعال شده و مابقی انجمن‌ها هم با حضور همه شعرا به فعالیت مشغول هستند. در شهر مقدس مشهد انجمن ادبی رضوی با سابقه و قدمت 30 ساله از قدیمی‌ترین این انجمن‌ها به شمار می‌رود. یک انجمن هم در زمینه شعر گوهرشاد ویژه بانوان از حدود یک سال پیش در این مؤسسه پیش‌بینی شده که هر هفته حدود 15 نفر از بانوان شاعر در جلسات این انجمن حضور فعال دارند.

انجمن‌های شعر رضوی در سراسر کشور حداقل در طول سال، دو شب شعر بزرگ در مناسبت‌هایی مانند دهه کرامت و دهه آخر ماه صفر برگزار می‌کنند و هر سال اشعار منتخبان این انجمن‌ها از سراسر کشور به این مؤسسه برای تدوین کتاب شعر سال رضوی ارسال می‌شود. ضمن اینکه هم اکنون حدود 400 نفر از شعرای مختلف در این انجمن‌ها در سراسر کشور سازماندهی شده‌اند.

یکی دیگر از کارهای این مؤسسه برای ارتباط با هنرمندان در زمینه هنر تئاتر، اجرای تئاتر باغ خونی برای نخستین بار در کشور برای واقعه مسجد گوهرشاد مشهد است که این مؤسسه به نوبه خود حمایت‌های لازم از اجرای این تئاتر را به عمل آورد. این تئاتر از پیش از ماه مبارک رمضان سال جاری در مجموعه تئاتر شهر پارک ملت مشهد و در ماه مبارک رمضان هم در موزه زنده زیارت واقع در چهارراه فدائیان اسلام مشهد(چهارراه نخریسی) در 26 نوبت برای اجرا به روی صحنه رفت. ضمن اینکه همین تئاتر باغ خونی در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر سال گذشته هم حضور داشته است. برای سال‌های آینده برای بحث تولید تئاتر در زمینه مضامین مذهبی و دینی، معارف اسلامی و رضوی، موضوعات انقلابی و سنت و سیره اهل بیت(ع) نیز برنامه‌ها و طرح‌هایی را در دست بررسی داریم. به هر حال از این طریق هم با بازیگران، کارگردانان، طراحان صحنه و... در عرصه تئاتر در ارتباط هستیم.

در زمینه تئاتر عروسکی که ویژه کودکان و نوجوانان است، نمایش‌نامه‌ای با نام غول بابا با موضوع زیارت در سال 1396 توسط این مؤسسه تولید شد که از پیش از ماه مبارک رمضان سال جاری و به مدت شاید بیش از 30 شب در مجموعه تالار هنر تهران برای مخاطبان و با اعزام یک گروه 15 نفری از این مؤسسه اجرا شد.

همین جا مناسب است به عرصه سینما هم اشاره کنم و آن اینکه در سال گذشته یکی از فیلم‌های سینمایی تولیدی یکی از هنرمندان مشهدی از کمک‌های این مؤسسه بهره‌مند شد که فیلم تولیدی در زمینه شهدای مدافع حرم بود. اکران انیمیشن در مسیر باران در سال گذشته در سینماهای کشور که تولیدی این مؤسسه بود و در سال 1395 در جشنواره فیلم فجر حائز رتبه و مقام شد از نمونه‌های دیگر در این زمینه است. علاوه بر این موارد، در حوزه انیمیشن، تولید آثار کوتاه در سال 1397 با اقتباس از کتاب‌های منتشر شده توسط انتشارات آستان قدس رضوی (شرکت به‌نشر) با مضامین آیات قرآن مانند: انیمیشن دیگر چه خبر، راز پاپاپا و... از دیگر اقدامات این مؤسسه در عرصه فیلم و انیمیشن بوده است. ضمن اینکه چندین کار دیگر با اقتباس از کتاب‌های شرکت به‌نشر و با همکاری معاونت تبلیغات اسلامی حرم مطهر رضوی در یک مجموعه هفت قسمتی برای پخش در داخل حرم مطهر و حتی صدا و سیما هم در دستور کار این مؤسسه قرار دارد.

یکی دیگر از راه‌های ارتباطی با هنرمندان و فعالان عرصه‌های مختلف هنری راه‌اندازی کانون‌های خادمیاری هنر است به گونه‌ای که هم اکنون در 31 استان کشور حدود 505 نفر خادمیار شعر و ادب و 783 نفر هم در زمینه خادمیاران هنری در رشته‌های مختلف خوشنویسی، پویانمایی، نقاشی، سرود و... با این کانون‌های خادمیاری مرتبط و فعال هستند.