اعظم طیرانی/

تجلی و گسترش مفاهیم معروف و نهی از مصادیق منکر توسط مردم و متولیان، بارزترین ویژگی جامعه اسلامی است. در جامعه‌ای که نه تنها مسئولان که آحاد را مسئول و مسئولیت‌پذیر می‌دانند امکان رشد و تعالی در تمامی شئون آن فراهم است.

جامعه‌ای چنین پویا ضمن توجه به ضرورت‌هایی همچون رعایت حجاب و عفاف با موضوعات دیگری همچون فساد اقتصادی، اشرافیگری، رانتخواری و... نیز سر سازش ندارد.

رهبر معظم انقلاب با تأکید بر اینکه امر به معروف و نهی از منکر را نباید به مسائل زیر نصاب اهمیت منحصر کرد، بزرگ‌ترین معروف‌ها را اعتلای فرهنگ، سلامت محیط اخلاقی، سلامت محیط خانوادگی، تکثیر نسل و تربیت نسل جوان آماده‌ برای اعتلای کشور، رونق دادن به اقتصاد و تولید، همگانی کردن اخلاق اسلامی، گسترش علم و فناوری، استقرار عدالت قضایی و عدالت اقتصادی، مجاهدت برای اقتدار ملت ایران و فراتر و ورای آن، اقتدار امت اسلامی و تلاش و مجاهدت برای وحدت اسلامی می‌دانند.

از منظر ایشان نیز ابتذال اخلاقی، کمک به دشمنان اسلام، تضعیف نظام اسلامی و فرهنگ اسلامی، تضعیف اقتصاد جامعه و تضعیف علم و فناوری منکر است. (بیانات در حرم مطهر رضوی 1/1/1394)

فعالیت سیاسی و حزبی غیرمنصفانه و گناه‌آلود نباشد

حجت‌الاسلام والمسلمین صادق گلزاده، دبیر هیئت علمی بعثه مقام معظم رهبری با تأکید بر اینکه امر به معروف و نهی از منکر همه بدنه جامعه را شامل می‌شود، می‌گوید: در همه حوزه‌ها ظرفیت امر به معروف و نهی از منکر گشوده است و در همه ساحت‌ها جایگاه امر به معروف و نهی از منکر به اقتضای شرایط زمانی و مکانی محفوظ است پس علاوه بر قوای سه‌گانه ضرورت دارد احزاب و جریان‌های سیاسی و اجتماعی نیز امر به معروف و نهی از منکر را جدی بگیرند، نه به این معنا که رقابت مثبت نداشته باشند و نقد یکدیگر نکنند، بلکه به این مفهوم که فعالیت سیاسی و حزبی غیرمنصفانه و گناه‌آلود نباشد، مثلاً دروغ نگویند و برای تخریب یکدیگر وعده‌های غیرممکن ندهند، شایعه پراکنی و تهمت‌زنی نداشته باشند و اهتمام جدی و التزام عملی به ولایتمداری و تبعیت از ولایت‌فقیه و قانون اساسی و قوانین عادی و وحدت، امنیت، عدالت، عزت، مقاومت و... داشته باشند و مصالح کلی نظام و خطوط قرمز و اولویت‌های نظام را رعایت کنند.

وی می‌افزاید: با توجه به اینکه جامعه موجودی زنده است ضرورت دارد برای همه امور نه تنها حجاب و عفاف، بلکه اقتصاد، سیاست، ورزش، هنر، اصناف و همه ابعاد اجتماعی شبکه امر به معروف و نهی از منکر شکل بگیرد و کسی به خود اجازه ندهد آمر به معروف و ناهی از منکر را در هیچ حوزه‌ای مورد ضرب و شتم قرار دهد. 

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه می‌دهد: جامعه باید به سمتی حرکت کند که جَو سنگین پشتوانه منکر شکسته شود تا فضایی برای رشد منکر و امنیت دادن به منکر در جامعه فراهم نشود. نه تنها در حوزه حجاب و عفاف هنجارشکنی نشود بلکه در سایر حوزه‌ها از جمله حوزه اقتصاد و معیشت که عموم مردم با آن در ارتباط هستند هیچ کس و از هیچ طبقه‌ای به خود اجازه اختلاس، گرانفروشی، کم‌فروشی، قاچاق و... ندهد.

این محقق و پژوهشگر دینی و اجتماعی با اشاره به اینکه امروزه توده ملت ایران اعتماد کردن به غرب به ویژه آمریکا را یک منکر سیاسی می‌دانند، می‌گوید: این مهم امری بَیّن و بسیار روشن است که با مبانی دینی، قانون اساسی و عزت ملی سازگاری دارد و اگر قرار باشد اتفاقی برخلاف آن بیفتد منکر محسوب می‌شود و همه ملت ایران در برابر آن مقاومت خواهند کرد. بنابراین مصادیق امر به معروف و نهی از منکر باید به گونه‌ای در همه ارکان جامعه- از مسئولان گرفته تا مردم- نهادینه شود که وقتی سخن از مصادیق منکر از جمله بدحجابی، اختلاس، مدیریت سوء و ناتوان، دستبرد زدن به بیت‌المال و رعایت نکردن حق‌الناس و نظیر آن‌ها می‌آید همه آحاد جامعه از منکر تنفر قلبی داشته باشند و به گونه‌ای باشد که ایرانیان دلبسته به قانون اساسی از هر دین، مرام و مذهبی که هستند، قانون امر به معروف و نهی از منکر را مانند قوانین راهنمایی و رانندگی و سایر مقررات اجتماعی رعایت کنند و بکوشند با مخاطب گرفتار منکر با لطافت و به گونه‌ای اسلامی و تأثیرگذار تذکر دهند و با برخورد مناسب مخاطب گرفتار منکر را به معروف هدایت کنند.

• رویکرد مردم به حاکمیت و حاکمان

حجت‌الاسلام جلیل محبی، دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر نیز با نقد رویکردی که حوزه روابط میان مردم را در خصوص امر به معروف و نهی از منکر تنها محدود به حجاب و عفاف کرده، می‌گوید: این ماجرا موجب لطمه خوردن به این واژه قرآنی شده است بنابراین پیش از هر نکته لازم است که نگرش مردم را در این باره تغییر دهیم. چیزی که از امر به معروف و نهی از منکر ذکر می‌شود امر به معروف حاکمان و در مرحله بعدی امر به معروف مردم نسبت به یکدیگر است؛ به بیان دیگر رویکرد اصلی امر به معروف رویکرد مردم به حاکمیت و حاکمان است. رهبر معظم انقلاب هم بارها تأکید کرده‌اند که مردم باید حاکمان را امر به معروف کنند چون اگر حاکمان اصلاح شوند مردم هم اصلاح می‌شوند. امر و نهی کردن به صورت متواتر حتماً تأثیرگذار است بنابراین باید این فرهنگ بین مردم جا بیفتد و حاکمان متوجه شوند چه مسئولیت‌هایی دارند.

پویایی، انسجام اجتماعی و افزایش مشارکت‌های مردمی

اصغر مهاجری، استاد دانشگاه و پژوهشگر اجتماعی نیز می‌گوید: امر به معروف و نهی از منکر تنها مختص جامعه دینی و اسلامی نیست. قانون همه کشورها پیوست فکری، فرهنگی، اجتماعی و برنامه اقدام عملی دارد و همین فرایند که در قالب امر به معروف و نهی از منکر مطرح می‌شود پیامدهای بسیار مثبت و تأثیرگذار در جوامع مختلف به همراه داشته که موجب ایجاد پویایی، انسجام اجتماعی و افزایش مشارکت‌های مردمی شده که هر کشوری با ادبیات، اعتقادات و دانش خاص خود آن را به کار بسته است.

دکتر مهاجری می‌افزاید: در ادبیات دینی ما نیز دستوراتی وجود دارد که به کارگیری آن‌ها از هر قانونی کارآمدتر و مفید است، مشروط بر آنکه خوب بشناسیم و به آن عمل کنیم. وی اضافه می‌کند: برای مثال در آیه 85 سوره هود آمده است: «ای مردم، در سنجش وزن و کیل اجناس عدالت کنید و آن را تمام دهید و به مردم کم نفروشید و در زمین به فساد برنخیزید». مخاطب این آیه «ناس» است یعنی تنها شامل مسلمانان نمی‌شود و دایره شمول آن؛ تمامی اقشار جامعه در حوزه‌های مختلف از محیط زیست که همه ساکنان زمین با آن سروکار دارند تا اقتصاد، پزشکی، ورزشی، هنری و حتی ادب و کلام و... را شامل می‌شود و فواید آن آحاد جامعه را در بر می‌گیرد. 

وی ادامه می‌دهد: متأسفانه برخی مواقع برخی از متولیان با پررنگ کردن جنبه‌های سیاسی امر به معروف و نهی از منکر از ارزش آن کاسته و به بیراهه می‌روند.

مهاجری با بیان اینکه برای اجرای فرمان لازم و ضروری امر به معروف و نهی از منکر در جامعه اگر همه حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را به شبکه امر به معروف و نهی از منکر متصل کنیم، به طور حتم شاهد کارکردهای مثبت و آشکار آن خواهیم شد، می‌گوید: برای مثال اگر بخواهیم از ظرفیت‌های سازمان‌های مردم نهاد برای امر به معروف و نهی از منکر در حوزه محیط زیست استفاده کنیم، می‌توانیم معروف بسیار ارزشمند پاکیزگی را در جامعه نهادینه کنیم.

• معروف؛ یعنی رعایت حقوق مردم

محمداسماعیل سعیدی، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی نیز می‌گوید: امر به معروف یعنی هر آن چیزی که به صلاح مردم و جامعه است که دامنه بسیار وسیعی دارد؛ اما برداشت‌ها و تلقی‌ها از این معروفات و منکرات محدود به مباحث خیلی سطحی مثل نوع پوشش خانم‌ها و آقایان یا نحوه رفتارهای اجتماعی جوانان محدود شده است، اما حقیقت این نیست؛ ریختن زباله در پیاده‌رو و معابر شهر یا تصمیم اشتباه یا رفتار غلط یک مسئول عالی‌رتبه، عبور از چراغ قرمز یا عدم رعایت حقوق شهروندی هم نهی از منکر محسوب می‌شود.

سعیدی در خصوص نحوه برخورد فعلی با اجرای امر به معروف در جامعه نیز می‌گوید: در اصل معروف در جامعه یعنی تمامی رفتارها و هنجارهایی که منافع و حق و حقوق مردم در آن رعایت می‌شود.

امر به معروف و نهی از منکر احتیاج به فرهنگ‌سازی و آموزش از دوران مهدکودک و ابتدایی دارد تا نظم عمومی جامعه و رعایت حقوق یکدیگر را به کودکان آموزش دهیم.