سرور هادیان:/
این روزها شاهد برگزاری نمایشگاه کتاب در شهرمان هستیم. بیست و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب مشهد مقدس که از هشتم تا پانزدهم آبان ماه در نمایشگاه بین‌المللی مشهد پذیرای علاقه‌مندان است. نمایشگاهی فرهنگی که سال‌ها بنا به ضرورتی که محسوس است، تلاش برای برپایی آن هنوز وجود دارد. کتابی که سال‌هاست سرانه مطالعه و به تبع آن کمی تقاضا و کاهش نشر را به همراه داشته و این روزها هم گرانی کاغذ و ملزومات چاپ مزید بر علت شده است. از این رو با تنی چند از دست‌اندرکاران حوزه نشر و ناشران باسابقه به گفتوگو نشسته‌ایم که ماحصل آن پیش روی شماست.
• گرانی بهانه است
عضو هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت تعاونی ناشران خراسان در گفتوگو با خبرنگار ما درباره وضعیت فعلی نشر کتاب در شهرمان می‌گوید: به اعتقاد من همه کتاب نخواندن‌ها را نمی‌توان به گردن گرانی کاغذ انداخت. کاغذ بخشی از فرایند نشر است البته قبول داریم که بی‌تأثیر نیست. یک سال است که دچار تورم در بخش کاغذ شده‌ایم اما پیش از آن هم مسئله کتاب نخواندن و کاهش تیراژ کتاب را داشتیم. بخشی از این مشکل به سال‌های گذشته برمی‌گردد.
مهدی نصیرزاده که اولویت چاپ خود را در حوزه‌های علوم انسانی اعلام می‌کند، می‌افزاید: روند کاهش تیراژ کتاب و کاهش تقاضا چند سالی است که آغاز شده است و باید ریشه‌ای‌تر به دنبال حل مسئله باشیم. دنبال تک‌عاملی بودن ما را به بیراهه می‌رساند. اگر به دنبال عامل می‌گردیم یکی از عوامل گرانی است؛ آمارها نشان نمی‌دهد که در گذشته وضعیت خوبی داشته‌ایم.
وی که بیش از سه دهه است کار نشر را به صورت حرفه‌ای انجام داده است، خاطرنشان می‌سازد: حضور دانشجویان برای خرید کتاب را نمی‌توانیم پویایی و یا رکود نشر بدانیم زیرا آن بازار خاص خودش را دارد. وقتی بحث نشر را داریم، بحث در حوزه عمومی است و می‌تواند منظورمان کتاب‌هایی با موضوعیت ادبیات، فلسفه، علوم اجتماعی و... باشد. این شاخص‌ها نشان می‌دهند که وضعیت ما چگونه است.
• رکود نسبی
مسئول نشر «مرندیز» با بیان آنکه علت رکود در بخش نشر و چاپ کتاب فقط مشکل اقتصادی نیست، بیان می‌دارد: فقط کتاب تنها کالایی نیست که گران شده، مواد غذایی و سایر هزینه‌ها هم افزایش داشته اما دارای یک نسبیت است اما قسمتی که شاید خیلی متضرر می‌شوند نشر و کالاهای فرهنگی است، زیرا از گذشته هم در خانواده جایی برای کتاب در سبد خانوار وجود نداشت پس بیشترین ضربه به آن وارد شد.
او که دانش‌آموخته رشته جامعه‌شناسی است درباره مشکل مالیاتی در حوزه نشر نیز اظهار می‌دارد: بحث مالیات سلیقه‌ای است در برخی جاها اعمال و در برخی جاها اعمال نمی‌شود اگرچه باید وحدت رویه‌ای داشته باشد. ممیزی مالیاتی تفسیری می‌کنند، بخشی می‌گویند ناشر باید کتاب خودش را بفروشد تا معاف از مالیات باشد که قانون به صراحت همین است اما با توجه به وضعیت فعلی برای خیلی از ناشران مساعدت لازم می‌شود. در کل در بحث مالیاتی مشکل چندانی وجود ندارد.
• حس خوب کتاب چاپی
مدیرعامل شرکت تعاونی ناشران خراسان درباره آینده کتاب نیز می‌گوید: نمی‌توان با قاطعیت اعلام کرد که در آینده چاپ کتاب وجود نخواهد داشت، در کشورهای توسعه یافته آمارها از رشد مصرف کاغذ روایت می‌کند که نشان از افزایش تیراژ و تقاضای کتاب دارد. خواندن کتاب هنوز هم حس منحصر به فرد خودش را دارد. اینکه بگوییم کتاب کاغذی از بین می‌رود، بعید به نظر می‌رسد. شاید روزنامه‌ها به سمت خبری و برخط بروند ولی در حوزه کتاب به خصوص در حوزه‌هایی که نیاز به تأمین تفکر مثل فلسفه، روان‌شناسی، الهیات و... را دارد این موضوع بعید به نظر می‌رسد.
• خرید کتاب‌های درسی و کمک درسی
انتشارات «استاد» که چاپ این نشر بیشتر در زمینه علمی، فنی، دانشگاهی و ادبیات است نیز درباره بحران کاغذ و مشکلات در زمینه نشر می‌گوید: با توجه به قیمت بالای چاپ و کاغذ، وضعیت کاغذ به بحران تبدیل شده است و مردم اشتیاقی به خرید کتاب ندارند مگر آنکه کتاب‌های درسی یا کمک درسی که مجبور به تهیه آن هستند را خریداری کنند.
• کاهش ۹۰ درصدی چاپ
ابراهیم عسکری که سال‌ها تجربه کتابداری در دانشگاه و بیش از ۴۰ سال کار نشر را دارد، درخصوص کاهش چاپ در این سال‌ها می‌گوید: نشر ما در سال ۴۰ الی ۵۰ عنوان کتاب چاپ داشت که فروش به سراسر کشور هم داشتیم ولی اکنون به چاپ حدود پنج عنوان کتاب در سال رسیده که تیراژ آن هم به ۱۰۰ الی ۲۰۰ در نهایت ۵۰۰ عدد رسیده و این درحالیست که تیراژ ما در گذشته بین ۳ الی ۵ هزار جلد بود که رونق هم داشت.
• قطع بن و یارانه
وی توضیح می‌دهد: در گذشته برای رونق کتاب و صنعت چاپ و نشر تمهیداتی اندیشیده می‌شد. برای مثال اداره ارشاد کاغذ یارانه‌ای به ما می‌داد و ما هم کتاب چاپ می‌کردیم. قیمت‌ها ارزان بود و مردم هم کتاب می‌خریدند و یا خود دولت برای کمک به مردم بن‌های خرید کتاب به دانشجویان، استادان و معلمان می‌داد و این کار موجب انگیزه بود اما با افزایش تورم متأسفانه بن‌ها و کاغذ دولتی هم کم شد.
وی درباره عناوین محدود کتاب که در حال حاضر به مرحله چاپ می‌رسد، بیان می‌دارد: در حال حاضر نشر ما یکی دو عنوان کتاب با موضوع فنی، مهندسی و یکی دو تا هم در حوزه ادبیات چاپ دارد که آن هم با تیراژ ۱۰۰ تا نهایت ۳۰۰ جلد است و دو عنوان دیگر هم به رمان و شعر تعلق دارد.
• خرید دوجلدی
وی بیشترین مراجعه‌کننده خرید برای کتاب را دانشجویان اعلام می‌کند و خاطرنشان می‌سازد: متأسفانه ما حتی با مراجعه افرادی مواجهیم که کتاب دست دوم و یا تخفیف می‌خواهند و این نشان از مشکل تأمین هزینه برای خرید کتاب دارد. این در حالیست که قبلاً ما کارتونی کتاب می‌خریدیم چون قیمت‌ها تغییر نمی‌کرد اما الان دو جلد می‌خریم و پس از فروش دوباره آن را تهیه می‌کردیم.
عسکری در ادامه با اشاره به این نکته که ما باید شرایطی را فراهم سازیم تا مردم برای خرید کتاب انگیزه داشته باشند، تصریح می‌کند: ما اگر اعتقاد داریم که فرهنگ جامعه را بسط بدهیم باید راهکارهای خودش را برایش بگذاریم.
• حذف نیروی کار
وی در ادامه با گلایه از بحث مالیاتی تصریح می‌کند: متأسفانه یکی از مشکلات در بحث نشر مالیات است؛ مدام می‌گویند ناشران و کتاب‌فروشی‌ها از پرداخت مالیات معافند اما برگه دارایی می‌آید. من ۶ کارمند داشتم و به دلیل پایین آمدن فروش، آن‌ها مجبور شدند بروند اکنون فقط یک کارمند دارم.
یکی از مؤسسان شرکت تعاونی ناشران خراسان نیز در گفتوگو با ما درباره هزینه تمام شده نشر برای کتاب می‌گوید: در حال حاضر هزینه‌های چاپ یک کتاب نسبت به دو سال گذشته حداقل سه برابر شده است. برای مثال در گذشته قیمت تمام شده یک کتاب رمان تاریخی مانند «خورشید کلات» که به تاریخ و زندگی نادرشاه می‌پردازد و ۱۲۰۰ صفحه است در دو جلد با قاب، ۵۵ هزار تومان بود و این در حالیست که همین کتاب با همین ویژگی‌ها در شرایط فعلی ۲۰۰ هزار تومان است و روز به روز شرایط بدتر می‌شود. متأسفانه قبلاً که قیمت تمام شده کتاب، مناسب بود باز هم با استقبال چندانی مواجه نبود و سرانه مطالعه کشور کم بود.
• کتاب‌های آینده
مدیر نشر «یاس» با اشاره به بحث کتاب‌های دیجیتال اظهار می‌دارد: در حال حاضر با توجه به کتاب‌های الکترونیکی، دیجیتال شدن و دانلود کردن آن، تا سال‌های بعد شاید کتاب به شکل سنتی و کاغذی منسوخ شود و امیدواریم مردم حداقل به شکل دیجیتال این کالای فرهنگی را مورد استقبال قرار دهند و همچنین شرایط کپی‌رایت و حق و حقوق مؤلف و ناشر نیز رعایت شود.
این ناشر باسابقه بیان می‌دارد: اگر انتظار داشته باشیم که در آینده نزدیک شرایط بهتری ایجاد شود، من تصور نمی‌کنم. شاید بتوان گفت کم کم کتاب‌فروشی‌ها هم به مشاغلی که منسوخ شده است، خواهند پیوست البته شاید در طول ۱۰ الی ۱۵ سال آینده شکل دیجیتال به خود خواهد گرفت. شاید سخت‌افزاری طراحی شود که حالت کاغذ را داشته باشد یعنی بشود ورقش زد اما دیجیتال باشد و کمی حس خواندن کتاب کاغذی را القا کند و شاید چاپ کتاب به کتاب‌های نفیس و یا تزئینی منحصر شود.
این ناشر که بیش از چهار دهه در صنعت چاپ و نشر حضور جدی دارد، در پایان می‌گوید: رشته اصلی ما در زمینه کتاب‌های تاریخ ادبیات فارسی است اما چند سالی است در این زمینه مجبور به فعالیت کمتر شده‌ایم و در زمینه بهداشت عمومی و کمک آموزشی به چاپ و نشر پرداختیم.
نظر شما