نقوی، فاطمی‌نژاد/
اعتقاد دارد رسانه‌ملی تنها نباید به فکر کتابخوان کردن مردم و ترویج کتاب‌خوانی باشد بلکه باید سراغ کتابخوان‌ها نیز برود و برایشان برنامه بسازد. باید فضایی فراهم کند تا بشود در مورد یک کتاب سفت و سخت گفت‌وگو کرد. علی‌خواجه تهیه‌کننده برنامه «چراغ مطالعه» با ما در سرویس اندیشه روزنامه قدس یک «گفت‌وگوی سخت» در مورد این برنامه داشته که در ادامه می‌خوانید.
جناب خواجه! ایده برنامه چراغ مطالعه از کجا و با چه هدفی آمد؟
ما برای شروع برنامه، ابتدا به بررسی برنامه‌هایی که در حوزه کتاب و همچنین گفت‌وگو تولید شده یا در حال پخش بودند، پرداختیم. برنامه‌های حول محور کتاب معمولاً روی یک کتاب مشخص متمرکز نمی‌شدند و به طور کلی در مورد کتاب و کتاب‌خوانی صحبت می‌کردند. اگر در مورد یک کتاب نیز صحبت می‌شد، نه رویکرد نقد بلکه صرفاً بحث معرفی آن کتاب را داشتند. در درجه اول ما برنامه را ذیل علوم انسانی طراحی کردیم و در قدم دوم سعی کردیم به کتبی بپردازیم که نه صرفاً یک بحث نظری بلکه مسئله انضمامی داشته و خط و ربطی به مسئله امروز مردم داشته باشد. گفت‌وگو در مورد کتاب را نیز مشروط به حضور نویسنده کردیم تا نویسنده شخصاً در مورد ایده خود صحبت کرده و در برابر نقد، خود پاسخگو باشد. قالب برنامه را نیز به همین منظور hard talkیا به اصطلاح گفت‌وگوی سخت تعریف کرده کردیم.
سازوکار انتخاب یک کتاب برای هر قسمت از برنامه چه بوده است؟
در چراغ مطالعه علاوه بر انتخاب مجری شناخته شده، سعی کردیم با یک تیم سردبیری متخصص در حوزه علوم انسانی که یا دارای تحصیلات تکمیلی یا عضو هیئت علمی دانشگاه‌های برتر باشند، به بررسی کتب مختلف بپردازیم. این تیم در نهایت به 100 عنوان کتاب رسید که با شروطی که ذکر کردم به 30 کتاب و در نهایت به 20 عنوان کتاب برای 20 قسمت برنامه رسیدیم. 20 عنوان کتاب برای گفت‌وگوی سخت با نویسنده‌ای که با نگاهی پژوهشی به مسئله انضمامی روز پرداخته باشد.
استفاده از ایده «هارد تاک» یا همان گفت‌وگوی سخت این انتظار را به وجود نمی‌آورد که شاید مخاطب استقبال نکند؟
برعکس ما فکر می‌کردیم مخاطب دیگر گفت‌وگوهای سطحی را نمی‌پذیرد و پس از پخش چند قسمت از برنامه نیز به همین رسیدیم. درست است که شاید شکل برنامه گفت‌وگو محور در صداوسیما تکراری شده باشد ولی قالب‌های گوناگون گفت‌وگو چیزی نیست که بشود به سادگی از کنار آن رد شد. به نظرم برنامه‌های گفت‌وگو محور به‌واسطه فرهنگ رودربایستی ما ایرانیان و مصلحت‌های برنامه‌سازی کمی کلیشه‌ای و کلی شده بود که ما در چراغ مطالعه سعی کردیم این کلیشه را بشکنیم.
این ایده چقدر در خدمت ترویج کتاب‌خوانی است؟
ترویج کتاب‌خوانی نه هدف اصلی چراغ مطالعه بلکه هدف ضمنی آن بوده است. یعنی ما تلاش کردیم همان قشر کتابخوان را پای برنامه بکشانیم و غیرمستقیم در مورد اینکه چطور می‌شود یک کتاب را با رویکردی نقادانه مطالعه کرد، صحبت کنیم. تمرکز ما روی ارتقای کتاب‌خوانی بود نه اینکه در نقطه شروع آن را ترویج کنیم.
آیا رویکرد برنامه‌های گفت‌وگو محور و تعداد زیاد آن‌ها سبب نمی‌شد شما در ساخت چنین برنامه‌ای با همان قالب تردید کنید؟
وقتی از مخاطب حرف می‌زنیم باید مشخص کنیم از مخاطب کدام شبکه صحبت می‌کنیم. طبیعتاً مخاطب شبکه چهار با سایر مخاطبان متفاوت است. قیاس برنامه‌ای در شبکه دیگر با طیف مخاطبان خاص خود با برنامه‌ای در شبکه چهار اشتباه است و نباید انتظار شکل یکسان برنامه‌سازی را داشت. بنابراین ما پیش از صحبت در مورد شکل و قالب برنامه باید از مخاطب برنامه و شبکه سؤال کنیم. حتی من می‌خواهم به شما بگوییم که قالب‌های گفت‌وگو آن‌قدر وسیع و متنوع است که هنوز ما از بسیاری از آن‌ها در برنامه‌سازی تلویزیونی استفاده نکرده‌ایم.
مزیت گفت‌وگوی سخت در مورد یک کتاب و نویسنده چه می‌تواند باشد؟
به نظر نویسنده ایرانی که صاحب ایده بوده و این‌قدر جسارت داشته که این ایده را بنویسد و آن را در معرض شنیده شدن و ارزیابی کردن قرار بدهد، انسان با ارزشی است. کسی که نخست پژوهشگر و محقق است و دوم این پژوهش را انجام می‌دهد و در نهایت آن را چاپ می‌کند. هدف اصلی ما این است که این قشر را که پژوهشگر مؤلف و نه صرفاً مترجم هستند و کم نیز نیستند، پیدا کنیم و بشناسانیم. اگر برنامه را تا به حال دنبال کرده باشید می‌بینید که چهره‌هایی در برنامه معرفی شده‌اند که قبلاً جایی دیده نشده بودند. ضمن اینکه برخلاف روال معمول که یک نفر شناخته شده در مورد ایده‌های مختلف صحبت می‌کند، اینجا افراد در مورد ایده‌های جدیدی که داشته‌اند به نقد و گفت‌وگو می‌نشینند.
مهجوریت این شکل افراد در رسانه را به چه خاطر می‌دانید؟
برای اینکه زحمتی برای پیدا کردن افراد جدید کشیده نمی‌شود و فقط در چرخه مخاطبان اطراف خودمان به دنبال افراد می‌گردیم. ما برای جست‌وجوی این افراد جاهایی رفتیم که به صورت عادی به چشم نمی‌آیند؛ به کتاب‌فروشی‌های تخصصی حوزه علوم انسانی رفتیم و کتاب‌ها و ایده‌ها را ورق زدیم تا از بین 120 عنوان کتاب در نهایت به این 20 کتاب و نویسنده رسیدیم.
چراغِ «چراغ مطالعه» همین فصل خاموش خواهد شد یا برنامه ادامه خواهد داشت؟
در نظر داریم با راهبردهای مختلف، برنامه را حتی در حوزه گسترده‌تری از علوم انسانی دنبال کنیم و حتی برای دو فصل آینده نیز برنامه را با چنین رویکردی طراحی کردیم.
نظر شما