محمود مصدق/

 وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بر اساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی مکلف به تأمین زیرساخت‌های لازم برای شبکه ملی اطلاعات است. تکلیفی که به نظر می‌رسد آنچنان که باید و شاید انجام نشده است. این نکته را به خوبی می‌توان در حوادث بنزینی آبان ماه امسال که منجر به قطع اینترنت در برخی از استان‌های کشور و فعال شدن شبکه ملی اطلاعات شد، مشاهده کرد. در واقع این شبکه به عنوان مهم‌ترین پروژه وزارت ارتباطات در نخستین محک رسمی خود نتوانست انتظارات کاربران، کارشناسان و مسئولان کشور را برآورده کند. هرچند «جهرمی» جوان‌ترین عضو کابینه دولت ادعا می‌کند وزارت ارتباطات تاکنون 80درصد زیرساخت‌های توسعه شبکه ملی اطلاعات را فراهم کرده اما برخی همچون محمدحسن انتظاری، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی و دبیر سابق این شورا، این موضوع را تأیید نمی‌کند و می‌گوید: گزارش پیشرفت شبکه ملی اطلاعات در یک کمیته کارشناسی سطح بالا، مرکب از برخی اعضای حقیقی شورای عالی فضای مجازی و مدیران مرکز ملی و دبیر شورای عالی فضای مجازی بررسی شد و به هیچ عنوان پیشرفت 80 درصدی تأیید نشد.

پژمانفر، رئیس کمیته فضای مجازی کمیسیون فرهنگی مجلس نیز ادعای پیشرفت 80درصدی این شبکه توسط وزارت ارتباطات را رد کرده و گفته است: راه‌اندازی فیبر نوری و کابل‌کشی در برخی مناطق، خواسته‌ای نیست که از وزارت ارتباطات برای تحقق این شبکه داشتیم.

انتقادها به روند تحقق شبکه ملی اطلاعات موجب شده تا شورای عالی فضای مجازی در آخرین جلسه‌اش در 23 آذرماه 98 به وزارت ارتباطات سه هفته مهلت بدهد تا طرح تکمیلی شبکه ملی اطلاعات را ارائه کند.

ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی با اشاره به اینکه از لحاظ سرعت با اختلالاتی در شبکه ملی مواجه هستیم، گفته بود: این شبکه نامتوازن است و بخش‌هایی باید در آن ایجاد می‌شد که نشده است. باید شبکه توزیع محتوا و دیتاسنترها و توسعه خدمات ابری را گسترش دهیم و اصلاحاتی روی این شبکه صورت گیرد تا مشکل سرعت دسترسی حل شود. بر همین اساس مقرر شد وزارت ارتباطات در مدت سه هفته طرح کلان خود را برای تکمیل این شبکه به شورای عالی فضای مجازی ارائه کند تا این شورا نیز ظرف دو ماه آن را بررسی و به تصویب برساند که پس از آن جدول زمانی برای اجرای آن اعلام خواهد شد.

حال پرسش این است که آیا مهلت سه هفته‌ای وزارت ارتباطات برای ارائه طرح تکمیل شبکه ملی اطلاعات کافی است و مهم‌تر اینکه اگر این وزارتخانه نتواند در مدت تعیین شده طرح مورد نظر را ارائه کند شورای عالی فضای مجازی چه اقدامی می‌تواند انجام دهد؟

زمان، کافی است

دکتر داود زارعیان، معاون امور مشترکین شرکت مخابرات ایران در پاسخ به قدس می‌گوید: طرح شبکه ملی اطلاعات سال 84 کلید خورده است یعنی 14 سال از زمان اجرای آن می‌گذرد و تاکنون باید به نتیجه می‌رسید که این اتفاق نیفتاد. با این حال یک برنامه و کار تازه نیست که نیاز به مطالعه و بررسی همه‌جانبه داشته باشد. یعنی به اندازه کافی برنامه و مدل دارد. بنابراین به نظر می‌رسد مهلت سه هفته‌ای ارائه شده به وزارت ارتباطات مناسب است و اگر وزارت ارتباطات بخواهد، می‌تواند طرح کلان تکمیلی شبکه ملی اطلاعات را ارائه کند.

وی در پاسخ به این پرسش که در این سه هفته قرار است چه اتفاق خاصی بیفتد، می‌گوید: شاید ما می‌دانیم از شبکه ملی اطلاعات چه چیزی می‌خواهیم و می‌دانیم که می‌خواهیم به کجا برویم؛ اما اینکه در چه زمانی چه بخشی از کار را انجام بدهیم هنوز برای ما شفاف نیست. از این رو شاید مهم‌ترین نکته‌ای که باید از وزارت ارتباطات انتظار داشته باشند این است که علاوه بر فازبندی طرح، برنامه زمانبندی خود را برای تکمیل پروژه یاد شده، ارائه کند که اگر این دو کار انجام شود کار به خوبی پیش می‌رود.

وی نیز شبکه ملی اطلاعات را خالی از نقص نمی‌داند و می‌گوید: با وجود اینکه وزارت ارتباطات وظایف خود را در حوزه تأمین زیرساخت شبکه ملی اطلاعات در حد قابل قبولی انجام داده و حتی برخی از سازمان‌ها و شرکت‌ها هم کارهایی انجام داده‌اند اما به نظر می‌رسد این مقدار کافی نیست. بنابراین اولویت‌ها باید یکی یکی احصا و کار با جدیت بیشتری دنبال شود.

زارعیان با تأکید بر اینکه وزارت ارتباطات قطعاً تا پایان مهلت مقرر طرح تکمیل شبکه ملی اطلاعات را ارائه می‌کند، می‌افزاید: البته شورای عالی فضای مجازی و هر دستگاه تصمیم‌گیرنده دیگر بایستی تضمین‌های لازم را برای اجرای مصوباتشان داشته باشند. بنابراین بهترین کار در صورت ارائه نشدن طرح از سوی وزارت ارتباطات برخورد با کسانی است که در این زمینه کوتاهی کرده‌اند، علاوه بر این می‌توان به معرفی جایگزین برای انجام پروژه هم اقدام کرد که البته این راهکار، چندان منطقی نیست. بنابراین بهترین کار، برخورد با دستگاهی است که نتوانسته از عهده تکلیفش بربیاید.

نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود

اما دکتر علی‌اکبر جلالی، پژوهشگر پژوهشکده الکترونیک دانشگاه علم و صنعت که به خاطر نخستین تلاش‌هایش برای توسعه و نفوذ شبکه اینترنت در ایران به ویژه در نقاط روستایی، به پدر فناوری اطلاعات ایران شهرت یافته ‌است، دیدگاه دکتر زارعیان را ندارد و به قدس می‌گوید: با توجه به اینکه نمی‌دانیم چه نوع توقعی از وزارت ارتباطات دارند بنابراین به صورت خیلی رسمی و دقیق نمی‌توان گفت مهلت سه هفته‌ای کافی است یا خیر، اما می‌توان گفت که توسعه شبکه ملی اطلاعات موضوع بسیار پیچیده‌ای است که از چند منظر باید آن را بررسی کرد یعنی صرفاً یک موضوع فنی نیست. شاید از نظر فنی بشود به سرعت یکسری اقدامات را انجام داد، مثلاً محدودیت‌هایی را برای درگاه‌های ورود اینترنت به داخل کشور به وجود آورد و آنچه را که داریم به عنوان شبکه ملی اطلاعات مطرح کنیم. اما اگر واقعاً می‌خواهیم کاری جدی انجام بدهیم که با وجود شبکه ملی اطلاعات مردم بتوانند از اینترنت امن استفاده کنند، سه هفته اصلاً کافی نیست؛ چون این کار نیازمند مطالعه بسیار سنگینی است. بنابراین درست این است که ضمن حفظ شبکه ملی اطلاعات به گونه‌ای عمل شود که مردم از اینترنت امن هم استفاده کنند.

وی با اشاره به اینکه بعید می‌داند وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بتواند در مدت سه هفته طرح کلان تکمیل شبکه ملی اطلاعات را به شورای عالی فضای مجازی ارائه کند، می‌گوید: وظیفه شورای عالی فضای مجازی در هنگام تأسیس، ایجاد محدودیت نبود بلکه وظیفه ایجاد توسعه را داشت یعنی بایستی شرایطی ایجاد می‌کرد که مردم از این فناوری برای پیشبرد اقتصاد استفاده کنند؛ اما متأسفانه امروز این شورا به دنبال این است که چگونه می‌تواند اعمال محدودیت کند. پس این، یک نگاه کاملاً متفاوت است. ما به عنوان متخصصان این حوزه انتظار داشتیم شورای عالی فضای مجازی به دنبال این باشد که این فناوری را به صورت امن در کشور توسعه دهد تا امروز دچار چالش نشویم. اما این شورا این وظیفه را انجام نداده است و اکنون به خاطر مسائل امنیتی نگرانی‌هایی دارد و به همین دلیل می‌خواهد زودتر یک محدودیت‌هایی ایجاد کند و این شبکه را به گونه‌ای که مورد خواست خودش است، پیش ببرد. البته عناصر فنی هم در کشور داریم که می‌توانند این کار را انجام بدهند؛ منتها اگر هدف کلان مشخص نباشد مثلاً اینکه می‌خواهیم در این فضا- چه شبکه ملی اطلاعات و چه شبکه اینترنت جهانی- چه بخشی از اقتصاد را متحول کنیم یا می‌خواهیم از این فناوری برای توسعه کشور استفاده کنیم یا نمی‌خواهیم؟ اگر می‌خواهیم برای توسعه کشور استفاده کنیم اینترنت داخلی هیچ کمکی نمی‌تواند به توسعه اقتصادی کشور کند، برای این منظور حتماً باید به اینترنت جهانی وصل باشیم. اما اگر بحث توسعه اقتصادی مطرح نیست و صرفاً بحث دولت الکترونیک مورد نظر است، یعنی مردم بتوانند مثلاً خدمات بانکداری الکترونیکی‌شان را دریافت کنند این یک موضوع دیگر است. اما باید بدانیم برای توسعه کشور در حوزه علمی و اقتصادی نیازمند استفاده از اینترنت جهانی هستیم. بنابراین بهترین راهکار این است که تصمیم‌گیران قدری تأمل کنند و مهلت‌های چندهفته‌ای ندهند و اختیارات لازم را به وزارت ارتباطات بدهند. بدون تردید این وزارتخانه نیروهای کاربلد دارد و می‌تواند راهکاری را در پیش بگیرد که ضمن حفظ امنیت کشور از این فناوری برای توسعه علمی و اقتصادی جامعه استفاده شود.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا 14 سال فرصت برای این منظور کافی نبوده است؟ می‌گوید: اگر این موضوع به نتیجه نرسیده باید دلیلش را پیدا کرد. حتماً یک پیچیدگی‌هایی دارد. اگر کار آن قدر ساده است که می‌شود در مدت سه هفته انجامش داد حتماً مسئولان تاکنون انجامش می‌دادند. مطمئناً این برنامه پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد. البته اگر در اجرای طرح یاد شده مشکل مشخصی باشد می‌شود سه هفته‌ای آن را حل و فصل کرد اما وقتی صورت مسئله مشخص نیست حالا یک مهلت سه هفته‌ای هم به دستگاه مربوطه بدهند، نتیجه‌ای نخواهد داشت. یعنی حتی اگر در این مدت هم طرح تکمیل شبکه ملی اطلاعات ارائه شود به نتیجه خاصی منتهی نخواهد شد. بنابراین بهتر است بی‌خودی به همدیگر فشار نیاورند و بدون تعیین مهلت بگذارند کار به صورت علمی پیش برود.

مهلت سه هفته‌ای کافی نیست

نورمحمد تربتی‌نژاد، عضو فراکسیون ارتباطات و فناوری اطلاعات مجلس شورای اسلامی نیز سه هفته زمان را برای ارائه طرح یاد شده کافی نمی‌داند و به قدس می‌گوید: این پروژه فنی بزرگ و ظریفی است و به نظر نمی‌رسد با سه هفته بتوان آن را نهایی کرد. بنابراین باید اجرای این برنامه را به صورت یک فرایند در نظر گرفت و به مرور زمان انجام داد.

نماینده مردم گرگان و آقلا با اشاره به اینکه وزارت ارتباطات ملزم به اجرای مصوبات و تصمیمات شورای عالی فضای مجازی است، می‌افزاید: اگر وزارت ارتباطات بگوید به برنامه‌ای اعتقاد ندارد و آن را اجرا نمی‌کند در این صورت شورای عالی فضای مجازی می‌تواند از اختیارات قانونی خود استفاده کند. اما اگر وزارت ارتباطات شروع به اجرای برنامه کند یعنی سازوکارهای اجرا را تدارک ببیند و روی آن کار کند اما نتواند در موقع مقرر آن را تکمیل و ارائه دهد در این شرایط می‌تواند روند اجرای آن را گزارش دهد و بگوید در چه زمانی می‌تواند بقیه کار را تکمیل کند. البته بابت طولانی شدن روند کار هم باید دلایل قانع‌کننده ارائه کند.