سمندر لرستانی گونه جانوری اندمیک و منحصر به فرد در استان لرستان است که سال های گذشته به سبب حضور ناخواسته بر سفره هفت سین در معرض قاچاق و انقراض قرار گرفته است، در خاورمیانه هشت گونه سمندر وجود دارد که پنج مورد آن در ایران یافت می‌شود و یکی از این پنج گونه، سمندر لرستانی است.

این گونه ۱۴ سانتیمتری بومی ایران و تنها در لرستان و مرز با استان خوزستان زیست می کند، به گفته کارشناسان، زیستگاه‎‌ این گونه منحصر به فرد در لرستان شناسایی شده و تکامل بسیار پیدا کرده خود را با شرایط اقلیمی منطقه سازگار کرده است.

سمندر واژه ای عربی است و به جانوری گفته می‌شود که شبیه سوسمار است و در آب و خشکی زیست می کند، چهار پا، پوست تیره رنگ همراه با لکه های زرد دارد و از حشرات تغذیه می کند، نام های ایرانی آن شامل «آذرتش، آذرشین و آذرنشین» است و در زبان فرانسه به نام «سالاماندر» شناخته می شود.

سمندر از مصادیق بارز تنوع زیستی در لرستان به شمار می رود و اغلب زیستگاه های این جانور در مناطق جنوبی این استان قرار دارد، سمندر لرستانی در محیطی از بقایای جنگل های بلوط دارای آب های خنک زیست می کند و بر پشت خود خال یا نوارهای زرد و نارنجی زیبا با زمینه قهوه ای دارد و زیر بدن این جانور نیز زرد یا نارنجی و قرمز است.

سال های اخیر موضوع قاچاق سمندر لرستانی به یکی از چالش های مهم محیط زیست زاگرس تبدیل شده است، مساله ای که هر ساله با نزدیک شدن به ایام نوروز شتاب بیشتری می‌گیرد.

نخستین عاملی که سبب شد سمندر لرستانی روند انقراض را آغاز کند، قاچاق بیش از اندازه این گونه به دست سوداگران حیات وحش بود، یکی دیگر از عوامل به خطر افتادن زیست سمندر لرستانی، تغییر اقلیم و خشکسالی‌های پی در پی سال های گذشته است که متاسفانه تاثیرهای بسیار منفی بر روی جمعیت و زیستگاه این گونه بر جا گذاشت.

با توجه به قرار گرفتن آن در «فهرست قرمز» سازمان جهانی حفاظت از محیط زیست به درخواست سازمان محیط زیست ایران ممنوعیت خرید و فروش بین المللی این گونه در دستور کار نشست «ساتیس» قرار دارد.

( ساتیس معاهده ای است که در سال ۱۹۷۳ به منظور جلوگیری از تجارت گونه های جانوری و گیاهی در معرض خطر انقراض به امضا کشورها رسید که ایران نیز عضو آن است.)

از جمله عواملی که سبب شد نام این جاندار در سیاهه انقراض قرار گیرد، پوست زیبای این جاندار بود، بطوریکه در طول سال های گذشته سمندر لرستانی در اوج خرید و داغ شدن بازارهای نوروزی به همراه «ماهی گلی» (گلدفیش) به شکل گسترده عرضه می شد.

حوزه پراکنش سمندر لرستانی تحت حفاظت قرار گرفته است

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: با برنامه ریزی دقیق و جامع جهت برخورد با قاچاق این جانور در سطح استان و کشور در روزهای پایانی سال و حمایت همه جانبه کارشناسان، محیط بانان و سازمان‌های مردم نهاد و از همه مهمتر حمایت جوامع بومی و محلی ساکن در حوزه پراکنش این گونه می توان به حفظ گونه سمندر لرستانی کمک قابل توجهی داشت.

"علی سالاروند" اظهار داشت: یکی از راهکارهای اصلی برای جلوگیری از انقراض گونه‌ها بررسی زیستگاه‌ها و جمعیت های موجود و انتخاب جمعیت ها و زیستگاه‌های کلیدی و مناسب برای اجرای برنامه مدیریت و حفاظت گونه و افزایش سطح آگاهی از اهمیت حیات وحش و تنوع زیستی در بین مسوولان و مردم است.

وی افزود: برای حفاظت از تنوع زیستی ذخایر ژنتیکی کشورمان باید همت گماشت و تعارضات موجود بین انسان و محیط را به حداقل رساند تا برای نسل آینده سرزمینی با میراث طبیعی گرانبها به ارث بگذاریم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: توجه به ارزش‌های متنوع گونه های جانوری در برنامه ریزی‌های توسعه، ایجاد حس حمایت از حیات وحش در سطوح جامعه، جلب مشارکت های مردمی در مدیریت و حفاظت حیات وحش، انجام پژوهش کاربردی و بنیادی به منظور شناخت و مدیریت گونه های جانوری و احیای زیستگاه و جمعیت آنها، فراهم نمودن امکانات و تجهیزات کیفی و کمی و نیروی انسانی مورد نیاز حفاظتی برای جلوگیری از تخریب زیستگاه‌ها می تواند شرایط مطلوبی را برای پویایی و پایداری گونه های جانوری کشور و زیستگاه‌های آنها فراهم نماید.

سمندر لرستانی شاخص کیفیت آب است

سالاروند با بیان اینکه سمندر لرستانی بعنوان گونه جانوری دو زیست که در معرض خطر انقراض قرار گرفته است، یادآور شد: شاخص کیفیت آب محیط باید شناسایی شود ، چراکه این گونه نادر جانوری در آب های با کیفیت بالای اکسیژن زندگی می کند.

وی اظهار داشت: طی سال‌های گذشته این گونه جانوری توسط متخلفان زیست محیطی قاچاق شد و اکنون در سمندر لرستانی تنها در شمال خوزستان و جنوب لرستان وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه براساس آخرین پایش های انجام شده در زیستگاه سمندر لرستانی دارای جمعیت محدودی شده است، ادامه داد: هم استانیها در راستای حفاظت از این گونه نادر اهتمام داشته باشند و هرگونه قاچاق و نگهداری آنها را با سامانه شبانه روزی ۱۵۴۰ اطلاع دهند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان اضافه کرد: با هرگونه تخلف و اقدام جهت به خطر افتادن سمندر لرستانی بدون هیچ اغماضی برخورد خواهد شد.

وی افزود: این گونه جانوری در طبیعت زیبا است و در صورت نگهداری در آکواریوم با شرایط سختی مواجه می شود و در معرض نابودی قرار خواهد گرفت.

سمندر لرستانی حمایت می شود

مدیرکل محیط زیست لرستان گفت: گونه جانوری سمندر لرستانی از مصادیق بارز تنوع زیستی در این استان است که به عنوان یکی از نام های معتبر جهانی این حوزه در لیست قرمز سازمان های بین المللی مدافع محیط زیست ثبت شده است.

سالاروند با اشاره به اینکه سمندر لرستانی گونه ای اندمیک است، اظهار داشت: از مجموع هشت گونه سمندر موجود در خاورمیانه، پنج نوع آن در ایران زیست می کنند.

وی افزود: تنوع زیستی موجود در ایران و لرستان نیازمند حفاظت ویژه برای حمایت و بقا است و به همین منظور تجارت و انتقال این گونه جانوری در جهان ممنوع شده است.

وی بیان کرد: سمندر لرستانی شهرت جهانی دارد، سرمایه ملی برای این استان به شمار می رود که می توان از زیستگاه های این گونه جانوری با قابلیت های اکولوژیکی نهایت استفاده را کرد و زمینه جذب گردشگران و دوستداران محیط زیست به ویژه این گونه منحصر به فرد را فراهم کرد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان با بیان اینکه ۹۰ درصد زیستگاه های سمندر در این استان واقع شده است، ادامه داد: زیستگاه های سمندر لرستانی دارای پراکندگی است و برخی زیستگاه ها دارای تعداد محدود از این جانور است که این موضوع حفاظت از آنها را سخت می‌کند.

سالاروند ادامه داد: منطقه «وژن آب» استان یکی از این زیستگاه هاست که با گستره ۹۰۰ هکتار سال گذشته در شورای عالی حفاظت محیط زیست به عنوان منطقه پناهگاه حیات وحش مجوز گرفته و دارای یک پاسگاه سیار است.

وی اظهار داشت: پرونده منطقه سمندر ۲ با گستره ۲۳ هکتار در شورای عالی حفاظت محیط زیست مطرح شده و مراحل تصویب آن برای منطقه حفاظت شده در حال پیگیری است.

قاچاق سمندر لرستانی پیگرد قانونی دارد

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان با اشاره به اهمیت حفاظت از این گونه جانوری گفت: با هرگونه قاچاق سمندر لرستانی در ایام نوروز برخورد می‌شود.

وی افزود: سمندر از جمله دو زیستان کمیاب و ارزشمند است که در سال های اخیر با توجه به افزایش عوامل تهدید کننده طبیعی و انسانی همچون خشکسالی و خرید و فروش از سوی افراد فرصت طلب و سودجو در ایام قبل از نوروز در بازارهای داخل و خارج از کشور شرایط زیستی و جمعیتی آن به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است.

سالاروند بیان کرد: این گونه از سوی اتحادیه جهانی حفاظت از محیط زیست ( IUCN ) در فهرست قرمز و کنوانسیون حمایت از گونه های نادر و کمیاب جهان (CITES) در ضمیمه یک که تجارت و خرید و فروش را ممنوع می کند، قرار گرفته است.

وی با تاکید بر اینکه این اداره کل در راستای جلوگیری از قاچاق این گونه جانوری تدابیری اتخاذ کرده است، بیان کرد: با توجه به کوهستانی بودن زیستگاه ها و برخی مشکلات اجرایی کار حفاظت، گاهی موارد نمونه هایی از این گونه در بازارهای فروش آبزیان تزیینی کشور و آکواریوم های نگهداری ماهیان ایام نوروزی دیده شده است.

۴۰ زیستگاه سمندر شناسایی شده است
معاون حفاظت محیط زیست لرستان گفت: در راستای حفاظت از گونه نادر سمندر لرستانی مکاتبه هایی برای فعال شدن گشت و کنترل در شهرستان های استان به ویژه خرم آباد، پلدختر و دورود انجام شده است.

وی اظهار داشت: بر این اساس، کارگروه آمایش استان با دستور کار جلوگیری از قاچاق و ممنوعیت خرید و فروش گونه های حیات وحش برگزار می‌شود.

وی ادامه داد: نشست هایی با حضور مدیران تورهای گردشگری استان به منظور محدودیت های زمانی و مکانی در مناطق گردشگری برگزار شده است.

قائد رحمت با بیان اینکه پنج گروه گشت و کنترل برای جلوگیری از قاچاق سمندر لرستانی فعال شده است، عنوان کرد: اکنون ۲ پاسگاه ثابت در مناطق «کول چپ» و «وژن آب پاپی» با هدف پیشگیری از قاچاق گونه‌های حیات وحش تا ۲۰ فروردین دایر و فعال شده است.
وی ادامه داد: جریمه شکار هر قطعه سمندر لرستانی ۲ میلیارد ریال به علاوه زندان در صورت خروج از زیستگاه است.

اجرای برنامه‌های حفاظتی ویژه در زیستگاه های سمندر لرستانی

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی حفاظت محیط زیست لرستان گفت: برنامه های حفاظتی ویژه همزمان با ایام پایانی سال در زیستگاه های" سمندر لرستانی " اجرا می شود.

محمدنبی حسنوند بیان کرد: برنامه های حفاظتی ویژه در زیستگاه‌های این گونه اندمیک تا ابتدای سال جدید توسط اداره‌کل محیط زیست لرستان اجرا خواهد شد.

وی افزود: راه اندازی پاسگاه محیط بانی فصلی در مسیر کول چپ واقع در منطقه حفاظت شده شادابکوه، گشت و کنترل مداوم در سطح زیستگاه های این گونه نادر با استفاده از نیروهای محیط بان استان، تشدید نظارت بر ورود و خروج تورهای گردشگری به زیستگاه‌ها و هماهنگی با نیروهای نظامی، انتظامی و جوامع محلی اجرایی می شود.

حسنوند بیان کرد: این اقدامات به منظور پیشگیری از هرگونه قاچاق احتمالی گونه سمندر در ایام پایانی سال صورت می‌گیرد.

وی ضمن هشدار به سودجویان و متخلفان زیست محیطی مبنی بر ممنوعیت خرید و فروش حیات وحش افزود: برخورد قاطع نیروهای یگان حفاظت محیط زیست استان با این اقدام تهدید کننده این گونه ارزشمند، در ایام پایانی سال تشدید می شود.

حسنوند با اشاره به اصل پنجاهم قانون اساسی مبنی بر لزوم همکاری آحاد جامعه در حفاظت محیط زیست گفت: از تمام دستگاه های دولتی، تشکل‌های زیست محیطی، دوستداران محیط زیست و جوامع محلی درخواست می شود اداره کل محیط زیست استان را جهت حفظ تنوع زیستی و گونه های ارزشمند جانوری به خصوص سمندر لرستانی یاری کنند.