کمتر کسی پیدا می‌شود که این روزها پیگیر اخبار مرتبط با بیماری کووید ۱۹ نباشد و یا از تأثیر مثبت پلاسمای خون افراد بهبود یافته از کووید۱۹ در ساخت داروی مؤثر بر کرونا نشنیده باشد، آما آنچه در این بین به عنوان پرسش مطرح می‌شود این است که چگونه پلاسمای خون بیماران بهبود یافته می‌تواند به درمان ویروس کرونای جدید کمک کند؟

تاریخچه پلاسما درمانی در علم پزشکی

به نوشته stat news مقاله‌های منتشر شده بر اساس پژوهش‌هایی درباره همه‌گیری جهانی آنفلوانزای اسپانیایی در سال ۱۹۱۸، مواردی را توصیف می‌کنند که نشان می‌دهند انتقال محصولات خونی بدست آمده از بهبودیافتگان ممکن است در کاهش ۵۰ درصدی مرگ و میر بیمارانی که به شدت درگیر بودند، نقش داشته باشد.

شیوع سرخک در سال ۱۹۳۴ میلادی، در مدرسه شبانه‌روزی پنسیلوانیا زمانی متوقف شد که سرم بدست آمده از نخستین دانش‌آموز مبتلا برای درمان ۶۲ دانش‌آموز دیگر استفاده شد. فقط سه نفر از دانش‌آموزان بیماری شدیدی را تجربه کردند و سایر موارد خفیف گزارش شد.

ساختار پلاسما درمانی به این شکل است که وقتی کسی به بیماری ویروسی مبتلا شده و بهبود می‌یابد، بدن آن فرد در برابر عامل بیماری آنتی بادی تولید می‌کند و در نتیجه فرد در برابر بیماری مصون می‌شود. استفاده از این روش درمانی برای درمان بیماران کرونایی به اهدای پلاسما توسط بهبود یافتگان کووید ۱۹ نیاز دارد. روشی که کشورهای مختلف در حال تحقیق درباره اثربخشی آن در درمان بیماران مبتلا به ویروس کرونای جدید هستند.

استفاده از پلاسمادرمانی در کشورهای مختلف

چینی‌ها می‌گویند پلاسما درمانی را روی ۱۰ نفر از مبتلایان به ویروس کرونای جدید بررسی کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که بیمار چند روز پس از انتقال پلاسمای خون، بهتر شده است. با توجه به داده‌های تحقیقات چینی‌ها، این روش در آلمان هم مورد تحقیق و بررسی قرارگرفت و پژوهشگران آلمانی‌ها معتقدند پلاسما درمانی می‌تواند جریان بیماری را خفیف کند، اما تعداد بیمارانی که در چین در این روش مورد بررسی قرار گرفته‌اند نسبتاً کم است و باید تحقیقات بیشتری در این زمینه انجام شود.

شیوه مبارزه علیه بیماری‌ها با استفاده از آنتی بادی پلاسمای خون، روش تازه‌ای نیست و حتی در برابر بیماری‌هایی مثل سارس، مرس و ابولا هم از این روش استفاده شده است. مؤسسه‌های تحقیقاتی و پزشکی در فرانسه هم روی این روش تحقیق می‌کنند.

 پژوهشگاه ملی تحقیقات پزشکی انسرم و مؤسسه خدمات ملی خون فرانسه در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند این آزمایش بالینی از روز هفتم آوریل (۱۹ فروردین) در پاریس آغاز شده است. این آزمایش روی ۶۰ بیمار در بیمارستان‌های پاریس انجام می‌شود که نیمی از آن‌ها پلاسما را از افراد بهبود یافته دریافت می‌کنند. فرانسوی‌ها گفته‌اند نتایج اولیه این آزمایش دو تا سه هفته پس از هفتم آوریل اعلام می‌شود.

محققان ایرانی نیز از ابتدای ورود ویروس کرونا به ایران در اسفند ۱۳۹۸ فعالیت در این زمینه را آغاز کرده و در هفتم فروردین امسال استفاده از این روش در بیمارستان مسیح دانشوری تهران رسماً آغاز شده و در آمریکا استفاده از این روش از ۲۱ فروردین ۱۳۹۹ اعلام شده است.

پلاسما درمانی چطور انجام می‌شود؟

دکتر حسن ابوالقاسمی، سرپرست طرح پلاسما درمانی کشور در گفت‌وگو با ما در خصوص روش انجام پلاسما درمانی می‌گوید: در بیمارانی که از یک بیماری بهبود یافته‌اند، آنتی‌بادی‌ها یا پادتن‌هایی دائمی، توسط سیستم ایمنی بدن در پلاسمای خون آن‌ها ایجاد می‌شود. برای تبدیل این مایع به یک دارو، پلاسمای برداشت شده مورد آزمایش قرار می‌گیرد و برای جداسازی آنتی‌بادی‌های محافظ تصفیه می‌شود. این مشتق پلاسما یا به اصطلاح پلاسمای بهبودیافتگان در صورت تزریق ماده حاصل به بیمار جدید، ایمنی منفعلی را تا زمانی که سیستم ایمنی بدن بیمار بتواند پادتن خود را تولید کند، تأمین می‌کند. پلاسمای افراد بهبود یافته از کووید ۱۹ در هفته سوم تا چهارم پس از ابتلا، عاری از ویروس می‌شود و سرشار از آنتی بادی است که این آنتی‌بادی با دستگاه پلاسما فرزیس از بدن آن‌ها خارج می‌شود. آنتی‌بادی خارج شده از بیمار بهبود یافته، با پلاسمای افرادی که در بخش آی سی یو قرار دارند و وضعیت مناسبی ندارند جایگزین می‌شود و سیستم ایمنی بدن با کمک این آنتی‌بادی به جنگ ویروس می‌رود و وضعیت ریوی را از مرحله بحرانی خارج می‌کند.

این استاد دانشگاه علوم پزشکی بقیة الله(عج) می‌افزاید: استفاده از این شیوه درمانی در سوابق بیماری‌هایی نظیر سارس، ابولا، مرس و آنفلوانزا نوع (H۱N۱) بوده و نتیجه داده است. در همه‌گیری ویروس کرونا نیز چینی‌ها در گزارش‌های اولیه اعلام کردند از روش پلاسما درمانی برای بهبود بیماران مبتلا به کرونا استفاده کردند، اما گزارش‌های علمی موثق از این روش درمانی ارائه ندادند و فقط اعلام کردند ۱۵ مورد از بیماران با استفاده از این روش درمانی بهبود یافته‌اند. از این رو تیم پژوهشی انجمن خون و سرطان کودکان ایران، در هفتم اسفند ۹۸ با مطالعه روی این روش درمانی در یک هفته مجوزهای اخلاقی و پزشکی را دریافت کرد و با همکاری بخش خصوصی و سازمان انتقال خون از ۴۰ روز پیش این روش را در بیمارستان بقیه الله با در نظر گرفتن استانداردها اجرایی کرده‌ایم.

کاهش ۴۰ درصدی مرگ ومیر بیماران  

دکتر ابوالقاسمی ادامه می‌دهد: تاکنون ۳۰۰ بیمار بهبود یافته از کووید ۱۹ پلاسما اهدا کرده‌اند تا در درمان بیماران کرونایی به کار بگیریم. تزریق آنتی‌بادی به بیمار بدحال با نظر و انتخاب متخصص بیهوشی و ریه انجام می‌شود و در ادامه تیم درمانی فرایند تزریق را در صورت رضایت بیمار برای وی انجام می‌دهند.

رئیس انجمن خون و سرطان کودکان ایران با اشاره به اینکه نتایج اولیه پلاسما درمانی در بیماری کووید ۱۹ نشان می‌دهند ۴۰ درصد مرگ ومیر بیماران کاهش یافته است، می‌گوید: هم اکنون این روش درمانی علاوه بر بیمارستان‌های مسیح دانشوری، لبافی نژاد و بیمارستان‌های قم در دانشگاه‌های علوم پزشکی چهار استان دیگر نیز زیر نظر معاونت درمان وزارت بهداشت و با توافق سازمان انتقال خون در حال انجام است. با این حال این مطالعه هنوز به پایان نرسیده و نمی‌توان در مورد آن اظهارنظر قطعی کرد، اما تاکنون نتایج اولیه نشان می‌دهند متخصصان از این روش درمانی رضایت داشته و تماس‌ها برای تهیه پلاسما رو به افزایش است.

محدودیت استفاده از روش پلاسما درمانی

دکتر ابوالقاسمی یکی از محدودیت‌های استفاده از این روش درمانی را اهدای پلاسما از سوی بیماران بهبودیافته عنوان می‌کند و می‌افزاید: اهدای پلاسما شرایطی مشابه اهدای خون دارد و بیماران بهبود یافته کووید ۱۹ به صورت داوطلبانه اقدام به اهدای پلاسما – ۵۰۰ میلی پلاسما نه خون- می‌کنند با این تفاوت که داوطلبان اهداکننده پلاسما در مقایسه با داوطلبان اهدای خون بسیار محدود هستند، چرا که باید ثابت شده باشد این اهداکنندگان مبتلا به کرونا بوده و پس از آن نیز آزمایش‌های لازم نظیر هپاتیت B، هپاتیت C، اچ آی وی، ویروس آنفلوانزا و تمام استانداردها در مراحل مختلف تحقیق رعایت شده و برخی استانداردهای سختگیرانه مانند تست PCR نیز از سوی کمیته علمی مقابله با کرونا در نظر گرفته شده روی خون بیماران بهبود یافته انجام می‌شود و هنگامی که محرز شود پلاسمای اهدا شده سالم است، برای بیماران مبتلا به کووید ۱۹ توصیه می‌شود. البته تا کنون هیچ هزینه‌ای از بیماران دریافت نشده و همه هزینه‌ها از سوی بخش‌های خصوصی از جمله شرکت درمان آرا تأمین شده است، ضمن آنکه هزینه انجام این پروژه از سوی دانشگاه علوم پزشکی بقیة الله(عج) تأمین می‌شود.       

چه سازوکاری موجب مرگ و میر بیماران کووید ۱۹ می‌شود؟

سرپرست طرح پلاسمادرمانی کشور با بیان اینکه بررسی‌ها نشان می‌دهند، سازوکاری که موجب مرگ و میر در مبتلایان می‌شود اثر مستقیم ویروس کرونا نیست، بلکه این کار به دلیل به هم خوردن تعادل سیستم ایمنی بدن انجام می‌شود، ادامه می‌دهد: در بیماری کووید ۱۹ واکنش بسیار شدید سیستم ایمنی بدن سبب مرگ و میر افراد بیمار می‌شود.

دکتر ابوالقاسمی می‌گوید: این مطالعه بسیار گسترده است و باید منتظر نتایج آن در ابعاد مختلف بود تا پس از مشخص شدن نتایج مطالعه، تصمیم نهایی از سوی کمیته علمی کشوری اتخاذ شود و اگر قرار باشد به عنوان یک روش درمانی تأیید شده ثبت شود، هزینه آن بررسی و به بیمه‌ها اعلام خواهد شد.