قدس آنلاین: در سال‌های اخیر پژوهش‌های گسترده‌ای با هدف مطالعه ارتباط بین معنویت، مذهب و سلامت روان در انسان‌ها انجام شده است. نتایج این پژوهش‌ها حاکی از آن است که رخدادها، زمان‌های مذهبی و موقعیت‌های معنوی مانند ماه مبارک رمضان بر رفتار افراد مذهبی و حتی غیرمذهبی مؤثر است.

روزه‌داری فرصتی برای مهرورزی است

ابراهیم فیاض، پژوهشگر حوزه جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی و دانشیار گروه مردم‌شناسی دانشگاه تهران به قدس می‌گوید: در علوم اجتماعی با واژه‌ای به نام «اپوخه» به معنی تعلیق در آوردن سروکار داریم. یکی از کارکردهای ماه مبارک رمضان ایجاد تعلیق و تغییر زندگی مردم است. مثلاً وعده‌های غذایی و لذایذ دیگر آن‌ها را به یکباره تعلیق می‌کند برای آنکه جامعه را به اخلاص برساند. بنابراین مهم‌ترین کارکرد اجتماعی روزه، اخلاص است که این اخلاص، بُعد عملی توحید است که نتیجه این اخلاص و توحید از بُعد اجتماعی همراهی با کسانی است که این لذت‌ها را ندارند و گرسنه هستند. اینجاست که روزه یک همبستگی اجتماعی به‌وجود می‌آورد و فاصله طبقاتی را کم می‌کند.

وی با اشاره به اینکه روزه افراد را از خودپسندی‌ها و تکبر خالی می‌کند، می‌افزاید: به همین دلیل مردم در ماه مبارک رمضان بسیار مهربان می‌شوند و همدلی‌ها اوج می‌گیرد و این همدلی به‌ویژه در شرایط کرونایی به‌شدت تأثیرات مثبت دارد، به طوری که این روزها کمک‌ها به مستضعفان بیشتر شده است.

فیاض، رمضان را ماه نشاط اجتماعی می‌خواند و می‌گوید: برخلاف سکولارها که به مکان اصالت می‌دهند، در دین اسلام اصالت، زمان است، بنابراین رمضان یک زمان است و آن را خدا پرورش می‌دهد. یعنی خدا اصالت زمان را بسط می‌دهد و چون زمان بسط پیدا می‌کند انسان‌ها دچار انبساط روحی شده و از انقباض روحی خارج می‌شوند. در واقع چون خدا زمان را پرورش می‌دهد خود به خود آدم‌ها هم پرورش می‌یابند و انبساط زمانی پیدا کرده و به‌شدت با نشاط می‌شوند. یعنی ما با افطار به وصال می‌رسیم و لذت می‌بریم، بنابراین مؤمن هنگام افطار نشاط دارد. در سال‌های گذشته که سفره‌های افطاری در مساجد، بازارها و خیابان‌ها پهن می‌شد این سفره‌ها نشاط اجتماعی خلق می‌کرد به طوری که حتی کسانی که روزه نبودند به نوعی با جامعه دینی احساس تعلق می‌کردند.

وی با بیان اینکه ما با روزه به ساختاری می‌رسیم که این ساختار وصل به خدا می‌شود، می‌گوید: ما با نماز عید فطر از کثرت به وحدت می‌رسیم. حتی اگر عید فطر امسال به دلیل شیوه کرونا به صورت مجازی برگزار شود، مردم پشت سر رهبری در خانه‌های خود نماز عید فطر را به‌جای می‌آورند که این اقدام وحدت بالاتری نیز ایجاد می‌کند.

این استاد دانشگاه تهران از کاهش جرایم در ماه رمضان به عنوان یکی دیگر از آثار اجتماعی روزه یاد می‌کند و می‌افزاید: روزه و قرائت قرآن کریم موجب شرح صدر می‌شود و این گونه فرد از خودپرستی رها و خود به خود جرایم و بزهکاری‌های اجتماعی کاهش می‌یابد. برمبنای آمارها وقتی ماه رمضان می‌شود آمار جرم و جنایت در کشورهای اسلامی به‌شدت کاهش پیدا می‌کند؛ دلیلش هم این است که هنگام روزه گرفتن افراد، صفات رحمانی خدا بر جامعه متجلی و جرم و جنایت کم می‌شود.

فیاض روزه‌داری را فرصتی برای مهروزی می‌داند و می‌گوید: البته در کنار این موضوع، انجام فریضه یاد شده در افزایش امنیت، امید به آینده، احساس آرامش، عدم احساس تنهایی و... تأثیرگذار است، یعنی جهان از تنهایی‌ها درمی‌آید.

وی سپس به نقش روزه‌داری در استحکام روابط خانوادگی می‌پردازد و می‌گوید: همدلی، مهم‌ترین عنصر در ارتباطات است و همدلی امپاسی هم وقتی ایجاد می‌شود که هر کس از جای خود خارج شود و بتواند خود را جای دیگری بنشاند. خب اگر زن از جای خود خارج شود و جای شوهرش بنشیند و یا بر عکس مرد این گونه عمل کند در آن‌ها همدلی ایجاد می‌شود. البته آن چیزی که موجب می‌شود فرد خود را جای دیگری بنشاند، اخلاص است و اخلاص هم از روزه به‌وجود می‌آید. به همین دلیل است که می‌گویند ماه رمضان حکمت ایجاد می‌کند چون زهد و اخلاص، موجب اخلاص است و پس از ماه رمضان مردم حکیم می‌شوند، یعنی حرف‌های بی‌ربط نمی‌زنند. به همین دلیل حتی می‌توان رمضان را ماه ایجاد دانش حکمت هم دانست و حکمت نیز دانش صلح است؛ بنابراین با روزه نه دچار نیهیلیسم عرفانی و نه دچار جنگ‌طلبی فلسفی می‌شویم.

روزه، دانشگاه خودسازی جامعه است

مجید ابهری، پژوهشگر و متخصص علوم رفتاری هم معتقد است روزه دانشگاه خودسازی و رشد معنوی و نزدیک شدن به خداست.

وی با اشاره به اینکه انجام فریضه روزه آثار تربیتی و اجتماعی زیادی از جمله تقویت حس همدردی با فقرا، کاهش شکاف طبقاتی، ایجاد فضای معنوی در جامعه، سرکوب هواهای نفسانی و کاهش آسیب‌های اجتماعی به‌دنبال دارد، به قدس می‌گوید: روزه‌داری حس همدردی و همسویی با قشر مستضعف را در انسان بیدار می‌کند و موجب می‌شود آن‌ها بهتر وضعیت مستمندان و فقرایی را که گاهی برای سیر کردن خود و خانواده‌شان به قرص نانی دسترسی ندارند، درک کنند و ضمن  خودداری از تضییع حقوق این قشر تا جایی که ممکن است به آن‌ها کمک کنند. امام صادق(ع) می‌فرمایند: روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و غنی مساوات برقرار گردد و این به دلیل آن است که غنی طعم گرسنگی را بچشد و نسبت به فقیر ادای حق کند؛ چراکه اغنیا معمولاً هر چه را بخواهند برای آن‌ها فراهم است، خدا می‌خواهد میان بندگان مساوات باشد و طعم گرسنگی و درد و رنج را به اغنیا بچشاند تا آنان به ضعیفان و گرسنگان رحم کنند.

ابهری در خاتمه با اشاره به اینکه روزه به عنوان تمرین انسانیت و خودداری از زشتی‌ها و پلشتی‌ها می‌تواند الگوی مناسبی برای افراد در 11 ماه دیگر باشد، تصریح می‌کند: روزه، روحیه تقوا و خویشتنداری انسان را به مرور زمان افزایش می‌دهد چرا که فرد روزه‌دار نه تنها باید از خوردن و آشامیدن بلکه از دروغ گفتن، غیبت کردن و ارتکاب گناه خودداری کند که همه این امور در جامعه تأثیر مستقیم دارد، یعنی سبب کاهش فساد و جرایم در جامعه می‌شود، بنابراین می‌توان از ماه رمضان و روزه به عنوان دانشگاه خودسازی جامعه هم یاد کرد.

انتهای پیام/