احمد فیاض/

 قصه پرغصه کشف‌رود و آبیاری غیربهداشتی و مرگ‌آفرین  زمین‌های زراعی حاشیه این رودخانه کهن موجب شد تا شماری از اهالی دغدغه‌مند و نگران روستاهای بخش‌ شرقی مشهد دست به دامان مقام‌های قضایی خراسان‌رضوی شده و با دعوت از معاون دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان، در قالب بازدید میدانی از مناطق حاشیه‌ای نابرخوردار شهر مشهد، از نزدیک مطالبات خود را واگویه نمایند.

سال‌های متمادی است که رسانه‌ها  ده‌ها گزارش پیرامون کشت و زرع غیربهداشتی در حاشیه کشف‌رود با شیرابه‌ها، پساب‌ها، فاضلاب‌ها و ... درج کرده و هشدارها داده‌اند.

روزنامه قدس را به جرئت می‌توان یکی از پیشقراولان امنیت‌غذایی و بهداشتی شهروندان مشهدی در این ماجرا قلمداد کرد که چندین گزارش مطول و جدی به چاپ رسانیده است. نظام سلامت و بهداشت زائران و مجاوران امام‌رضا(ع) مقوله بسیار جدی است و شوخی‌بردار نیست و رسالت مطبوعاتی در کنار آتش به اختیار خبرنگاران قدس، از نگاه شهروندان پنهان نمانده است.

•       یک سفر نیمروزی

اینکه چندین مدیر استانی و شهری برای حل معضل عوارض کشف‌رود پای به بازدید میدانی می‌گذارند، از شمار خارج است! اما به فال نیک گرفته و عصر شنبه گذشته همقدم با معاون دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان در امور اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم، رهسپار مناطق حاشیه شهر مشهد می‌شوم.

با عبور از جاده میامی، مهدی‌آباد را رد کرده و وارد جاده کنه بیست می‌شویم. جاده‌ای که با قطع کشف‌رود به تبادکان می‌رسد و البته هدف اصلی، بازدید میدانی معاون دادستان است. ابتدای جاده روستای فیض‌آباد و در سمت چپ جاده نیمچه تالابی مشاهده می‌شود که گرداگرد آن را زمین‌های ذرت احاطه کرده است. آب‌های آلوده و گندیده به این زمین‌ها هدایت شده و توجه قاضی شریعت‌یار را به خود جلب می‌نماید. نقطه‌نظرات یک کارشناس آب خطاب به معاون دادستان جالب می‌رسد. وی می‌گوید: کشاورزان حاشیه کشف‌رود برای خود حقابه‌ای از کشف‌رود قائل هستند و آن را یک حق قانونی برای خود می‌دانند!. وی با در میان کشیدن چرایی کشیدن آب کشف(شیرابه، فاضلاب و پساب‌ها) توسط کشاورزان، توضیح می‌دهد: به هر حال کشاورز برای آبیاری زمین‌های کشت شده نیاز به آب دارد  و این نحوه آبیاری میراث گذشتگان است. آن دوران کشف‌رود، آب به معنای واقعی داشته و البته تا حریم مشهد نیز فاصله بسیاری داشته است. شماری از منتقدان با اشاره به همین چرخه آب گندیده و لجن، خطاب به قاضی شریعت‌یار، یادآور می‌شوند: حالا کشف‌رود فاقد آب است و آبیاری توسط شیرابه‌ها، فاضلاب، و پساب‌های شهری صورت می‌گیرد. شریعت‌یار نیز منکر اسناد زمین‌های کشاورزی نمی‌شود، اما در تأیید دفاعیات معترضان می‌گوید: کدام آب!؟ بحث روی فاضلاب است که وارد زمین‌های کشاورزی می‌شود. مجادله‌ای در می‌گیرد و عده‌ای مطرح می‌نمایند که حالا تکلیف کشاورز چیست؟ کشاورزی که ۳ تا ۴هزار متر زمین دارد و درآمد و تأمین معیشت وی از کشاورزی است؛ چه باید کرد؟ اگر کشف‌رود با ورود آلاینده‌ها، دچار آلودگی شده است، کشاورزان مقصر ماجرا هستند؟ البته متفق‌القول بر حفظ سلامت مردم تأکید دارند و اینکه به هر حال امنیت‌غذایی ساکنان کشف‌رود و مردم مشهد باید تأمین شود و شهروندان نباید قربانی آبیاری غیربهداشتی زمین‌های کشاورزی این منطقه شوند.

پل نزدیک روستای قیاس‌آباد (مشهور به دریا) روی کشف‌رود میعادگاه دیگر بازدیدکنندگان است! بوی تعفن به حدی است که برای حاضران قابل تحمل نیست و خود گویای فاجعه غیربهداشتی است. صدای موتورهای دیزلی که به صورت غیرمجاز آب آلوده کشف را بالا می‌شکند، از  لابه‌لای نیزارها به گوش می‌رسد. دفع فاضلاب‌های شهری که به صورت مخفیانه و غیرمجاز در حاشیه کشف‌رود تخلیه می‌شود، مشهود است. ورودی روستای قیاس‌آباد، لوله‌ای طویل رؤیت می‌شود که بنا به گفته معترضان، آب کشف را به زمین‌های کشاورزی هدایت می‌کند.

•       تأمین آب شرب بهداشتی خواسته اهالی احمدآباد

 در ادامه وارد زمین‌های کشاورزی کنه بیست می‌شویم. تفاوت کشت‌های آبی سالم(چاه موتورها) با کشت‌های غیرمجاز اینجا بارز است. سپس گروه بازدیدکننده وارد روستای احمدآباد تبادکان می‌شوند. روستایی که چهره‌ای کویری به خود گرفته و دچار کم‌آبی شرب شده است. مطالبه عمده اهالی احمدآباد از معاون دادستان، تأمین آب شرب بهداشتی و سالم است.

پس از برگزاری نماز جماعت با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، عده‌ای از اهالی معترض به طرح مشکلات پیرامون کشت‌های غیرمجاز می‌پردازند.

یکی از اهالی محل به نام «ر» از مرگ و میر عده‌ای کودک به‌خاطر عوارض ناشی از آبیاری غیربهداشتی زمین‌های کشاورزی خبر می‌دهد. وی می‌گوید: نظام سلامت شهروندان و اهالی نباید به خاطر سودجویی عده‌ای به خطر افتد. وی از این سودجویان به عنوان «مافیا» یاد می‌کند و می‌افزاید: حدود ۲۰ نفر از اهالی این روستا که زمین‌های ۳ تا ۴هکتاری دارند، این فاجعه را رقم زده و سلامت چندین هزار نفر از اهالی روستای کنه‌بیست را به خطر انداخته‌اند. وی که به شدت گلایه‌مند است، از معاون دادستان در امور اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم، عاجزانه می‌خواهد چاره‌اندیشی نماید.

معاون دادستان در اجتماع مردم کنه‌بیست با ارائه گزارشی از خط مشی شورای پیشگیری از وقوع جرم و حفظ حقوق‌عامه، به تشکیل کمیته اجرایی و پیشگیری و رفع مشکلات مناطق کم‌برخوردار و حاشیه در دادستانی اشاره و می‌گوید: بر این اساس بازدیدهای میدانی به منظور عملیاتی کردن تصمیم‌ها و محرومیت‌زدایی صورت می‌گیرد و تلاش می‌شود با پرهیز از بروکراسی اداری، نتایج مفیدی به نفع مردم و به‌ویژه حاشیه شهر داشته باشد.

سیدهادی شریعت‌یار اظهار می‌کند: در برخی از موضوعات مانند مرگ ناشی از کشت‌های غیرمجاز باید مستندات قانونی ارائه و توسط کارشناسان تأیید شود. به عنوان مثال کالبدشکافی متوفیان مشکوک به استفاده از محصولات کشاورزی غیرمجاز می‌تواند راهگشا باشد. وقتی مستندات ناکافی باشد؛ دادستانی نمی‌تواند کاری انجام دهد.

معاون دادستان در پاسخ به پرسش خبرنگار ما مبنی بر اینکه آیا حقابه کشاورزان حاشیه کشف‌رود مجوزی برای برداشت آب‌های ناسالم و غیربهداشتی از کشف‌رود و آبیاری زمین‌های کشاورزی که به طور مستقیم سلامت شهروندان مشهدی و ساکنان روستاهای حاشیه کشف‌رود را هدف‌گیری نموده و مخاطره‌آمیز است؛ هستند، خاطرنشان می‌کند: اگر کسی حقی داشته باشد، اما آن حق در تعارض با حقوق عامه باشد، طبیعتاً این حق نباید اجرا شود. البته باید دقت شود ببینیم تعارض حق صورت گرفته یا خیر. حقابه مشروط به آب سالم بوده، نه از آب غیرسالم و غیربهداشتی و این موارد نیاز به کار کارشناسی دارد.

سیدهادی شریعت‌یار تصریح کرد: به زودی در جلسه‌ای این موضوع را مورد بررسی خواهیم داد که اگر تعارض حقی وجود دارد به چه نحوی ورود پیدا کنیم. باید به گونه‌ای عمل کنیم تا انتفاع مشروع (مانند الگوی کشت و تغییر کشت) را تقویت کرده و از آن طرف سلامت جامعه و امنیت‌غذایی نیز لحاظ شود.