قدس آنلاین: صحیفه سجادیه، مجموعه‌ای از دعاهایی است که از امام سجاد(ع) به ما رسیده است؛ اما فلسفه این دعاها چیست؟ آیا صرفاً کارکرد دعا و درخواست از خداوند را دارند یا علی بن الحسین زین‌العابدین(ع) به دنبال آن بوده‌اند تا پیام‌های دیگری را از این طریق منتقل کنند. در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدباقر هاشمی شاهرودی، رئیس بنیاد فقه و معارف اهل بیت(ع) به تبیین این موضوع پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
بنی‌امیه می‌خواست از اسلام هیچ نشانی نماند
حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمی شاهرودی با تأکید بر اینکه در دوران امام سجاد(ع) شرایط خاصی بر جامعه حاکم بود، می‌گوید: با توجه به اینکه امام سجاد(ع) زیر نظر و تحت فشار بود، روش متفاوتی را برای انتقال معارف الهی در پیش گرفت و به این دلیل به دعا روی آورد. به طور نمونه، در آن زمان حدیث‌خوانی کاملاً ممنوع بود؛ ممنوعیت نگارش حدیث پیامبر که پس از رحلت رسول‌الله(ص) پدید آمد و تا یک قرن بعد ادامه یافت و در زمان امام سجاد(ع) شدیدتر شد. خلأ حاصل از نگارش حدیث و نشر آن، زمینه مناسبی را برای بدعت‌ها به ویژه از سوی یهود و نصارا پدید آورد تا اینان احادیث فراوانی را جعل کنند و آن را به پیامبران الهی از جمله پیامبر اسلام نسبت دهند.
او اضافه می‌کند: طبق آنچه در تاریخ و اسناد موجود است در آن زمان ظاهر اسلام نیز حفظ نمی‌شد و بنی‌امیه درصدد بودند با از بین بردن ظواهر اسلام، حرمت مکه و مدینه را از بین ببرند. فشار و تهدید بر بنی‌هاشم بیشتر از گذشته شده بود تا جایی که مجبور شدند مکه و مدینه را خالی کنند و اثری از اهل بیت(ع) در آنجا باقی نماند.
این کارشناس دینی توضیح می‌دهد: این حرمت‌شکنی‌ها تا جایی بود که رقاصه‌ها را به مدینه آوردند و در ملأ عام برنامه‌های پایکوبی اجرا کردند. مردم مدینه را به گونه‌ای به فساد کشیدند که فحشا علنی و شرابخواری نیز مرسوم شده بود. حکومت بنی‌امیه، قصه‌خوانی را در شهر و مساجد به راه انداختند و بدین ترتیب اسرائیلیات را وارد دین کردند. بدین صورت که حکومت، راویانی را از مسیحیان استخدام می‌کرد تا به بیان اسرائیلیات برای مردم بپردازند و خرافاتی را وارد اعتقادات مردم کنند. دکتر احمد امین در توصیف گوشه‌ای از وضعیت عصر اموی نوشته است که دولت بنی‌امیه فن قصه‌گویی رسمی را رواج می‌داد. دربار خود را به روی شعرا و خطبا باز کرده و قصه‌گویان را در مسجد معین و موظف می‌کرد. منبع اصلی قصه‌خوانان را تورات و نقل‌های شفاهی رایج در میان عالمان یهودی و نصرانی تشکیل می‌داد. قصه‌خوانان معمولاً در هنگام اقامه نماز برای عموم مردم به ایراد سخن و داستان‌سرایی می‌پرداختند.
دعاهای امام سجاد(ع) راهی برای احیای جامعه
رئیس بنیاد فقه و معارف اهل بیت(ع) تشریح می‌کند: بنی‌امیه به دنبال کوچک‌ترین بهانه‌ای بود تا امام سجاد(ع) را به قتل برساند. در نتیجه آن حضرت زمینه صحبت و خطابه را به هیچ عنوان نداشت و اقبال مردم به دین نیز بسیار پایین بود، بنابراین مطالب را در قالب دعا مطرح کرد؛ بدین ترتیب که حضرت شرایط زمانش را با پروردگار در میان گذاشته و نظام اسلامی مطلوب را از پروردگارش تقاضا می‌کرد.
او یادآور می‌شود: امام سجاد(ع) می‌خواست جامعه‌ای را که هیچ گونه معارفی به آن نرسیده و مرده، احیا کند؛ در نتیجه نظام‌های اسلامی از قبیل نظام خانوادگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و... را در مناجات‌ها و دعاهای خود مطرح و در قالب دعا از روابط بین آن‌ها گفت‌وگو کرد. این دعاها یعنی این نوع نظام باید در جامعه حاکم باشد نه نظام فعلی. دعاهایی که سبب می‌شد دقت مردم بیشتر شده و بفهمند نظام اسلامی واقعی همین است که امام سجاد(ع) از خدای خود می‌خواهد نه آنچه وجود دارد. حضرت(ع) تمام دعاها را در ملأ عام انجام می‌داد و حکومت هم نمی‌توانست متعرض ایشان شود زیرا مشغول دعا و مناجات بود. امام سجاد(ع) حتی برای مرزبانان حکومت بنی‌امیه نیز دعا می‌کرد. در واقع آن حضرت از نظام دفاعی و مرزبانی اصیل اسلام گفت‌وگو می‌کرد. به این صورت که طرح نظامات اسلامی از مأموریت‌های امام سجاد(ع) و باز کردن و تشریح آن‌ها از مأموریت‌های امام باقر(ع) و نشر آن‌ها از مأموریت امام صادق(ع) است.
دعاهایی سرشار از مفاهیم عقیدتی و توحیدی
این پژوهشگر دینی تأکید می‌کند: بر محققان لازم است که با این دید به تبیین و تفسیر صحیفه سجادیه بپردازند و این نظامات اسلامی را از صحیفه سجادیه استخراج کنند. به عنوان نمونه در دعاهای ماه رمضان، امام سجاد(ع) ارتباط شخص با روزه و پروردگار را مشخص می‌کند و آموزش می‌دهد، زیرا جامعه آن روز این نظامات را نداشته و آن‌ها را از دست داده بود. باید این موارد را بیرون آورد و تحلیل کرد. امام(ع) احیای این نظامات را از خدای خود تقاضا می‌کند و به مسلمانان می‌فهماند که اصل ما چه بوده و جامعه به چه روزی افتاده است.
رئیس بنیاد فقه و معارف اهل بیت(ع) عنوان می‌کند: در مرحله بعد این نظامات نیازمند آداب و احکامی است که حضرت(ع) این احکام را در رساله حقوق مطرح کرده و آداب این نظامات را نیز تبیین می‌کند. پس هم نظامات را به ما گفته‌اند و هم آداب و احکام و ارتباطات میان این نظام‌ها را مطرح کرده‌اند. بر فرض اگر نظام خانوادگی ما تنظیم نباشد چه تأثیری در نظام اقتصادی ما خواهد گذاشت؟ اثر آن بر نظام سیاسی و اجتماعی چه خواهد بود؟ اگر امروز جوان ما نماز نخواند و ارتباطش با خداوند متعال قطع باشد چه تأثیری در دیگر نظام‌های زندگی او خواهد گذاشت؟ اگر این روابط برای مردم روشن شود، بیشتر استقبال خواهند کرد؛ زیرا می‌فهمند که چه تأثیری در زندگی دنیوی و اخروی آن‌ها خواهد داشت و خسارت از دست دادن این نظام‌ها را درک خواهند کرد. باید فقها علاوه بر بیان حکم مسائل از تأثیر حلال و حرام‌ها در نظام‌های زندگانی مردم نیز گفت‌وگو کنند تا مردم بدانند که چه خسارتی در پس اعمال نادرست وجود دارد و چه لطمه‌هایی بر دیگر نظامات زندگی او خواهد زد. دعاهای حضرت سرشار از مفاهیم عقیدتی و توحیدی است. حضرت به وسیله دعا، معارف را انتقال می‌دهد که این جریان و نظام‌سازی در تمامی دعاهای حضرت مشهود است.
حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمی شاهرودی در پایان خاطرنشان می‌کند: طرح این نظامات است که شهر مدینه که به مرکز فواحش تبدیل شده بود را دوباره به شهر علم و فقه تبدیل می‌کند. مدینه‌ای که دشمن درصدد بود تا از اهل بیت(ع) و دانش آنان خالی کند را به جایی می‌رساند که از سراسر نقاط برای کسب علم به سمت آن سرازیر می‌شوند و پایه‌گذار آن امام سجاد(ع) و وسیله آن نیز همین دعاهای آن حضرت بود.
انتهای پیام/
نظر شما