چهاردهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» به همت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سازمان امور سینمایی کشور از 18 تا 25 آذرماه 99 و با توجه به شیوع جهانی بیماری کووید 19 به صورت مجازی و نمایش برخط برگزار خواهد شد. یکی از بخش‌هایی که امسال به این جشنواره مهم سینمای مستند ایران، اضافه شده، بخش ویژه کروناست. 25 فیلم مستند به این بخش از جشنواره راه یافتند. در بخش ویژه کرونا که به شکل رقابتی برگزار می‌شود، فیلم‎های مستند تولید شده با موضوع همه‌گیری بیماری کرونا و تأثیرات مختلف آن در زمینه‎های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به نمایش درآمده و مورد داوری قرار می‌گیرند. در ادامه با چند تن از کارگردان‌های منتخب «بخش ویژه کرونا» سینماحقیقت درباره جزئیات مستندهایشان و اهمیت اضافه‌شدن این بخش جدید به جشنواره امسال گفت وگو کردیم. «بخش ویژه کرونا» جشنواره سینماحقیقت با همکاری رویداد «کرونا- روایت» سازمان نظام پزشکی برگزار می‌شود که برگزیدگان این بخش همزمان با اختتامیه جشنواره معرفی خواهند شد.

 عملیات ویژه/ حجت‌الله عدالت‌پناه

حجت‌الله عدالت‌پناه، مستندساز کشورمان که از پرستاران بیمارستان جم تهران است، درباره مستند «عملیات ویژه» به خبرنگار ما می‌گوید: اسفند ماه سال گذشته که کرونا رواج یافته بود و همه مردم با این بحران دست و پنجه نرم می‌کردند، فضای رسانه‌ای آگاهی زیادی نسبت به زحمت کادردرمان نداشت. مثلاً در آن زمان گروهی در اورژانس 115تهران به نام گروه «عملیات ویژه» تشکیل شد که کار آن‌ها انتقال بیماران کرونایی به بیمارستان‌ها بود. این گروه در مقطعی شکل گرفت که بیماری کرونا ناشناخته بود و نمی‌دانستیم چه عواقبی در انتظار کادردرمان مرتبط با بیماران کرونایی است. پرستاران بخش اورژانس 115 این خطر را به جان خریدند تا بیماران کرونایی را در سطح شهر به بیمارستان‌ها منتقل کنند. مستند «عملیات ویژه» تلاش این عزیزان را نشان می‌دهد که چطور در آن شرایط بحرانی، خودشان و خانواده‌هایشان را مدیریت کردند.

وی از آن شرایط به زندگی با ترس و تهدید مرگ یاد کرده و اضافه می‌کند: این نوع از مستندسازی هم در گونه مستند بحران می‌گنجد. اگر در میدان جنگ، دشمن، گلوله پرتاب می‌کند، در این جبهه، دشمن ناشناخته و پنهان است. فضایی که در اسفند ماه سال گذشته و اوایل امسال با آن مواجه بودیم، مملو از ترس و وحشت از کرونا بود، کسانی که به دل خطر رفتند، آدم‌های شجاع و از خودگذشته‌ای بودند.

عدالت‌پناه با بیان اینکه در مستند 30 دقیقه‌ای «عملیات ویژه» به تهیه‌کنندگی روح‌الله رفیعی، رشادت و ایثار بخشی از کادردرمان که در اورژانس تهران فعالیت می‌کردند را به نمایش گذاشتیم، خاطرنشان می‌کند: در آن شرایط وحشت بار ‌باید امید را به جامعه و کادر درمان تزریق می‌کردیم و به همین دلیل فضای مستند خیلی سرد و دلهره‌آور نیست بلکه نمایش فداکاری و ایثارگری این بچه‌ها، فضایی صمیمی به کار بخشیده است.

وی با بیان اینکه خودش جزو کادردرمان و از نزدیک با موضوع مواجه بوده است، می‌گوید: من به عنوان عضو کوچکی از خانواده درمان کشور که مستندسازی می‌کنم، وظیفه داشتم در این باره اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی کنم. سعی می‌کردیم تمام پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنیم تا آلوده نشویم. ضمن اینکه ارتباط راحت‌تر و صمیمی‌تری با کادر درمان برقرار می‌کردم. مثلاً پیش از تولید مستند، همراه با بچه‌های اورژانس به مکان‌های مختلفی که بیماران کرونایی بودند، رفتم تا از نزدیک کارشان را ببینم و سپس دوربین را همراه خودم بردم.

عدالت‌پناه که سال‌ها در حوزه مستندسازی فعالیت داشته و به عنوان پرستار هم مشغول به خدمت است، عنوان می‌کند: سوژه‌هایی که در اطرافم دارم، ظرفیت‌های بالایی برای مستندسازی دارند و برای من اهمیت داشت که فداکاری‌ها و ایثارگری کادردرمان در شرایط بحرانی کرونا ثبت شود.

وی اضافه می‌کند: کرونا یک اتفاق تاریخی در گستره جهانی است که به بخشی از تاریخ بشریت تبدیل خواهد شد، چون زندگی بشر قرن بیست و یکم را تحت‌تأثیر خود قرار داد. این اتفاق قصه‌ها و روایت‌های خاصی را به وجود آورده که  مستندسازان بهترین راویان برای روایت این قصه‌های  ماندگار در تاریخ هستند.

عدالت‌پناه معتقد است جشنواره سینماحقیقت برای مستندسازان حکم جشنواره فجر را برای سینماگران فیلم‌های داستانی دارد و برای مستندسازان ایجاد انگیره می‌کند که به سوژه‌ها و قصه‌های متفاوتی بپردازند.

وی می‌گوید: اضافه شدن بخش ویژه کرونا به جشنواره امسال اقدام بسیار خوبی بود، چون کرونا یک اتفاق تاریخی عجیب است که به روایت‌های مختلف درباره آن نیاز داریم. امیدوارم این بخش برای سال آینده جشنواره هم وجود داشته باشد تا مستندسازان نگاه عمیق‌تری به ماجرا پیدا کنند و درباره وقایع پساکرونایی هم روایت دقیق‌تری داشته باشند.

سپیده‌دم / محسن جهانی، هاشم مسعودی

محسن جهانی، دیگر مستندساز جوان کشورمان از مدافعان سلامت و جزو کادردرمان است. او پرستار بخش سوختگی بیمارستان امام‌رضا(ع) مشهد است که در زمان اوج‌گیری کرونا، وقتی نیاز به حضور کادردرمان بیشتر شده بود، درخواست انتقال به بخش بیماران کرونایی بیمارستان را می‌دهد، یعنی خط مقدم جبهه سلامت. فیلم مستند «آنجا سپیده‌دم» قصه محسن جهانی است که در کنار هاشم مسعودی، کارگردانی کار را بر عهده دارند. مسعودی، دیگر کارگردان این مستند، درباره اهمیت تولید مستندهایی با موضوع روز، به خبرنگار ما می‌گوید: هر هنرمند و فیلمسازی باید فرزند زمانه خودش باشد و نسبت به اتفاقات زمانه‌اش واکنش نشان دهد. اگر در زمان جنگ تحمیلی، مستندسازان و عکاسان از اتفاقاتی که آن دوره رخ می‌داد، مستندسازی نمی‌کردند، نسل امروز با دفاع‌مقدس بیگانه بود. کرونا و هر اتفاقاتی که در زمانه ما می‌افتد باید روایتگرانی برای ثبت و ضبط اتفاقات روز داشته باشد.

هاشم مسعودی درباره فرم روایت «آنجا سپیده‌دم» توضیح می‌دهد: این پروژه 10 ماه پیش کلید خورد، یعنی روزهای آغازین اوج فراگیری ویروس کرونا. ما برای تولید این مستند، بیش از 70 جلسه ضبط داشتیم، چون قرار بود مستندی فاخر و در سطح الف بسازیم. قصه مستند از زندگی شخصی محسن جهانی شروع می‌شود، پرستار بخش سوختگی بیمارستان امام‌رضا (ع) که تصمیم می‌گیرد برای خدمت به بخش بیماران کرونایی برود.

وی اضافه می‌کند: شرایط محسن جهانی  به واسطه اینکه خواهرش بیماری زمینه‌ای داشت و جزو گروه‌های پرخطر ابتلا به بیماری کرونا بود، بسیار خاص بود. ضمن اینکه فراگیری این ویروس در روزهای اول ورودش به کشورمان و ترس از آن، بسیاری را محتاط کرده بود. اخباری که از درگذشت کادردرمان در پی ابتلا به این بیماری منتشر می‌شد، خانواده‌های کادر درمان را نگران کرده بود. حتی خانواده این عزیزان برای اینکه ارتباطی با کادردرمان نداشته باشند، چندین ماه میهمان ناخوانده خانواده‌هایشان بودند و کادردرمان برای مدتی طولانی از خانواده‌هایشان دور بودند و نمی‌دانستند این ویروس چه زمانی از بین می‌رود و این بلاتکلیفی برای کادردرمان و خانواده‌هایشان تا مدت‌ها ادامه داشت.

وی می‌گوید: قصه محسن جهانی که پرستار و مستندساز است از این جهت مهم بود که محسن اصلاً شرایط حضور در بخش کرونایی بیمارستان را نداشت،  ولی تمام سختی‌ها را به جان خرید. خانواده محسن مخالف حضورش در این بخش بودند، ولی او تصمیمش را گرفته بود.

مسعودی با بیان اینکه فرم «سلفی‌گرایی» اگرچه مستندساز را در ایجاد جذابیت‌های سمعی و بصری محدود می‌کند، ولی به ذات مستند نزدیک‌تر است، چون روایت بدون واسطه‌ای دارد، می‌گوید: فرم مستند را به دلیل بی‌واسطه بودن روایت «سلفی‌گرایی» انتخاب کردیم و مستند را با دوربین موبایل ضبط کردیم. تولید پروژه آغاز شد و روند سختی را طی کردیم. مثلاً برای گرفتن یک پلان که محسن قرار بود خوابش ببرد، پنج ساعت با گوشی موبایل فیلم ضبط کردیم و بازبینی راش‌ها، ساعت‌های بیشتری زمان برد.

وی با بیان اینکه با پروژه‌ای نسبتاً پرهزینه روبه‌رو بودیم، خاطرنشان می‌کند: طرح اولیه پروژه را به مرکز مستندسازی سوره حوزه هنری ارائه کردیم و پس از تأیید، قرار شد این پروژه در سطح الف ساخته شود، به همین دلیل افرادی حرفه‌ای به گروه اضافه شدند. اعضای اتاق فکر اولیه پروژه که در کمپانی شمسه فیلم تشکیل شده بود شامل بنده، محسن جهانی، محمدصادق رمضانی‌مقدم (مشاور پروژه)، مجتبی احسانی (دیگر تهیه‌کننده اثر به همراه بنده) و علی محمد خانیکی بودند و پس از تصویب پروژه در حوزه هنری، اسماعیل علیزاده که سال گذشته جایزه بهترین تدوین جشنواره فیلم فجر را برای فیلم «شنای پروانه» کسب کرده بود، به عنوان تدوینگر به گروه اضافه شد. همزمان با ضبط، کار تدوین هم شروع شد، یعنی آقای علیزاده حجم زیادی از راش‌ها را می‌دید و برای گرفتن تصاویر مورد نظر به ما کمک می‌کرد.

مسعودی عنوان می‌کند: با توجه به اینکه پلان‌های مستند با موبایل ضبط شده بود لازم بود که اصلاح رنگ در سطحی استاندارد باشد. یحیی محمدعلی، اصلاح رنگ پروژه را برعهده گرفت و محمدحسین ابراهیمی، صداگذاری و افشین عزیزی، آهنگ‌سازی پروژه را انجام دادند.

وی با بیان اینکه زمان این مستند بالای 70دقیقه است، خاطرنشان می‌کند: آنچه اهمیت دارد یادآوری اجر و ارزش خانواده‌های کادر درمان است. همان‌قدر که مدافعان سلامت در خط مقدم جبهه مبارزه با این ویروس منحوس تا پای جان تلاش کردند، خانواده‌هایشان صبوری به خرج دادند. بسیاری از خانواده‌ها تا ماه‌ها از همسران، والدین یا فرزندانشان دور بودند و نمی‌دانستند که عزیزشان را چه زمانی می‌بینند یا خطر ابتلای به ویروس تا چه حدی آن‌ها را تهدید می‌کند. صبوری و فداکاری این عزیزان قابل ستایش و احترام است.

وقتی مهربانی همه‌گیر می‌شود/ علیرضا باغشنی

علیرضا باغشنی، مستندساز جوان مشهدی که آثار قابل‌توجهی درباره مدافعان حرم ساخته، این بار روایتگر جبهه مدافعان سلامت شده است. کارگردان «وقتی مهربانی همه‌گیر می‌شود» درباره این مستند به خبرنگار ما می‌گوید: اواخر سال گذشته که کرونا شروع شد و فراگیری پیدا کرد، احساس کردم باید به این ماجرا ورود پیدا کنم. پیش از ورود این ویروس منحوس به کشورمان، شاهد مقاومت مدافعان حرم روبه‌روی داعش در سوریه بودیم و تلاش داشتم به آنجا بروم، اگرچه به قسمت‌هایی راه یافتم و مستندهایی هم ساختم، ولی امکان حضور در دل واقعه و خط مقدم ماجرا برایم به وجود نیامد و حسرتی بر دلم گذاشت.

وی اضافه می‌کند: وقتی کرونا شیوع پیدا کرد و ترس از بیماری به جان جامعه افتاد، برای اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی احساس وظیفه کردم، همان‌طور که برای روایت از جنگ در سوریه احساس وظیفه می‌کردم، اما این توفیق نصیبم نشد و این بار اما خطر بیخ گوشمان بود و کادر درمان هم خسته و درمانده شده بود و باید دوربینم را برمی‌داشتم و حماسه‌سازی کادر درمان و مدافعان سلامت را ثبت می‌کردم. اگر کرونا هم تمام می‌شد و روایتی از این قصه نداشتم، حتماً حسرتش به دلم می‌ماند.

این مستندساز می‌گوید: مستند را در اسفندماه سال گذشته ساختیم و پخش آن به نوروز 99 در تلویزیون رسید. مستند درباره فداکاری و ایثار کادردرمان بود. خوشبختانه پخش این مستند موجب شد خستگی از تن و جان کادردرمان گرفته شود و روحیه خوبی به آن‌ها بدهد، چون زحماتشان از نگاه مردم و رسانه پنهان نمانده بود.

باغشنی با بیان اینکه این مستند جزو نخستین مستندهایی بود که درباره کرونا ساخته شده بود، عنوان می‌کند: آگاهی مردم در ابتدای ورود این ویروس بسیار کم بود و موجب شده بود که ترس زیادی در جامعه ایجاد شود، ولی ما مستندسازان خودمان را برای هر شرایطی باید آماده کنیم، همان‌طور که باید آماده رفتن به میدان‌های جنگ باشیم و برای چنین بحران‌هایی هم باید آمادگی داشته باشیم. به یاد دارم سال گذشته وقتی می‌خواستم به بیمارستان بروم، همسرم مرا از زیر قرآن رد می‌کرد و حتی خودش را آماده کرده بود که من به این بیماری مبتلا شوم و تا یک قدمی مرگ پیش بروم.

وی یادآور می‌شود: کرونا ماجرایی است که شاید تا یک قرن دیگر، اتفاق مشابه آن رخ ندهد. این بیماری فراگیر و کشنده، شکل زندگی بشر را تغییر داد و در کنار مرگ‌های دردناک و غمناکی که داشت، لحظات زیبای انسانی که مملو از گذشت و فداکاری بود را نیز به نمایش گذاشت.