در این شیوه‌نامه صلاحیت معلمان بر اساس شاخص‌هایی همچون شایستگی‌های عمومی شامل شرایط عمومی استخدام براساس مقررات استخدامی و شایستگی‌های تخصصی از قبیل رشته، مدرک تحصیلی، دانش موضوعی مرتبط با محتوای تخصصی دروس آموزشی و امور تربیتی، روش‌ها و فنون تدریس و هدایت و نظارت آن مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌گیرد که البته باید شایستگی‌های حرفه‌ای همچون اخلاق حرفه‌ای، توانایی‌ها و مهارت‌های آموزشی، پرورشی و پژوهشی بر اساس آزمون‌های الکترونیکی را نیز به این شاخص‌ها افزود.

حال که این طرح سرانجام در آستانه اجرا قرار گرفته و جزئیات آن از سوی وزیر و معاونان وی اعلام شده این پرسش ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده که آیا اساساً می‌توان با چنین شیوه‌نامه‌ای کیفیت عملکرد معلمان را در ترازوی سنجش قرار داد و آن‌ها را با سنگ محکی اینچنین رتبه‌بندی کرد؟

ابهامات در انتخاب معیار عملکرد معلمان

یک کارشناس آموزش و پرورش، در پاسخ به پرسش خبرنگار ما درباره معیارهای سنجش کیفیت عملکرد معلمان می‌گوید: در سال‌های اخیر در متن و محتوای رتبه‌بندی معلمان تغییراتی رخ داده اما سنجش معلمان بر اساس مدرک تحصیلی، سابقه کاری، ارزشیابی مدرسه و فاکتورهایی از این قبیل انجام می‌شود. همچنین ابهاماتی در انتخاب معیار عملکرد معلمان وجود دارد که سبب ارتقا یا اُفت جایگاه آنان می‌شود. پرسش اینجاست در شرایطی که بین تدریس یک معلم در منطقه خوب با دانش‌آموزان بهتر و معلمی که در مدرسه‌ای با امکانات ضعیف تدریس می‌کند تفاوت زیادی از نظر زحمت تدریس وجود دارد، با چه شاخصی می‌خواهند عملکرد را اندازه بگیرند؟

مهدی بهلولی درباره تأثیر ارائه مقاله یا پژوهش معلم به عنوان یکی از معیارهای سنجش تأکید می‌کند:مهم‌ترین بحث در این زمینه کیفیت و چگونگی کار است، اینکه تا چه حد پژوهش یا مقاله ارائه شده اصلی یا کپی‌برداری باشد، اهمیت ویژه‌ای دارد و نمی‌تواند شاخص و معیار درستی برای انتخاب معلم باشد.

وی در پاسخ به پرسش دیگر ما درباره برگزاری آزمون جامع برای سنجش سطح علمی معلمان می‌گوید: چنین آزمونی نداریم اما طبق ارزشیابی مدیران، برای عملکرد معلمان نمره‌ای در نظر گرفته می‌شود که اگر از حدی پایین‌تر باشد برای معلم دردسرساز می‌شود اما حدود 99 درصد این‌گونه ارزشیابی‌ها، تشریفاتی و غیرواقعی است.

به نظر این کارشناس، معلمان در بحث آموزش، کمترین اختیار را دارند و نظام رتبه‌بندی، نه بر اساس انگیزه‌های درونی که بر اساس انگیزه‌های بیرونی صورت می‌گیرد و این همان بحث رفتارگرایی در روان‌شناسی است که در آموزش و پرورش جواب نمی‌دهد و تا زمانی که معلمان در آموزش آزادی نداشته باشند نمی‌توانند پاسخگو و مسئولیت‌پذیر باشند.

وی ادامه می‌دهد: در واقع تأمین نیروی آموزش و پرورش باید از دانشگاه فرهنگیان باشد اما این دانشگاه بیشتر شبیه مدرسه است و نمی‌تواند معلم مبتکر، پویا و متفکر تربیت کند و این ادعا که هر کس از دانشگاه فرهنگیان بیرون آمد خلاق و باسواد است، صحیح نیست.

گزینش آموزش، علمی نیست

بهلولی با اشاره به اینکه نظام آموزشی معتقد است از دانش‌آموختگان بیکار جامعه به عنوان معلم استفاده کند، تصریح می‌کند: در حال حاضر با برگزاری دوره‌های آموزشی دو سه ماهه، دانش‌آموختگان جذب آموزش و پرورش می‌شوند و نظام آموزشی حاضر نیست برای دانشگاه فرهنگیان هزینه کند. بر این اساس دانش‌آموختگان، طی قراردادی استخدام و به محض انجام کوچک‌ترین خطا به راحتی اخراج می‌شوند. بنابراین گزینش آموزش ایران به هیچ عنوان گزینش علمی نیست.

به نظر او سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، پس از 9 سال تأثیری در بهسازی آموزش و پرورش نداشته و سیستم آموزشی بعضی از کشورها از جمله فنلاند، می‌تواند الگوی خوبی برای نظام آموزشی کشور ما باشد.

نظرات گوناگون موجود درباره این طرح، موجب ادامه سردرگمی‌ و پیچیدگی‌های ماجرای چند ساله رتبه‌بندی معلمان شده است، چنان‌که یکی از نمایندگان مجلس نیز بر این موضوع صحه می‌گذارد و در این خصوص می‌گوید: درست است که کلیات این طرح به تصویب مجلس رسیده اما هنوز تا مرحله اجرا فاصله زیادی دارد.

گناه تأخیر را به گردن بودجه نیندازید

ذبیح‌الله اعظمی با اشاره به اینکه دارندگان مدارک عالی دانشگاهی باید به حقشان برسند، ادامه می‌دهد: مواردی از قبیل ساعت تدریس و کیفیت تدریس جزو معیارهای ارزیابی آموزشی است و پس از آن، بحث پژوهشی و مقالات مطرح است. بنابراین معلمی که تحصیلات تکمیلی فوق لیسانس یا دکترا دارد باید حتماً خود را در عرصه علم آزموده باشد و با ارائه مقاله علمی پژوهشی و شرکت در کنفرانس‌های مختلف، قابلیت خود را ثابت کند.

وی در پاسخ به پرسش ما درباره کافی بودن معیار سنجش معلمان تصریح می‌کند: طبق شاخص‌های تعیین شده، سنجش به لحاظ فرهنگی، پژوهشی و چاپ مقالات علمی در مجلات داخلی و خارجی می‌تواند معیار قابل قبولی باشد.

این نماینده مجلس شورای اسلامی در ادامه می‌افزاید: بهترین مسیر برای ورود معلمان به کلاس درس همان دانشگاه فرهنگیان است چراکه در این دانشگاه به معنای واقعی معلم تربیت می‌شود و در دانشگاه‌های مختلف دیگر از جمله دانشگاه علامه و... روش‌های تدریس و کلاس‌داری آموزش داده نمی‌شود و دانش‌آموخته‌ای که لیسانس ادبیات از چنین دانشگاهی دارد، روش تدریس و اصول کلاس‌داری را آموزش ندیده است.

اعظمی با اشاره به اینکه بعضی، گناه تأخیر در اجرای طرح را بر گردن بودجه می‌اندازند که به هیچ وجه صحیح نبوده و ارتباطی با بودجه ندارد، تصریح می‌کند: هرچند کلیات طرح رتبه‌بندی معلمان به تصویب مجلس رسیده اما جزئیات آن پس از بحث و بررسی و واسپاری به کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، به مرحله تأیید می‌رسد که همین موضوع موجب تأخیر در فرایند اجرا شده است.