این دوره از جشنواره، فردا شب به کار خود پایان می‌دهد و بسیاری از مستنددوستان، همراه این رویداد هنری هستند. رویدادی که تا چند وقت پیش بحث برگزار نشدن آن مطرح بود اما حالا با مخاطبان فراوانی که در فضای مجازی دارد، به کار خود پایان می‌دهد. به گفته امین سردارآبادی، دبیر اجرایی یازدهمین جشنواره فیلم عمار، یکی از چالش‌های جدی جشنواره عمار امسال، مطابقت آن با شرایط کرونایی بود ولی برخلاف پیش‌بینی‌ها ۲ هزار و ۴۰۰ اثر در بخش‌های مختلف داستانی، مستند، موشن گرافیک، انیمیشن و تلویزیونی به دبیرخانه ارسال شد. این استقبال خوب، آن هم در دوران شیوع کرونا غافلگیرکننده بود.

او اضافه کرد: امسال سعی کردیم تمام بخش‌های جشنواره را به صورت برخط برگزار کنیم. به همین دلیل اکران فیلم‌ها از سینما فلسطین به سامانه اینترنتی جشنواره منتقل شد. سردارآبادی اظهار کرد: سعی کردیم شرایطی فراهم کنیم که سازندگان آثار با مخاطبان خود پس از هر نوبت اکران گفت‌وگو کنند. این شرایط در سامانه اینترنتی جشنواره میسر است. در بخش‌های مختلف به لحاظ کیفی و کمی به گفته هیئت انتخاب شاهد رشد آثار بودیم.

امسال بخشی را با عنوان بلیت اختیاری به عمار اضافه کردیم که در این بخش مخاطبان می‌توانند پس از تماشای فیلم به میزانی که از اثر رضایت داشتند، به فیلمساز برای ساخت آثار آینده کمک مالی کنند.

در ادامه با چند مستندساز که آثارشان در جشنواره امسال فیلم عمار حضور داشت درباره کم و کیف برگزاری این دوره گفت‌وگو کردیم که می‌خوانید.

شکستن بت فیلم‌سازی برای فیلمسازان جوان

علیرضا باغشنی که برای مستند «کشور کوچک من» برنده فانوس بخش «مستند جنگ اقتصادی و رؤیای ایرانی» این دوره از جشنواره شد، می‌گوید: جشنواره‌های سینمایی زیادی در کشور داریم که عمده آن‌ها در حوزه فیلم مستند هستند از حقیقت گرفته تا مقاومت، اما می‌توان گفت که بیشتر این جشنواره‌ها برای هنرمندان است و آنچه در پذیرفتن آثار و جایزه دادن اهمیت دارد بر فرم و ساختار تکیه دارد یعنی به فیلمی که هنرمندانه‌تر باشد، جایزه می‌دهند در حالی که جشنواره عمار، جشنواره‌ای برای مردم است و نه فقط هنرمندان.

کارگردان مستند «مهندس ولی» اضافه می‌کند: فیلم‌هایی در این جشنواره حضور پیدا می‌کنند که علاوه بر نگاه و فرم هنرمندانه، محتوای آن‌ها به درد مردم بخورد، دردی از دردهای جامعه را برطرف سازد و نه اینکه صرفاً حس هنرمندانه فیلمساز را ارضا کند. به نظرم این مهم‌ترین وجه تمایز جشنواره عمار با سایر جشنواره‌های فیلم است. فیلم‌هایی در این جشنواره دیده می‌شوند که شاید از لحاظ فرمی، چندان چشمگیر نباشند اما دردی از جامعه را دوا می‌کردند و به مسئله خاص و مهمی اشاره داشتند.

به گفته او، از دیگر وجوه تمایز جشنواره عمار، شکستن بت فیلم‌سازی برای فیلمسازان جوان است یعنی با آموزش و حمایت، فیلم‌سازی را برای افراد علاقه‌مند و مستعد تسهیل کرده و فیلمسازان تازه‌کار خوش‌فکر و خوش‌ذوقی را به جامعه فیلم‌سازی اضافه کرده است.

باغشنی با بیان اینکه اولویت عمار، فرم و ساختار نیست و بیشتر به محتوا و نگاه، اصالت می‌دهد می‌گوید: فیلمی که دردی از مردم را دوا نکند یا فقط نقاط تاریک و ضعف‌ها را بیان کند، چه ارزش محتوایی دارد؟ فیلمی که فقط فرم جذاب داشته باشد و اندوخته‌ای به تماشاگر اضافه نکند، توهین به شعور مخاطب است و در عمار هم دیده نمی‌شود. اولویت این جشنواره، محتوا و توجه به دردها و نیازهای مردم است و در کنار این‌ها، فرم، ساختار و نگاه هنرمندانه اهمیت می‌یابد.

او یادآور می‌شود: در همین راستا جشنواره در میان هیئت داوران بخش‌های مختلف در کنار داوران سینمایی، داوران مردمی را هم قرار داده است مثلاً امسال در بخش جنگ نرم، آقای دلبریان داور مردمی بود، ایشان نه فیلمساز است و نه فرم و ساختار هنری را می‌شناسد اما نگاه محتوایی دارد. نگاه همه‌جانبه جشنواره نسبت به داوری آثار از نکات مثبت عمار است چون اولویتش مردم است. 

پایه‌گذار جشنواره سینمایی مردمی

مهدی لارویی، کارگردان مستند «قائدالحشد» با بیان اینکه جشنواره امسال تفاوت‌های زیادی با دوره‌های گذشته داشته است، می‌گوید: جشنواره امسال نظم و انضباط بیشتری گرفته بود و جای پای خودش را در بین فیلمسازان محکم‌تر می‌کند. هماهنگی نسبت به گذشته بسیار بهتر شده و از آنجایی که از جشنواره دوم با عمار همکاری داشتم، شاهد این روند رو به رشد بودم.

او ادامه می‌دهد: امسال به خاطر شرایط کرونا، به اجبار اکران‌ها به صورت برخط بود و مخاطبان بیشتری می‌توانستند آثار را ببینند ولی لذت تماشای فیلم‌ها را روی پرده بزرگ از دست دادیم.

وی درباره تأثیری که این جشنواره در ایجاد انگیزه بین مستندسازان برای ساخت آثاری با موضوعات امیدبخش دارد، خاطرنشان می‌کند: به نظرم عمار تنها جشنواره‌ای است که مستندسازان انقلابی می‌توانند آثارشان را ارائه دهند و می‌دانند که کارشان دیده می‌شود. شاید حرف نیروهای انقلابی و حزب‌اللهی را نشود در جشنواره‌های دیگر گفت چون موضع می‌گیرند یا کار را اکران نمی‌کنند ولی این بستر در جشنواره فیلم عمار فراهم است زیرا گوش شنوا و چشم بینا برای حرف‌هایشان وجود دارد.

لارویی با تأکید بر ضرورت به‌روز شدن دانش مستندسازان انقلابی عنوان می‌کند: باید زیاد ببینند و زیاد بخوانند، با تحقیق و پژوهش وارد حوزه ساخت بشوند در حالی که عده‌ای فکر می‌کنند ساخت یک مستند، زمانی است که دکمه رکورد دوربین را بزنند ولی برای تولید یک مستند، ماه‌ها و گاهی سال‌ها فرایند پیش‌تولید و پژوهش زمان می‌برد. هر چه ستون پژوهشی کار قوی‌تر باشد، آثار قابل‌تری ساخته می‌شود.

وی مهم‌ترین تفاوت جشنواره عمار با سایر جشنواره‌های سینمایی را مردمی بودن آن دانسته و می‌گوید: عمار، پایه‌گذار این نگاه بود که جشنواره‌های سینمایی می‌توانند مردمی برگزار شوند و اکران فیلم‌ها را با شیوه‌های مختلف به سراسر ایران برد تا آثار را در دورافتاده‌ترین نقاط هم نمایش دهد.

او با اشاره به تمرکززدایی این جشنواره یادآور می‌شود: آن قدر اسم تهران به گوش ما خورده بود که تصور می‌کردیم اگر قرار است کسی کاری انجام بدهد باید به تهران برود ولی جشنواره عمار خط‌شکنی کرد. یکی از دلخوشی‌های فیلمسازان حاضر در جشنواره این بود که مردم در دورافتاده‌ترین نقاط ایران هم می‌توانند فیلم‌هایشان را ببینند چون آثار را برای مردم می‌سازیم. اینکه فقط عده‌ای از مستندسازان و هنرمندان در سالن سینما به تماشای آثار همدیگر بنشینند، کافی نبود.

 جشنواره به بچه‌های شهرستان‌ها و روستاها انگیزه مضاعفی داد

احمد رحمانیان، کارگردان مستند «کراس» هم با بیان اینکه ذات جشنواره عمار برای حمایت از فیلمسازان انقلابی و گروه‌های مردمی بوده است، می‌گوید: اکران فیلم‌های جشنواره عمار در مساجد و دانشگاه‌ها در سال‌های گذشته، انگیزه مضاعفی به فیلمسازان می‌داد ولی امسال به خاطر شرایط کرونا، فیلم‌ها اکران برخط شدند اما همچنان ظرفیت‌های مردمی خودش را حفظ کرده بود.  او اضافه می‌کند: بنا به مطالبه رهبری، هنر باید دست اهلش بیفتد و اهل هم نیروهای انقلابی هستند چون نیروهای انقلابی، هر جایی که کم و کاستی وجود دارد وارد عمل می‌شوند، جشنواره عمار فرصت خوبی برای ورود نیروهای انقلابی به عرصه فیلم‌سازی است.  رحمانیان با اشاره به سیاست موفق تمرکززدایی فیلم‌سازی در جشنواره عمار خاطرنشان می‌کند: امسال شرکت‌کنندگانی از روستا داشتیم که فیلم ساخته بودند چون بحث تمرکززدایی، به بچه‌های شهرستان‌ها و روستاها انرژی و انگیزه مضاعفی داد اما لازم است که از نیروهای مستعد با برگزاری دوره‌های آموزشی، حمایت کنند تا موضوعات خوب و جذاب در قالبی ضعیف، حیف نشوند. وی درباره اکران برخط فیلم‌ها در این دوره از جشنواره یادآور می‌شود: اطلاع‌رسانی برای شکل اکران فیلم‌ها، ضعیف بود و کسانی که در سال‌های گذشته مخاطب فیلم‌های جشنواره بودند، به دلیل آموزش ندیدن برای استفاده شیوه اکران آنلاین از این فرصت بی‌بهره ماندند. لازم بود که برای این مخاطبان بالقوه هم فکری شود ضمن اینکه با توجه به تعداد بالای فیلم‌های در صف اکران، اشکال‌های فنی هم برای پخش برخی فیلم‌ها وجود داشت.

فرصتی برای ورود نیروهای انقلابی به عرصه فیلم‌سازی

وحید فراهانی که با مستند «چرا سوریه» در بخش بیداری اسلامی این دوره از جشنواره حضور یافته است، می‌گوید: یکی از مزیت‌های جشنواره عمار، اکران آثار در اقصی نقاط کشور است که به فیلمسازان انگیزه می‌دهد، چون آثارشان برای اقشار مختلف جامعه پخش می‌شود و طیف وسیع‌تری از مخاطبان را پوشش می‌دهد.  او با بیان اینکه جشنواره به لحاظ کیفی باید ارتقا یابد، عنوان می‌کند: به نظرم جامعه مخاطب جشنواره را از آنچه هست بایستی وسیع‌تر کرد یعنی صرفاً برای قشر مذهبی و انقلابی نباشد بلکه طیف وسیع‌تری را شامل شود.