رجبی دوانی در ادامه روایت خود در خصوص گسترش علاقه و ارادت مردم ایران به امام رضا(ع) گفت: امام رضا(ع) در مسیر خود هنگامی که به شهر نیشابور که در آن موقع بزرگ‌ترین مرکز حدیثی عالم تسنن بود، رسیدند با چنان استقبالی مواجه شدند که وقتی آن وجود مقدس به درخواست علما و مردم نیشابور، نقاب از چهره خود کنار زد از دیدن سیمای چون ماه حضرت بسیاری از مردم حالت بیهوشی و غش پیدا کردند؛ بسیاری از امام رضا(ع) تبرک می‌جستند و با استقرار حضرت در مرکز حکومت و به واسطه جلسات علمی با اندیشمندان، این علاقه و محبت به ایشان روز به روز بیشتر می‌شد.

نمونه‌های تاریخی از ارادت به ساحت مقدس حضرت رضا(ع)

استاد تاریخ دانشگاه امام حسین(ع) در ادامه با بیان اینکه علاقه به امام رضا(ع) در احترام به مدفن حضرت پس از شهادت ایشان دیده می‌شود و تا به امروز نیز ادامه دارد، گفت: در زمان امام جواد(ع) که خلافت به دست مأمون یا برادر او معتصم عباسی است، یکی از شیعیان اهل سیستان در مراسم حج خدمت امام جواد(ع) رسید و از حضرت خواست سفارشی به حاکم سیستان که از ارادتمندان اهل بیت(ع) است بفرماید که امام می‌گوید من او را نمی‌شناسم و این فرد می‌گوید که او به شما ارادت دارد.

حاکم سیستان وقتی متوجه می‌شود که امام جواد(ع) برای او نامه‌ای نوشته است به استقبال این فرد شیعه می‌آید و خواسته او را به دستور امام جواد(ع) اجابت و عمل می‌کند. ارادت به امام رضا(ع) و اهل بیت(ع) چنان گسترش پیدا می‌کند که در زمان شاهرخ پسر تیمور، همسر شاهرخ یعنی گوهرشاد به عنوان عرض ارادت به امام رضا(ع) آن مسجد زیبا را در کنار حرم امام رضا(ع) می‌سازد و بنا می‌کند. در طول تاریخ با وجود اینکه در آن منطقه هجوم اقوام و مردمانی که غیرشیعه بودند و حتی مخالف و ضدشیعه بودند به خراسان رخ می‌داد ولی بی‌احترامی به ساحت مقدس امام رضا(ع) صورت نمی‌گرفت.  پس از آن می‌بینیم تا عصر ما نیز بسیاری از برادران و خواهران اهل تسنن حتی با پای پیاده از ترکمنستان و نقاط دیگر برای زیارت وجود مقدس امام رضا(ع) به ایران می‌آیند.

زیارت، نقطه‌ای که ما را از کثرت‌ها به وحدت توجه به خدا می‌رساند

حجت‌الاسلام علی سرلک نیز با حضور در برنامه «رواق» در پاسخ به این پرسش که سازوکار زیارت از دور با توجه به مشکلاتی که امروزه برای زیارت حضوری وجود دارد چیست، پاسخ داد: زیارت به معنای خروج از کثرت‌هاست که انسان به آن‌ها مبتلا هست. اگر جایی توقف کردیم و مقاطعی از خداوند غفلت کردیم، زیارت نقطه‌ای است که از همه این کثرت‌ها به وحدت توجه و میل به خدای متعال می‌رسد. در واقع حرم اهل بیت(ع) نماد سیر الی الله است. «الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النور..» خداوند سرپرست اهل ایمان است و آن‌ها را از ظلمات خارج می‌کند و به نور می‌رساند و بیت نور همین جاست. جلوه الله نور السماوات و الارض در در و دیوارهای همین جاست.

حجت‌الاسلام سرلک ادامه داد: همان طور که مولوی می‌گوید: «هر کسی که دور ماند از اصل خویش/ باز جوید روزگار وصل خویش»؛ زیارت، گشتن حول و حوالی همان روزگار وصل است به همین خاطر آنجا که باید دل به دریا زد همین جاست. خسته و کوفته و بالا و پایین و از هر طیف و طبقه‌ای از نظر ظاهری، باطنی، معنوی و اخلاقی اینجا که حضور پیدا کنند، انگار خانه پدری‌اش است. چرا؟ چون اینجا با فطرت ما خویشی دارد. مزار اولیای خدا آن وجه‌الله را برای ما تجلی می‌کند که ما اصلاً برای آن‌ها به این دنیا آمده‌ایم. در زیارت انگار که امام رضا(ع) به مهربانانه‌ترین شکل ممکن دست ما را می‌گیرد و ما را از مرداب غفلت‌ها عبور داده و ما را با خودمان روبه‌رو می‌کند. برای انسان در زیارت، رنگ‌ها رنگ می‌بازند و تعین‌ها کنار می‌روند و انسان با خود حقیقی خودش روبه‌رو می‌شود و خلاص می‌شود. بنابراین می‌فرمایند اگر کسی زائر ما را زیارت کند انگار ما را زیارت کرده است. چرا؟ چون هر کسی که اولیای خدا را زیارت کند انگار خداوند را زیارت کرده است.

به امام رضا(ع) گفتم که معجزه‌ات، همین زیارت است

سرلک در پایان عنوان کرد: یادم هست که پدرم هر موقع به حرم می‌آمد می‌گفت که بیاییم بنشینیم و ببینیم که آقا با ما چه می‌کند. می‌خواستند که در جمعیت گم شوند و به چشم خودشان نیایند تا به چشم امام رضا(ع) بیایند. لذا اصل زیارت خیلی لطیف است و واقعاً وهابیت عقلشان نمی‌رسد و می‌گویند که شرک است در حالی که عین توحید، ناب و بی غل و غش است. بنابراین وقتی انسان به اینجا می‌آید بیشتر از همه به یاد خدا می‌افتد، آرام می‌شود و تکیه می‌دهد. مرحوم حاج‌اسماعیل دولابی می‌گفت: «تکیه» را تکیه می‌گویند؛ چرا که جایی است که شما باید تکیه بدهی و با خیال راحت بگویی همه چیز دست دیگری است. انسان که به اینجا بیاید می‌فهمد که همه چیز در اینجا به دست امام رضا(ع) است؛ چرا که امام رضا(ع) دستش باز است و ما را می‌فهمد و می‌شناسد و بیچارگی‌های ما را می‌داند و از دل ما خبر دارد و راهمان داده است.

من بارها خطاب به امام گفته‌ام که امام رضا! معجزه شما همین است که من الآن اینجا و در حرم در حال زیارت شما هستم. همین که به من اجازه دادید تا اینجا برسم، خودش معجزه است. من اگر خودم یک رفیق قدیمی داشته باشم که چهار بدی نیز در حق من بکند دیگر اسمش را نمی‌برم ولی شما ای امام رضا(ع) معجزه‌ات این است که به من رو دادی تا باز هم به زیارت شما بیایم.

ارادت ایرانی‌ها به ساحت خاندان رسول خدا(ص)

همچنین در ششمین روز از اجرای این برنامه تلویزیونی حسین متوسلیان، شاعر آیینی و نویسنده مذهبی گفت: ما از روی ارادت اشعاری را برای اهل بیت(ع) می‌سراییم، گاهی اوقات گرفتاری‌های زندگی، ما را بیشتر به ائمه معصومین(ع) وصل می‌کند و ما را از توجه دیگران بی‌نیاز می‌کند. حضور در جوار بارگاه رضوی و تنفس در فضای معنوی این بارگاه مقدس، صله‌ای است که ما شعرا از شعر سرودن در وصف اهل بیت(ع) می‌گیریم.

وی در ادامه اشعاری را برای امام رضا(ع) خواند و گفت: زیارت امام رضا(ع) تماشاست و این جلوه حضور زیارت امام در زندگی ما منعکس می‌شود.

همچنین دکترمحمدحسین رجبی دوانی، در ششمین برنامه رواق درباره تأثیر حضور امام رضا(ع) در ایران به بیان برکات حضور امام علی بن موسی‌الرضا(ع) در ایران پرداخت و گفت: حضور امام رضا(ع) در ایران سبب شد تعداد زیادی از سادات، نوادگان پیغمبر اکرم(ص)، برادران و خواهران امام رضا(ع) به ‌شوق دیدار آن حضرت به ایران بیایند. بسیاری از این افراد توفیق رسیدن به محضر امام رضا(ع) را پیدا نکردند از جمله حضرت معصومه(س) که در ساوه بیمار شدند و در شهر قم از دنیا رفتند. حضرت احمد بن موسی(ع) و برادرشان در شیراز از دنیا رفتند اما وجود آن‌ها در ایران برکات فراوانی داشت.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه سرزمین قم به‌ یمن وجود حضرت معصومه(س) برکت فراوان و قداستی پیدا کرد که پایگاه بزرگ شیعه و معارف اهل ‌بیت(ع) شد، افزود: اگر چه پیش از ورود حضرت معصومه(س)، شهر قم نخستین پایگاه شیعه در ایران بود، اما پس از حضور آن حضرت برکات فراوان پیدا کرد و علما در آن منطقه جمع شدند. آن وجود مقدس بیشتر از ۱۷ روز در قم ساکن نبودند و از دنیا رفتند، اما حضور این وجود مقدس در قم سبب شد این شهر در طول قرن‌های متمادی بزرگ‌ترین پایگاه فقه و معارف شیعه و اهل بیت(ع) شود و از این جایگاه صدها و بلکه هزاران مجتهد و عالم بزرگ به‌ وجود بیاید.

وی با اشاره به اینکه پیش از هجرت امام رضا(ع) به ایران شاهد حضور برخی از امامزادگان به ایران هستیم، اما پس از هجرت آن حضرت، سیر هجرت صعودی شد، تأکید کرد: این اتفاق مهم به فهم و معرفت مردم ایران نسبت به ساحت اهل‌بیت(ع) برمی‌گردد، با اینکه مردم ایران شیعه نبودند ولی نسبت به جایگاه خاندان پیغمبر(ص) معرفت داشتند.

آن بزرگواران در وطن خود، در مدینه و عراق، احساس امنیت نمی‌کردند و تحت تعقیب سلاطین جبار بنی‌امیه و عباسیان بودند، بنابراین می‌گریختند و به ایران پناه می‌آوردند و ایرانی‌ها، فرزندان آن حضرت را به ‌حرمت ائمه معصومین(ع) پناه می‌دادند، حتی خطرات را در این راه به‌ جان می‌خریدند و حضور گسترده امامزاده‌ها در کشور ما به ‌واسطه ارادت و احترام ایرانی‌ها به ساحت خاندان رسول خدا(ص) است.

وی با تأکید بر اینکه زمینه‌های شکل‌گیری مذهب تشیع در ایران به دوره‌های پیش از صفویه برمی‌گردد، اظهار کرد:  بسیاری از دلدادگان اهل بیت(ع) پیش از دوره صفویه به مذهب شیعه گرایش پیدا کردند ولی به دلیل نبود حکومت شیعی در آن زمان کار شیعه گسترش زیادی نداشت و با روی کار آمدن حکومت صفویه، مذهب تشیع در ایران گسترش یافت.