این هنر به دلیل اینکه نمایانگر فرهنگ، هنر و آداب مردم در دوره‌های مختلف تاریخی و جغرافیایی است، برای مورخان و باستان‌شناسان از اهمیت بسیاری برخوردار است و مورد توجه علاقه‌مندان و مردم قرار دارد. امروز به سراغ سهیلا نقی‌زاده، هنرمند و سرپرست کارگاه سفال و سرامیک گروه پژوهشی هنرهای سنتی رفته‌ایم تا درباره اوضاع و احوال هنر سفال در زمانه امروز با او به گفت‌وگو بنشینیم.
به گفته خانم نقی‌زاده هنر سفال یکی از قدیمی‌ترین یادگارهای فرهنگی ماست که برای اثبات غنای فرهنگ و هنر و تاریخ ما کافی است اما این هنر درحال حاضر مظلوم واقع شده است. مشروح این گفت‌وگو را بخوانید.
خانم نقی‌زاده، شما به عنوان سرپرست کارگاه سفال و سرامیک پژوهشکده هنرهای سنتی، اوضاع و احوال هنر سفال در این روزها را چطور می‌بینید؟
هنر سفال یکی از قدیمی‌ترین یادگارهای فرهنگی ماست اما درحال حاضر مظلوم واقع شده، چون کسانی که در این حوزه مسئولیت دارند چندان به هنرمندان بها نمی‌دهند. کسانی که در بخش خصوصی سفال کار می‌کنند همیشه شکوائیه دارند و از گرانی لوازم و ابزار کار ناراحت‌اند. همچنین اجاره کارگاه‌ها برای آن‌ها بسیار سخت است. به‌خصوص اینکه سفال نسبت به بسیاری از هنرها امکانات بیشتری نیاز دارد. به همین دلیل هنرمندان سفال و سرامیک کار سختی پیش رو دارند و با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند. کاش دولت برای این هنرمندان تسهیلاتی در نظر بگیرد تا آن‌ها بتوانند کارشان را راحت‌تر و بهتر به سرانجام برسانند. برای مثال دولت می‌تواند امکانات نمایشگاهی و غرفه‌ای برای هنرمندان در نظر بگیرد تا آن‌ها بتوانند آثارشان را به نمایش و فروش بگذارند. خوب است همین جا بگویم ما در پژوهشکده هنرهای سنتی مدیریت خیلی خوبی داریم و آقای شریف‌زاده حمایت خوبی از هنرمندان دارند، اما هنرمندان بخش خصوصی این شرایط را ندارند و درگیر مشکلات هستند.
مشکل ما در هنر سفال و سرامیک فقط مسائل اقتصادی است یا کمبود تحقیق‌های دانشگاهی هم درباره این هنر قدیمی احساس می‌شود؟
در گذشته شناخت مردم نسبت به سفال و هنرهای مربوط به آن خیلی کم بود اما در حال حاضر خیلی بیشتر شده، چون با تأسیس رشته‌های هنری درباره سفال و سرامیک در دانشگاه‌ها، دانشجویان زیادی تحویل جامعه شده که به این هنرها علاقه‌مند هستند و آن را دنبال می‌کنند. تعداد زیادی هم به صورت آزاد کار می‌کنند. به همین دلیل این هنر خیلی خوب شناخته شده و جوانانی هستند که علاقه دارند و درحال کار کردن هستند. پژوهش‌های خوبی هم درحال انجام است که پژوهش درباره سفال دوران قاجار از آن جمله است. ما کاشی‌های دوران قاجار را نمونه‌سازی کرده‌ایم و به نتایج خیلی خوبی رسیده‌ایم و آن را روی دیوار پژوهشکده هنرهای سنتی نصب کرده‌ایم، همین الگو را نیز برای دفتر وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نمونه‌سازی کرده‌ایم. این پژوهش‌ها و تلاش‌ها کار بسیار خوب و ارزنده‌ای است و ما را به هنر آن موقع نزدیک می‌کند.
سفال، هنر بسیار با ارزش و پرقدمتی است، ولی وقتی به دست مردم می‌رسد گران تمام می‌شود که همین موجب می‌شود مردم به آن رغبت کمتری داشته باشند. آیا راهکاری برای ارزان‌تر شدن این آثار هست؟
هر هنری به نوبه خودش گران است. ما نمی‌توانیم برای اینکه سفال را وارد خانه‌های مردم کنیم، آن را کمتر از ارزش خودش ارائه کنیم، چراکه هنرمند وقت بسیار زیادی برای این هنر می‌گذارد و زحمت زیادی می‌کشد. من خودم ۲۹ سال از وقت و تجربه و جوانی‌ام را در این کار گذاشته‌ام و اگر بخواهم این هنر را با قیمت ارزان در اختیار دیگران قرار دهم، به ضررم تمام می‌شود.
البته منظور من ارائه ارزان این هنر نیست، بلکه فراهم آوردن مجموعه تدابیری از سمت دولت و هنرمندان است که در نهایت به کمتر شدن قیمت سفال و سرامیک و مردمی‌شدن آن بینجامد.
وظیفه دولت است که این تدابیر را بیندیشد و فضا را برای کار هنرمندان فراهم کند. مثلاً یکی از کارها ایجاد بازار جهانی برای آثار هنرمندان ماست. مسئولان باید هنرمندان را با دنیای خارج آشنا کنند تا تبادل هنر و فکر و فرهنگ رقم بخورد. متأسفانه دولت‌های فعلی هیچ‌گونه مراقبتی از آثار ندارند و آثار زیادی در حین ارسال به دیگر شهرها و کشورها شکسته می‌شوند. آثار خود ما چندبار در راه نمایشگاه شکسته شد و هیچ حق بیمه و حمایتی هم برای آن در نظر گرفته نشد. به همین دلیل هنرمندان برای ارسال آثارشان اعتماد ندارند و من فکر می‌کنم نقش دولت در این زمینه بسیار برجسته است.
هنر سفال در ایران قدمتی چندهزارساله دارد و با هنرها و صنایع دیگر ما هم پیوند می‌خورد. چقدر توانسته‌ایم این هنر را به عنوان یک نقطه قوت به دنیا نشان دهیم؟
تا کنون هزینه و حمایت چندانی برای این هنر چندهزارساله انجام نشده است. البته خود ما در پژوهشکده هنرهای سنتی قدم‌های بزرگی برداشته‌ایم و هنر سفال‌گری در ادوار مختلف، از دوران سلجوقی تا سبک نیشابور و دوران اسلام و سبک قاجار و... را بررسی و پژوهش کرده‌ایم. این پژوهشکده تنها جایی است که به صورت متمرکز و دقیق و علمی درباره سفال تحقیق و پژوهش و کار می‌کند.
این پژوهش‌ها تبدیل به کتاب شده و به دست عموم رسیده است یا نه؟ چون بسیار مهم است این یافته‌ها در اختیار محققان، هنرمندان و استادان دانشگاه قرار بگیرد.
چاپ این تحقیقات و آثار به صورت مکتوب نیاز به همکاری دیگران دارد. شاید به صورت خیلی کم و محدود چاپ شده باشند ولی از آنجا که ما بودجه‌ای برای چاپ و توزیع این آثار نداریم، گمان نکنم این اتفاق افتاده باشد. احتمالاً این یافته‌ها تنها به صورت بایگانی در پژوهشکده هنرهای سنتی قرار گرفته باشد. انتشار این پژوهش‌ها نیازمند حمایت مسئولان است تا بتوانیم این یافته‌ها را در اختیار استادان و دانشجویان قرار دهیم.
همان‌طور که صحبت کردیم هنر سفال و سرامیک نقطه قوت هنر و فرهنگ ماست و می‌توان در ذیل آن کارهای مهمی انجام داد که معرف فرهنگ و تاریخ ما هم باشد. آیا ما در ایران موزه اختصاصی برای هنر سفال‌گری داریم؟
موزه‌های مختلفی وجود دارد که آثار سفال را به نمایش گذاشته‌اند اما نیاز به یک موزه تخصصی و جامع کاملاً احساس می‌شود. خیلی خوب است دولت، موزه‌ای ایجاد کند که فقط مختص آثار سفال باشد و دوره‌های مختلف این هنر را از چند هزار سال پیش تا امروز دسته‌بندی کند و به نمایش بگذارد. درحال حاضر ما آثار بسیار شاخص و با ارزشی داریم که در بخش انبار پژوهشکده هنرهای سنتی انبار شده‌اند و بدون اینکه به نمایش گذاشته شوند درحال خاک خوردن هستند. با ایجاد یک موزه جامع و تخصصی می‌توان این آثار ارزشمند را در معرض دید عموم گذاشت و هنر سفال و سرامیک ایران را برای مخاطب داخلی و خارجی به نمایش گذاشت.
نظر شما